Słudzy diabła, czy obrońcy chrześcijaństwa i apostołowie pogan? Kształtowanie wizerunku Polski i Polaków w świetle działań dyplomacji Władysława Jagiełły przeciw „Satyrze” Jana Falkenberga
DOI:
https://doi.org/10.15633/fhc.2211Słowa kluczowe:
„Satyra” Jana Falkenberga, sobór w Konstancji, Władysław Jagiełło, Paweł Włodkowic, apostołowie EuropyAbstrakt
W trakcie obrad soboru w Konstancji (1414–1418) Władysław Jagiełło był oczerniany przez krzyżacką propagandę i jej sprzymierzeńców, co skutkowało tym, że wielu poddawało w wątpliwość autentyczność jego nawrócenia. Z drugiej strony wśród niektórych ojców soborowych władca ten był postrzegany jako król arcychrześcijański, apostoł Litwy i Żmudzi. W tym kontekście autor analizuje prawne działania polskiej delegacji przeciw „Satyrze” dominikanina Jana Falkenberga, która pojawiła się na soborze. Falkenberg wzywał w niej do eksterminacji narodu polskiego i króla Władysława Jagiełły. Ci, którzy to uczynią, mieli mieć zapewnione zbawienie. Polska delegacja, a szczególnie Paweł Włodkowic i arcybiskup Mikołaj Trąba próbowali doprowadzić do uznania pisma dominikanina za heretyckie. Falkenberga co prawda aresztowano, a komisja wiary potępiła jego dzieło, ale nie uznała go za heretyckie. Natomiast nowy papież Marcin V nie chciał, aby ten wyrok komisji stał się uchwałą soborową. Dlatego Polacy, mimo groźby klątwy papieskiej, na ostatniej sesji soboru złożyli apelację w sprawie „Satyry” do kolejnego soboru, co godziło w autorytet władzy papieża. Autor w artykule pokazuje czynniki, które przeszkodziły Polakom w odniesieniu pełnego sukcesu w sprawie Falkenberga. Stara się także odpowiedzieć na pytanie, czy determinacja polskich posłów w ostatnich dniach soboru w obronie honoru swojego władcy i państwa przyniosła pozytywne efekty, również w kolejnych latach po zakończeniu concilium. Autor zastanawia się także, czy działania polskiej dyplomacji przeciw „Satyrze” w połączeniu z innymi akcjami na forum międzynarodowym przyczyniły się do budowania wizerunku Jagiełły jako ostatniego apostoła barbarzyńskiej Europy.
Bibliografia
Acta Concilii Constantiensis, Hg. Heinrich Finke, Bd. I–IV, Munster 1896–1928.
Bullarium Poloniae, ed. et cur. I. Sułkowska-Kuraś, S. Kuraś, H. Wajs, vol. 4, Romae 1992.
Codex epistolaris Vitoldi Magni Ducis Lithuaniae 1376–1430, ed. A. Prochaska, Krakow 1882.
Codex epistolaris saeculi decimi quinti, ed. A. Lewicki, vol. 2, Krakow 1891.
Die Berichte der Generalprokuratoren des Dutschen Ordens an der Kurie, Hrsg. H. Koeppen, Bd. 2, Gottingen 1960.
Die Staatsvertrage des Deutschen Ordens in Preussen im 15. Jahrhundert, Hrsg E. Weise, Bd. 1, Konigsberg 1939.
Dokumenty Soborow Powszechnych, t. 3: (1414–1445), opr. A. Baron, H. Pietras, Krakow 2003.
Dokumenty strony polsko-litewskiej pokoju mełneńskiego z 1422, opr. P. Nowak, P. Pokora, Poznań 2004.
Ioannis Dlugossii Annales seu cronicae incliti Regni Poloniae, XI:1413– 1430, Warszawa 2000.
Iohannis Falkenberg Satira contra hereses et cetera nephanda Polonorum et eorum Regis Jaghel, ed. Z. Włodek, [in:] La Satire de Jean Falkenberg. Texte inedit avec introduction, Mediaevalia Philosophica Polonorum, vol. 18 (1973), pp. 51–95.
J. Falkenberg, Veteres relegentes historias, red. M. Bobrzyński, [in:] Starodawne Prawa Polskiego Pomniki, red. M. Bobrzyński, U. Heyzmann, t. V, Krakow 1878, pp. 197–231.
Kodeks dyplomatyczny katedry krakowskiej św. Wacława, red. F. Piekosiński, cz. 2, Krakow 1883. Liber cancellariae Stanislai Ciołek. Ein Formelbuch der polnischen Konigskanzlei aus der Zeit der hussitischen Bewegung, Hg. J. Caro, Bd. 1, Wien 1871.
Magnum Oecumenium Constaniense concilium, ed. Hermann v. der Hardt, vol. I–VI, Francofurti-Lipsiae 1696–1700.
