Biskupi impediti diecezji wileńskiej w okresie porozbiorowym: przypadek bpa Adama Stanisława Krasińskiego

Autor

  • Aldona Prašmantaitė Lithuanian History Institute

DOI:

https://doi.org/10.15633/fhc.3743

Słowa kluczowe:

diecezja wileńska, bp Adam Stanisław Krasiński, Imperium Rosyjskie, biskupi impediti

Abstrakt

W skutku rozbiorów Rzeczypospolitej diecezja wileńska razem ze żmudzkąokazała się pod bezpośrednią egidą władz Imperium Rosyjskiego. Władzom świeckim zależało na tym, żeby Kościół katolicki był rządzony na takich samych zasadach jak i Kościół prawosławny, który w Imperium Rosyjskim miał rangę Kościoła państwowego. Brak lojalności nieraz stawało się pretekstem do odsunięcia nielojalnego hierarchy od rządów diecezją. Zjawisko to stało się istną plagą w diecezji wileńskiej. Pod pretekstem braku lojalności władze świeckie przez zesłanie pozbawiły możliwości pełnienia swoich obowiązków trzech biskupów ordynariuszów diecezji wileńskiej: Adama Stanisława Krasińskiego (1863), Karola Hryniewieckiego (1885) i Eduarda von Roppa (1907). Na podstawie literatury przedmiotu i analizy źródeł została przedstawiona w artykule historia usunięcia z tronu biskupiego bpa Krasińskiego. Pretekstem do odsunięcia bpa Krasińskiego od kanonicznie zleconych rządów diecezją wileńską stała się jego postawa w czasie powstania styczniowego. Przeprowadzona analiza pozwala wnioskować, że bp Krasiński trzymał się pozycji nakreślonej wówczas przez Stolicą Apostolską wobec powstania. Wymaganiom urzędników imperialnych władz lokalnych jednak nie uległ i nie wydał okólnika do ludu potępiającego powstanie. Służalcza uległość wobec władz imperialnych była bp. Krasińskiemu obca. Za poczucie godności własnej i piastowanego urzędu pasterza diecezji Kościoła rzymskokatolickiego bp. Krasiński zapłacił zesłaniem w głąb Imperium Rosyjskiego, do Wiatki (od r. 1934 Kirow). Bp Krasiński został zwolniony z zesłania w 1883 r. Przeprowadzona analiza nie potwierdza dominującego jak dotąd w historiografii poglądu, że bp Krasiński zrzekł się urzędu biskupiego ze własnej inicjatywy. Ustalono, że idea listownego zwrócenia się bpa Krasińskiego do Ojca Świętego z prośbą o przyjęcie jego rezygnacji z rządów diecezją wileńską, powstała w ministerstwie spraw wewnętrznych Rosji w 1877 r. Rząd imperialny po mistrzowsku wykorzystał przypadek przebywającego na zesłaniu bpa Krasińskiego w czasie pertraktacji ze Stolicą Apostolską. Los biskupa wileńskiego został określony w jednym z artykułów wstępnej umowy z roku 1880 między Imperium Rosyjskim a Stolicą Apostolską. Pozbawienie bpa Krasińskiego mitry pasterza diecezji wileńskiej, jak i jego zesłanie, leżało w planach polityki rządu Imperium Rosyjskiego, prowadzonej względem Kościoła rzymskokatolickiego.

Bibliografia

Primary sources:

Arrangement Préliminaire entre le St. Siège et la Russie, art.1–14, in: Les accords de Vienne et de Rome entre le Saint-Siège et la Russie 1880–1882 par Sophie Olszamowska-Skowrońska, Roma 1977, pp. 337–340.

Dnievnik P.A. Walujeva ministra vnutrennich del w dvuch tomach, vol. 1, 1861–1864 g.g., Moskva 1961.

Note of 15 February 1877 on the bishop’s request, in: GARF, fond отд. III 1эксп. 109, оп.38, д. 23 ч. 212, sheet 109, sheet 55.

Copy of the note on Catholic works presented to the emperor on 25 November 1880, in: GARF, fond 109 ц/а, оп. 3 а, д. 1556, sheet 4–34.

Note of the Deputy Minister of Internal Affairs Pyotr Cherevin of 6 December 1880 to the Department of Religious Affairs for Foreign Denominations, GARF, fond отд. III 1эксп. 109, оп.38, д. 23 ч. 212, sheet 66.

Bishop Krasiński’s circular to deans dated 31 January 1863, in: Powstanie na Litwie i Białorusi 1863–1864, Moscow–Wrocław 1965, p. 106.

Pamiętniki hr. Michała Mikołajewicza Murawiewa („Wieszatiela”) (1863–1865) pisane w roku 1866, Kraków 1890.

Muravyov’ letter of 26 May 1863 to Bishop Krasiński, in: „Kuryer Wileński-Виленскiй вестник” (1 June 1863).

Muravyov’ letter of 11 June 1863 to Pyotr Valuyev, Minister of Internal Affairs, in: LVIA, fond 378 /p.s., year 1863, ref. 293, sheet 11–12.

Bishop Krasiński’s letter of 1 May 1871 to Count Shuvalov, in: GARF, fond отд. III 1эксп. 109, оп.38, д. 23 ч. 212, sheet 43.

