Fides, ratio et caritas, czyli o trzech władzach ujętych w kontekście augustyńskiej introspekcji

Autor

  • Robert Warchał Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie

DOI:

https://doi.org/10.15633/lie.4171

Słowa kluczowe:

Augustyn, ontologia, byt, miłość, wiara i rozum, wiedza, dusza

Abstrakt

Zestawienie filozoficznego ratio z chrześcijańskim fides należy do kluczowych tematów doktryny Augustyna. Myśliciel ten zwraca szczególną uwagę na to, że człowiek właśnie po to został obdarzony zdolnością myślenia i pojmowania, ażeby zgłębiać tajemnicę chrześcijańskiego Objawienia. W refleksji chodzi mu nie tyle o wprowadzanie elementów zawierzenia w luki poznania dyskursywnego i odwrotnie, ile o uzasadnienie potrzeby rozumności w obrębie wiary. Ojciec Kościoła rozpatruje ową trudność wszechstronnie, w swoich przemyśleniach kieruje się maksymą Crede, ut intelligas, według której analizowana relacja staje się bardziej integralna. Wiara w autorytet Boski nie jest dla niego po prostu subiektywnym mniemaniem, zastępującym wiedzę pewną. Hippończyk, porządkując problem wiedzy, ukazuje wieloaspektowe ujęcie z możliwością wzajemnej korelacji fides i ratio. Pomimo że Augustyn jako teolog opiera swą filozofię przede wszystkim na autorytecie i depozycie Objawionej wiary, to jednak nie unika w swoich rozważaniach pytań o prawdziwość ludzkiego poznania. Problematyka tego zagadnienia dotyczy stosunku autora do systemów podważających tę możliwość, a więc sceptycyzmu średniej akademii. Dodatkowo temat ten jest o tyle istotny i warty uwagi, że rozważania autora zdają się sięgać daleko poza jego epokę – Augustyn na swój sposób antycypuje nowożytną problematykę duszy, skądinąd zapoczątkowaną przez Kartezjusza. Bez wątpienia u obu autorów występuje widoczne powiązanie duchowości człowieka z Bogiem. W ocenie filozofa dusza poznaje siebie właśnie poprzez introspekcyjne zwrócenie się ku sobie, dokładniejsza analiza jej działania ukazuje współsubstancjalność trzech władz: pamięci, intelektu oraz woli. To właśnie dzięki tej wewnętrznej triadzie mamy możliwość identyfikacji, w której odkrywamy wartość wypływającą z daru, jakim jest miłowanie. Zgodnie z myślą Augustyna trzeba w pewnym sensie coś wiedzieć, aby być zdolnym do kochania i nie można miłować tego, czego się w ogóle nie zna. Biblijny wątek agape posłuży Augustynowi do przedstawienia dwóch ważnych kwestii. Pierwszą z nich jest teologiczna refleksja nad tajemnicą Trójcy Świętej, natomiast ta druga – w kontekście jego antropologii – opisuje perspektywę komunii z samym Absolutem. Istota ludzka ma więc niejako udział w samym Bogu, autor wyraża tę prawdę słowami: „Et qui nisi Deo plenus est, qui plenus est dilectione? (…) Immo vero vides Trinitatem, si caritatem vides” (S. Aureli Augustini, De Trinitate, VIII, 8,12).

Biogram autora

  • Robert Warchał - Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie

    Robert Warchał, doktor nauk humanistycznych, absolwent UPJPII w Krakowie; ukończył studia teologiczne (studia magisterskie) oraz filozoficzne (studia doktoranckie); nauczyciel filozofii, religii i etyki w XLIII LO im. Zofii Chrzanowskiej w Krakowie oraz w Zespole Szkół im. ks. kard. A.S. Sapiehy MIRiP. Publikacje: Zbielała grań (Nowa Sól 2013), Zarys augustyńskiej filozofii wolności („Teologia i Człowiek” 32 (2015) nr 4, s. 91–103), Przedświt (Nowa Sól 2016), Nieśmiertelność i geneza ludzkiej duszy w wybranych dziełach św. Augustyna („Kwartalnik Filozoficzny” 47 (2019) z. 1, s. 75–90), Czy niektóre aspekty nauczania św. Augustyna mogą być ex post nazwane ontologizmem? („Kwartalnik Filozoficzny” 47 (2019) z. 3–4, s. 69–82), „Animus et conscientia” – gnozeologiczne przesłanki Augustyńskiej aksjologii („Humaniora. Czasopismo Internetowe” 30 (2020) 2, s. 47–58), Ontologiczne przesłanki augustyńskiej antropologii („Teologia i Człowiek” 52 (2020) nr 4, s. 11–25), Pareidolie (Kraków 2020), De Pulchra, pax omnium rerum tranquillitas ordinis. Przyczynki do estetyki św. Augustyna („Teologia i Człowiek” 54 (2021) 2, s. 63–75).

Bibliografia

Bober A., Antologia patrystyczna, Kraków 1965.