J. D. Mansi, Sacrorum Conciliorum nova et amplissima collectio, t. XXVII– XXVIII, Venetiis 1783–1785.
Pisma wybrane Pawła Włodkowica, red. L. Ehrlich, t. I–III, Warszawa 1966–1969.
Polska w okresie monarchii stanowej 1346–1454. Wybor tekstow, opr. R. Heck, Warszawa 1955.
U. von Richental, Chronik des Konstanzer Konzils 1414–1418, Hg. T. M. Buck, Memmingen 2011.
K. Baczkowski, La missione del nunzio Antonio Zeno in Polonia negli anni 1422–1423, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Studia Italo-Polonica” nr 3 (1987), pp. 197–231.
K. Baczkowski, Argument obrony wiary w służbie dyplomacji polskiej w XV wieku, [in:] Ludzie – Kościoł – wierzenia. Studia z dziejow kultury i społeczeństwa Europy Środkowej (średniowiecze – wczesna epoka nowożytna), red. W. Iwańczak, S. K. Kuczyński, Warszawa 2001, pp. 195–212.
K. Baczkowski, Dzieje Polski poźnośredniowiecznej (1370–1506), Krakow 1999.
K. Baczkowski, Polityka Zygmunta Luksemburskiego wobec Polski w dwu pierwszych dekadach XV wieku a Mikołaj Trąba, [in:] Mikołaj Trąba. Mąż stanu i prymas Polski. Materiały w Konferencji. Sandomierz 13–14 czerwca 2008 roku, red. F. Kiryk, Krakow 2009, pp. 71–88.
P. Bar, A Tortuous Path to Reconciliation and Justice: Sigismund of Luxembourg as Arbiter in the Dispute between the Teutonic Knights and Poland (1412–1420), “Journal of East Central European Studies”, vol. 66/1 (2017), pp. 3–40.
P. Bar, Omnes Poloni essent heretici. Kauza Jana Falkenberga a diskuze o pojmu “hereze” na kostnickem koncilu., in: Cesta k rozmanitosti aneb Kavarensky povaleč digitalnim historikem středověku, ed. T. Klimek, R. Modrakova, Praha 2016.
S. L. Belch [Bełch], Paulus Vladimiri and his Doctrine Concerning International Law and Politics, vol. I–II, London–The Hague–Paris 1965.
B. Bess, Johannes Falkenberg OP und der preussisch-polnische Streit vor dem Konstanzer Konzil, „Zeitschrift fur Kirchengeschichte“, 16 (1896), pp.385–464.
M. Biskup, Spor zakonu krzyżackiego z Polską i Litwą na soborze i przed sądem polubownym krola Zygmunta Luksemburskiego, [in:] Państwo Zakonu Krzyżackiego w Prusach. Władza i społeczeństwo, red. M. Biskup, R. Czaja, Warszawa 2008, pp. 238–240.
H. Boockmann, Johannes Falkenberg, der Deutsche Orden und die polnische Politik: Untersuchungen zur politischen Theorie des spateren Mittelalters mit einem Anhang: Die Satira des Johannes Falkenberg, Gottingen 1975.
W. Brandmuller, Das Konzil von Konstanz, Bd. II, Paderborn 1997.
T. Brzostowski, Paweł Włodkowic. Warszawa 1954.
J. Drabina, Papiestwo – Polska w latach 1384–1434. Krakow 2003.
L. Ehrlich, Paweł Włodkowic i Stanisław ze Skarbimierza, Warszawa 1954.
J. Fijałek, Dwaj dominikanie krakowscy: Jan Biskupiec i Jan Falkenberg, [in:] Księga pamiątkowa ku czci O. Balzera, t. I, Lwow 1925.
J. Goll, Konig Sigismund und Polen 1420–1436, „Mitteilungen des Instituts fur Osterreichische Geschichtsforschung“,16 (1895), pp. 222–275.
K. Gorski, Nowa praca o Falkenbergu, „Komunikaty mazursko- -warmińskie” 134, nr 4 (1976), pp. 561–569.
A. F. Grabski, Polska w opiniach Europy Zachodniej XIV–XV w., Warszawa 1968.
T. Graff, Episkopat monarchii jagiellońskiej w dobie soborow powszechnych XV wieku, Kraków 2008.
T. Graff, Sobor w Konstancji wobec monarchii polsko-litewskiej, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne”, 41, nr 2 (2014), pp. 509–526.
T. Graff, Hierarchia kościelna państwa jagiellońskiego wobec problematyki czeskiej w pierwszej połowie XV wieku, [in:] Wspolnoty małe i duże w społeczeństwach Czech i Polski w średniowieczu i w czasach wczesnonowożytnych, red. W. Iwańczak i J. Smołucha, Kraków 2010, pp. 121–140.