Bishop Krasiński’s letter of 3 November 1873 to Count Shuvalov, in: GARF, fond отд. III 1эксп. 109, оп.38, д. 23 ч. 212, sheet 51–51v.

Letter from the head of the Department of Religious Affairs for Foreign Denominations of 29 November 1880 to the Minister of Internal Affairs, in: GARF, fond отд. III 1эксп. 109, оп.38, д. 23 ч. 212, sheet 64–65.

Letter from the Department of Religious Affairs of Foreign Denominations of 24 November 1880 to the Minister of Internal Affairs, in: GARF, fond отд. III 1эксп. 109, оп. 38, д. 23 ч. 212, sheet 64–65.

Lithuanian Executive Department’s protest against the anti-uprising statement of Vilnius consistory, in: Dokumenty Komitetu Centralnego Narodowego i Rządu Narodowego 1862–1864, prepared for print D. Fajhhauz, S. Kieniewicz, F. Ramotowska, W. Śliwowska, Wrocław–Warsaw Kraków 1968, pp. 536–538.

Report of the Department of Enforcement Police of the Ministry of Internal Affairs to the Head of the 3rd Unit, in: GARF, fond отд. III 1эксп. 109, оп.38, д. 23 ч. 212, sheet 53.

Report of the Minister of Internal Affairs of 28 April 1877 to the Emperor, in: RGIA, fond 821, op. 11, year 1877, ref. 52, sheet 20–22 v.

Report of Minister of Internal Affairs for 1883, in: RGIA, fond 821, op. 11, ref. 58, sheet 20–21.

Chief military policeman of Minsk governorate on 20 July 1883, in: GARF, fond отд. III 1эксп. 109, оп.38, д. 23 ч. 212, sheet 68–69.

Emperor’s order for Vilnius Governor-General of 14 January 1863, no. 39161, in: Polnoje sobranie zakonov, vol. 38, part 1, 1863; accessed online: www.nlr.ru/e-res/law_r/search.php.

Preliminary agreement between the Holy See and Russia in Vienna, made in two copies on 19(31) October 1880, in: A. Boudou, Stolica Święta a Rosja: stosunki dyplomatyczne między niemi w XIX stuleciu, vol. 2, pp. 657–659.

Secondary works:

Boudou A., Stolica Święta a Rosja: stosunki dyplomatyczne między niemi w XIX stuleciu, vol. 2., 1848–1883, translated from French Z. Skowrońska, Kraków 1930.

Dworieckaja T.A., Biskup Adam Stanisław Krasiński na zesłaniu w Wiatce, in: „Almanach Historyczny” 3 (2001) Kielce, pp. 109–121.

Dylągowa H., Duchowieństwo katolickie wobec sprawy narodowej (1764–1864), Lublin 1983.

Jovaiša L., Adomas Stanislovas Krasińskis, in: L. Jovaiša, Vilniaus vyskupai ir jų portretai, Vilnius 2016, p. 96.

Kieniewicz S., Powstanie styczniowe, 3rd ed., Warszawa 2009.

Krasiński Adam Stanisław (1810–1891), in: Bibliografia literatury polskiej. Nowy Korbut. Romantyzm, personal entries K–O, prepared by a team under the supervision of I. Śliwińska, S. Stupkiewicz, Warsaw 1969, pp. 127–129.

Laskowski A., Biskup Krasiński na wygnaniu, Wilno 1922.

Lis K. SDB, Pius IX a Polska w dobie powstania styczniowego, Lublin 1996.

Merkys V., Valančius M., Tarp katalikiškojo universalizmo ir tautiškumo, Vilnius 1999.

Prašmantaitė A., Biskup wileński Adam Stanisław Krasiński w powstaniu styczniowym – między lojalizmem a patriotyzmem, in: „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” 1 (251/2006), pp. 89–98.

Prašmantaitė A., Vilniaus vyskupas Adomas Stanislovas Krasinskis ir jo Atsiminimai, in: Adomas Stanislovas Krasinskis, Atsiminimai, parengė Aldona Prašmantaitė, Vilnius 2013, pp. 7–41.

Prašmantaitė A., 1863 metų sukilimas ir Katalikų Bažnyčia Lietuvoje, Vilnius 2014.

Prašmantaitė, A., Kunigas Stanislovas Išora 1863 m. sukilime: istoriografinio vaizdinio korekcijos, in: „Soter” 67 (95/2018), pp. 21–45, https://doi.org/10.7220/2335-8785.67(95).2.

Stopniak F., Krasiński Adam Stanisław, in: Słownik polskich teologów katolickich, vol. 2, ed. H.E. Wyczawski, Warszawa 1982, pp. 410–413.

Šenavičienė I., Lietuvos katalikų dvasininkija 1863 metų sukilimo išvakarėse, Vilnius 2010.

Przyborowski W., Dzieje 1863 roku przez autora „Historyi dwóch lat”, vol. 3., Kraków 1902, p. 145.

Żywczyński M., Krasiński Adam Stanisław (1810–1891), in: Polski Słownik Biograficzny, vol. XV/2, book 65, Wrocław–Warszawa–Kraków 1970, pp. 166–168.

Opublikowane

2020-12-31

Numer

Dział

Commentationes et dissertationes

Podobne artykuły

1-10 z 158

Możesz również Rozpocznij zaawansowane wyszukiwanie podobieństw dla tego artykułu.