Theatrum Passio sancti Stanislai. Kilka uwag na temat roli katedry krakowskiej jako mauzoleum świętego Stanisława
DOI:
https://doi.org/10.15633/fhc.1274Słowa kluczowe:
katedra krakowska, mauzoeleum, święty, biskup, Stanisław ze SzczepanowaAbstrakt
Dnia 8 września 1253 roku biskup Stanisław ze Szczepanowa, pierwszy polski męczennik, został kanonizowany w Asyżu. Rok później jego szczątki uroczyście podniesiono na ołtarz w centralnym punkcie tzw. drugiej (albo Hermanowskiej) katedry romańskiej na Wawelu. Wraz z wyniesieniem biskupa na ołtarze katedra uzyskała rangę głównego sanktuarium Świętego i Caput Regni Poloniae. Z czasem stała się też miejscem koronacji i mauzoleum królewskim; parokrotne przebudowy były w dużym stopniu związane z istnieniem ołtarza i grobu św. Stanisława - Ara Patriae. Aby w pełni zrozumieć rolę katedry, należy więc przeanalizować jej funkcję jako kościoła pielgrzymkowego.
Nie ma podstaw, aby przypuszczać, że planowany był spójny program ikonograficzny związany z mauzoleum św. Stanisława. Możliwa jest jednak rekonstrukcja planu nawy świątyni romańskiej jak również nawy i fasady gotyckiej zachowanych w swojej istocie do dnia dzisiejszego. Na tej podstawie artykuł postuluje, czerpiąc argumenty z arystotelewskiej teorii optyki i teorii poznania św. Tomasza z Akwinu, że choć w katedrze romańskiej i gotyckiej portal południowy służył jako ostium maius, to analiza czternastowiecznej fasady i jej kutych metalowych drzwi wskazuje, że właśnie tędy wchodzili do kościoła zwykli pielgrzymi. Było to przejście rzeczywiste, a także symboliczne i drzwi kazimierzowskie (ich skromna skala była podyktowana prawdopodobnie trudnościami finansowymi kapituły i dworu) okazały się świetnie dostosowane do roli portalu między terrena i civita Dei. Za zapowiedź, ale także ilustrację, tego rite de passage uznać można symobliczny „diagram” wykreślony na fasadzie zachodniej. W formie drabiny hierarchicznej wznosi się od drzwi z cyfrą Kazimierza Wielkiego, symbolizujących Body Natural czyli królestwo doczesne, poprzez herb państwa polskiego (Body Politics czyli majestat królestwa jako „Corona Regni Poloniae”) do figury świętego Stanisława, który jest Alter Christus czyli przedstawicielem Króla Niebios na ziemi. Momentalnie po przekroczeniu portalu wierni zanurzali się w ten mistyczny krajobraz Theatrum Passio sancti Stanislai, którego perspektywa zdominowana była przez mauzoleum Stanisława wznoszące się na osi nawy. Męczeńska śmierć biskupa przy ołtarzu w momencie podniesienia Hostii czyniła go naśladowcą Chrystusa i membra Christi. Ten motyw, wprowadzony przez Kadłubka i rozwinięty przez Wincentego z Kielczy w Vitae, dominował w narracyjnych cyklach w XVI w., ale pojawił się już w czternastowiecznej ikonografii św. Stanisława. W ten sposób jego męczeństwo przedstawiały miniatury Legendarium Andegaweńskiego oraz, prawdopodobnie, pierwsza trumna relikwiarzowa (rekonstruowana na podstawie Vita s. Stanislai Długosza i protokołu wizytacji biskupiej z XVII w.). Szczególnie w katedrze święty jawił się jako Alter Christus - na lewo od jego grobu wznosił się ołtarz św. Jana Ewangelisty z obrazem Chrystusa Zmartwychwstałego, a pokaźny krucyfiks królował nad mauzoleum. Duchowieństwo kapitulne i królowie polscy, kształtując formę katedry i dekorację mauzoleum, kreowali obraz świętego i wpływali na przeżycia religijne pielgrzymów.
Artykuł stawia tezę, że ich decyzje artystyczne, a w szczególności przemiana katedry w nekropolię jagiellońską, spowodowały migrację religijności ludowej w kierunku kościoła św. Michała na Skałce, uznanego przez tradycję za miejsce egzekucji św. Stanisława. W świetle tego wydaje się prawdopodobne, że niebezpieczeństwo zupełnego odwrócenia się miasta od katedry było jednym z motywów, dla których Jagiellonowie podejmowali tak częste pielgrzymki na Skałkę. Procesje te integrowały i manifestowały społeczną lojalność, a także zabiegały o poparcie narodu dla osoby i polityki króla. Będąc aktem kontroli społecznej, miały wielkie znaczenie jako moment „konkordii idealnej”.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2015 Agnieszka Rożnowska-Sadraei

Praca jest udostępniana na licencji Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 3.0 Unported License.
Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i identyfikator DOI oryginalnie opublikowanego utworu).