J. Grygiel, Życie i działalność Zygmunta Korybutowicza. Studium z dziejow polsko-czeskich w pierwszej połowie XV w., Wrocław 1988.
K. Grzybowski, Włodkowica nauka o państwie a proces doktrynalny, „Zeszyty Naukowe UJ. Prace Historyczne” 8 (1961), pp. 23–33.
P. W. Knoll, “A pearl of powerful learning”: the University of Cracow in the fifteenth century, Leiden-Boston 2016.
J. Krzyżaniakowa, Czy znali prawdę i czy chcieli ją powiedzieć? Wyrok wrocławski w zeznaniach świadkow na procesie w 1422–1423 roku, [in:] E scientia et amicitia. Studia poświęcone prof. E. Potkowskiemu w sześćdziesięciopięciolecie urodzin i czterdziestolecie pracy naukowej, Warszawa–Pułtusk 1999, pp. 97–107.
S. Kwiatkowski, Zakon Niemiecki w Prusach a umysłowość Średniowiecza, Toruń 1998.
J. Miethke, Die Polen auf dem Konstanzer Konzil. Der Konflikt um den Dominikaner Johannes Falkenberg, [in:] Das Konstanzer Konzil: 1414 – 1418. Weltereignis des Mittelalters. Essays, Hrsg. K-H. Braun, Stuttgart 2013, pp. 106–110.
J. Nikodem, Polska i Litwa wobec husyckich Czech w latach 1420–1433. Studium o polityce dynastycznej Władysława Jagiełły i Witolda Kiejstutowicza, Poznań 2004.
Z. H. Nowak, Dyplomacja polska w czasach Jadwigi i Władysława Jagiełły (1383–1434), [in:] Historia dyplomacji polskiej, t. 1: Połowa X w. – 1572, red. M. Biskup, Warszawa 1980, pp. 299–393.
Z. H. Nowak, Materiały źrodłowe do sprawy wyroku wrocławskiego Zygmunta Luksemburskiego w procesie polsko-krzyżackim z 1420 r., „Zapiski Historyczne” 41, nr 3 (1976), pp. 149–165.
Z. H. Nowak, Międzynarodowe procesy polubowne jako narzędzie polityki Zygmunta Luksemburskiego 1412–1424, Toruń 1981.
K. Ożog, Szymon z Teramo adwokat polski w Stolicy Apostolskiej i na soborach w Konstancji i Bazylei, „Nasza Przeszłość” 78 (1992), pp. 169–185.
K. Ożog, Uczeni w monarchii Jadwigi Andegaweńskiej i Władysława Jagiełły (1384–1434), Krakow 2004.
K. Pieradzka, Dwie polskie relacje kronikarskie o soborze w Konstancji, [in:] Mediaevalia w 50. rocznicę pracy naukowej Jana Dąbrowskiego, Warszawa 1960, pp. 207–233.
K. Pieradzka, Uniwersytet Krakowski w służbie państwa i wobec soborow w Konstancji i Bazylei, [in:] Dzieje Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1364–1764, red. K. Lepszy, t. 1, Kraków 1964, pp. 91–137.
A. Prochaska, Sobor w Konstancji, wyd. II, Kraków 1996.
A. Prochaska, Wyrok wrocławski, „Przegląd Historyczny” nr 8 (1909), pp. 49–62, 154–166, 269–283.
A. Ruther, Geheimdiplomatie – Schauprozess – Medienkrieg Polen– Litauen und der Deutsche Orden um die Zeit des Konzils von Konstanz (1414 – 1418), „Biuletyn Polskiej Misji Historycznej”, 8 (2013), pp. 43–74.
J. Sondel, Zawsze wierny. Uniwersytet Jagielloński a Kościoł rzymskokatolicki, Kraków 2006.
T. Silnicki, Arcybiskup Mikołaj Trąba, Warszawa 1954.
T. Silnicki, Sobory powszechne a Polska, Warszawa 1962.
W Szymborski, Władysław Jagiełło – władca idealny czy święty?, [in:] Sprawiedliwość – Tradycja – Wspołczesność, red. P. Nowakowski, J. Smołucha, W. Szymborski, Kraków 2006.
J. Tazbir, Polska przedmurzem Europy, Warszawa 2004.
J. Wyrozumski, Mikołaj Trąba a sobor w Konstancji, [in:] Mikołaj Trąba. Mąż stanu i prymas Polski. Materiały w Konferencji. Sandomierz 13–14 czerwca 2008 roku, red. F. Kiryk, Kraków 2009, pp. 33–44.
Zawisza Czarny z Garbowa herbu Sulima, red. B. Możejko, S. Szybkowski, B. Śliwiński, Gdańsk 2003.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2017 Tomasz Graff
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i identyfikator DOI oryginalnie opublikowanego utworu).
