Żacząt igrzyska niewinne. Tumulty religijne i rytuały przejścia w XVI-wiecznym Krakowie
DOI:
https://doi.org/10.15633/fhc.2239Słowa kluczowe:
zamieszki religijne, przemoc, rytuały przejścia w XVI-wiecznym KrakowieAbstrakt
Głównym celem artykułu jest analiza roli obrzędów przejścia w konfliktach religijnych między katolikami i protestantami we wczesnonowożytnym Krakowie.
W artykule znalazło się kilka studiów przypadku tumultów religijnych zorganizowanych przez studentów Uniwersytetu Krakowskiego przeciwko protestanckim procesjom pogrzebowym, ślubom lub po prostu przeciwko zborom.
Kluczową tezą artykułu jest to, że zakłócanie rytuałów przejścia było sposobem na pozbawianie protestantów ich tożsamości społecznej i - poprzez proces dehumanizacji - ich człowieczeństwa. Poprzez przerywanie ślubów i przechwytywanie ciał podczas pogrzebów katoliccy sprawcy próbowali pozostawić swoich przeciwników w stanie, używając zwrotu Victora Turnera " between and betwixt", tj. w stanie gdy nie posiadali już swojego poprzedniego statusu, ale gdy nie uzyskali jeszcze nowego. Przeszkadzając najważniejszym protestanckim ceremoniom w tak upokarzający sposób, katolicy starali się wykazać, że ich przeciwnikom brakowało Bożego wsparcia, a ich wiara zasługiwała na to, by być obiektem kpin. Uważamy, że z punktu widzenia sprawców, ich działania były kontynuacją rytualnych działań zapoczątkowanych podczas świąt katolickich - przeniesieniem kosmicznej walki między Chrystusem a szatanem na ulice ówczesnego Krakowa. Uczestnictwo studentów w tych aktach przemocy nie tylko świadczyło o ich przekonaniu do przynależenie do wyznania lepszego od wyznania ich przeciwników, ale także przyczyniało się do tworzenia tożsamości grupowej. Z tej perspektywy przemoc otaczająca rytuały przejścia może być interpretowana jako rytuał przejścia dla samych studentów.
Bibliografia
Augustyniak, Urszula. „Potworne konspiracje, czyli problem zdrady w Rzeczypospolitej w czasach Wazów.” Barok. Historia-Literatura-Sztuka, 1/1 (1994): 233-248.
Barycz, Henryk. Historia Uniwersytetu Jagiellońskiego w epoce humanizmu. Cracow, 1935.
Baster, Marcin. „Students’ Everyday Lives in the Colleges of the University of Cracow in the Sixteenth Century.” Frühneuzeitliche Universitätskulturen. Ed. Kirsten Bernhardt, Ed. Barbara Krug-Richter, Ed. Ruth-E. Mohrmann, Köln, 2009. 109-118.
Bieniarzówna, Janina, and Karol Kubisz. 400 lat reformacji pod Wawelem. Warsaw, 1958.
Boroda, Krzysztof. Studenci Uniwersytetu Krakowskiego w późnym średniowieczu. Cracow, 2010.
Bossy, John. „The Mass as a social institution 1200-1700”. Past and Present 100 (1983): 29-61.
Chmiel, Adam. Domy krakowskie: ulica św. Jana, Cz. 1, Liczby or. nieparzyste (1-19), Cracow, 1924.
Czubek, Jan. Krzysztof Trecy. „Przywódca kalwinów małopolskich.” Reformacja w Polsce 1 (1921): 35–42.
Davies, Douglas. “Christianity”, Rites of Passage. Ed. Jean Holm, Ed. John Bowker. New York, 1994. 41-65.
Davies, Jonathan. Culture and Power. Tuscany and Its Universities 1537-1609. Leiden-Boston, 2009.
Davis, Natalie Z. “The Rites of Violence.” Past & Present 59 (1973): 51-91.
Douglas, Mary. Purity and Danger. New York, 1966.
Kaplan, Benjamin J. Divided by Faith: Religious Conflict and the Practice of Toleration in Early Modern Europe. London, 2007.
Füssel, Marian. „Riten der Gewalt. Zur Geschichte der akademischen Deposition und des Pennalismus in der frühen Neuzeit.“ Zeitschrift für Historische Forschung 32/4 (2005): 605-648.
Gennep van, Arnold. The Rites of Passage. Trans. Monika B. Vizedom and Gabrielle L. Caffee, Introd. Solon T. Kimball. London, 1960.
Kaniewska, Irena. „Młodzież Uniwersytetu Krakowskiego w latach 1510-1560.” Studia z dziejów młodzieży Uniwersytetu Krakowskiego w dobie Renesansu. Ed. Kazimierz Lepszy. Cracow, 1964. 1-89.
Korolko, Mirosław. Klejnot swobodnego sumienia. Warsaw, 1974.
Kossowski, Aleksander. Protestantyzm w Lublinie i w Lubelskiem w XV-XVIII wieku. Lublin, 1933.
Lubieniecki, Stanisław. Historia Reformationis Polonicae. Amsterdam, 1685.
Machaj, Dawid. „Sądownictwo rektorów krakowskich w XVI wieku.” Czasopismo Prawno-Historyczne, 66 (2014), z. 1: 41-76
Machaj, Dawid. „Sytuacja wyznaniowa w Uniwersytecie Krakowskim w XVI I XVII w.” Odrodzenie i Reformacja w Polsce, 59 (2015): 95-135.
Moore, Robert I. The Formation of a Persecuting Society. Oxford, 2007.
Pietrzyk, Zenon. Poczet rektorów Uniwersytetu Jagiellońskiego 1400-2000. Cracow, 2000.
Ptaśnik, Jan. Obrazki z życia żaków krakowskich w XV i XVI wieku. Cracow, 1900.
Rites of Passage, Ed. Jean Holm and John Bowker. New York, 1994.
Tazbir, Janusz. A State without Stakes: Polish Religious Toleration in the Sixteenth and Seventeenth Centuries. Trans. Alexander T. Jordan. New York, 1973.
Turner, Victor. The Ritual Process: Structure and Anti-Structure. Chicago, 1969.
Turner, Victor. “Betwixt and Between: The Liminal Period in Rites of Passage.” The Forest of Symbols. New York 1967.
Wotschke, Theodor. „Christoph Thretius. Ein Beitrag zur Geschichte des Kampfes der reformierten Kirche gegen den Antitrinitarismus in Polen.“ Altpreußische Monatsschrift, 44 (1907): 1-42; 151-210.
Wyczański, Andrzej. „Uniwersytet Krakowski w czasach złotego wieku.“ Dzieje Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1364-1764. Ed. Kazimierz Lepszy, vol. 2. Cracow, 1964.
Żelewski, Roman. Materiały do dziejów reformacji w Krakowie. Zaburzenia wyznaniowe 1551-1598. Wrocław-Warsaw-Cracow, 1962.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2018 Iwo Hryniewicz, Dawid Machaj
Praca jest udostępniana na licencji Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 3.0 Unported License.
Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i identyfikator DOI oryginalnie opublikowanego utworu).