Descartes R., Medytacje o pierwszej filozofii, przeł. M. i K. Ajdukiewiczowie, Kęty 2001.

Descartes R., Zasady filozofii, przeł. I. Dąmbska, Kęty 2001.

Frank S., Dowód ontologiczny istnienia Boga, w: Dowód ontologiczny i inne pisma o wiedzy i wierze, przeł. T. Obolevitch, Kraków 2007.

Gilson É., Wprowadzenie do nauki świętego Augustyna, tłum. Z. Jakimiak, Warszawa 1953.

Hegel G.W.F., Wykłady z historii filozofii, t. 3, przeł. Ś.F. Nowicki, Warszawa 2002.

Ingarden R., Intuicja i intelekt u Henryka Bergsona, w: R. Ingarden, Z badań nad filozofią współczesną, Warszawa 1963.

Jan Paweł II, Fides et ratio, w: Encykliki Jana Pawła II, Kraków 2003, s. 1081–1198.

Kasia A., Św. Augustyn, Warszawa 1960 (Myśli i Ludzie, 1. Filozofia Starożytna i Średniowieczna).

Menn S., Descartes and Augustine, Cambridge 1998.

Obolevich T., Wiedza a wiara w myśli patrystycznej, e-book, Kraków 2015.

The Philosophical Writings of Descartes, vol. 3: The Correspondence, trans. J. Cottingham, R. Stoothoff, D. Murdoch, A. Kenny, Cambridge 1991.

Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych, oprac. zespół biblistów polskich z inicjatywy benedyktynów tynieckich (Biblia Tysiąclecia), Poznań 2012.

Plotyn, Enneady, t. 1, przeł. i wstępem poprzedził A. Krokiewicz, Warszawa 1959.

Plotyn, Enneady, t. 2, przeł. i wstępem poprzedził A. Krokiewicz, Warszawa 1959.

Ratzinger J., Wiara – prawda – tolerancja. Chrześcijaństwo a religie świata, tłum. R. Zajączkowski, Kielce 2004.

Ratzinger J., Wprowadzenie w chrześcijaństwo, tłum. Z. Włodkowa, Kraków 2006.

Rist J.M., Faith and Reason, w: The Cambridge Companion to Augustine, eds. E. Stump, N. Kretzmann, Cambridge 2006, s. 26–39.

Św. Augustyn, O dwóch duszach, w: św. Augustyn, Pisma przeciw manichejczykom, tłum. J. Sulowski, wstęp ks. W. Myszor, Warszawa 1990, s. 67–88.

Św. Augustyn, O nauczycielu, w: św. Augustyn, Dialogi filozoficzne, t. 3, tłum. J. Modrzejewski, Warszawa 1953, s. 7–70.

Św. Augustyn, O porządku, w: św. Augustyn, Dialogi filozoficzne, t. 1, tłum. J. Modrzejewski, Warszawa 1953, s. 144–226.

Św. Augustyn, O Trójcy Świętej, tłum. M. Stokowska, wprow. J. Tischner; posł. i przypisy J.M. Szymusiak, Kraków 1996.

Św. Augustyn, O wielkości duszy, w: św. Augustyn, Dialogi filozoficzne, t. 2, tłum. D. Turkowska, Warszawa 1953, s. 105–192.

Św. Augustyn, O wierze prawdziwej, w: św. Augustyn, Dialogi i pisma filozoficzne, t. 4, tłum. J. Ptaszyński, Warszawa 1954, s. 80–159.

Św. Augustyn, O wolnej woli, w: św. Augustyn, Dialogi filozoficzne, t. 3, tłum. A. Trombala, Warszawa 1953, s. 71–235.

Św. Augustyn, O życiu szczęśliwym, w: św. Augustyn, Dialogi filozoficzne, t. 1, tłum. A. Świderkówna, Warszawa 1953, s. 5–42.

Św. Augustyn, Państwo Boże, przeł. W. Kubicki, wstęp J. Salij, Kęty 2002.

Św. Augustyn, Solilokwia, w: św. Augustyn, Dialogi filozoficzne, t. 2, tłum. A. Świderkówna, Warszawa 1953, s. 5–77.

Św. Augustyn, Traktaty o łasce. Łaska, wiara, przeznaczenie, Poznań 1971 (Pisma Ojców Kościoła, 27).

Św. Augustyn, Wyznania, przeł., opatrzył posłowiem i kalendarium Z. Kubiak, Warszawa 1987.

Terka M., Wiara jako poszukiwanie Boga w świetle nauczania św. Augustyna, „Vox Patrum” 61 (2014), s. 400–426.

Trapè A., Święty Augustyn: człowiek, duszpasterz, mistyk, przeł. J. Sulowski, Warszawa 1987.

Wszołek S., Racjonalność wiary, Kraków 2003.

Pobrania

Opublikowane

2021-12-16

Numer

Dział

Artykuły

Podobne artykuły

1-10 z 60

Możesz również Rozpocznij zaawansowane wyszukiwanie podobieństw dla tego artykułu.