Muzyka podczas papieskich pielgrzymek w archidiecezji krakowskiej (1979–2006)

Autor

  • Robert Tyrała Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie Akademia Muzyczna w Krakowie Międzyuczelniany Instytut Muzyki Kościelnej

DOI:

https://doi.org/10.15633/pms.1837

Słowa kluczowe:

muzyka kościelna, papież Jan Paweł II, papież Benedykt XVI, orkiestra, chór, kopozycje, dyrygenci

Abstrakt

Podczas wszystkich pielgrzymek papieży – Jana Pawła II i Benedykta XVI – w archidiecezji krakowskiej przygotowującym muzykę liturgiczną towarzyszyła zawsze świadomość – jak można było się przekonać z niniejszego artykułu – iż ma ona służyć pięknu liturgii i prowadzić serdeczną modlitwę ludu wiernego zebranego pod przewodnictwem papieża. Było to naturalnie zgodne z dokumentami Kościoła na temat muzyki kościelnej, które podkreślają, że „dzięki zjednoczeniu w śpiewie pogłębia się jedność serc, okazałość świętych obrzędów ułatwia wznoszenie myśli ku niebu, a całość odprawianych obrzędów jest obrazem i zapowiedzią tego, co dokonuje się w świętym mieście Jeruzalem” (MS 5). Nie bez znaczenia więc jest podkreślenie tego, jak bardzo troska ta była żywo obecna.
Powstawały nowe kompozycje. Niejednokrotnie wielkie i wspaniałe jak Beatus Vir Henryka Mikołaja Góreckiego, Hymn uwielbienia Juliusza Łuciuka, Tu es Petrus Henryka Jana Botora. Na papieskie celebry tworzono też kompozycje mniejsze, ale równie ważne, takie jak  na przykład inwokacje do błogosławionych i świętych, najczęściej komponowane przez Irenę Pffeifer i Mariana Machurę, ale także pieśni do tekstów Marka Skwarnickiego. Nie brakło też nowej myśli muzycznej reprezentowanej przez Piotra Pałkę. Kompozycje nowe zawsze ubogacały i ozdabiały liturgie papieskie i – co więcej – w ten sposób często wchodziły do kanonu śpiewów liturgicznych Kościoła. I znów, odwołując się do słów dokumentów Kościoła, można śmiało powiedzieć, iż zrealizowały się w tym wypadku owe zalecania:
"niechaj przejęci duchem chrześcijańskim muzycy wiedzą, że są powołani do pielęgnowania muzyki sakralnej i powiększania jej skarbca. Niech tworzą melodie, które posiadałby cechy prawdziwej muzyki kościelnej i nadawałby się nie tylko dla większych zespołów śpiewaczych, lecz także dla mniejszych chórów i przyczyniałyby się do czynnego uczestnictwa całego zgromadzenia wiernych" (KL 121).
Kolejnym ważnym wnioskiem z niniejszego opracowania jest szczególnie widoczna dbałość o właściwie miejsce dla śpiewu chóru i orkiestry. Nie bez znaczenia jest fakt, iż do papieskich liturgii w Krakowie i archidiecezji zapraszane były zawsze zespoły wielkiej klasy i chóry na co dzień działające w kościołach parafialnych Krakowa i archidiecezji. Trzeba więc tutaj wszystkie te zespoły raz jeszcze przywołać. A były to: Chór i Orkiestra Filharmonii Krakowskiej, Chór Polskiego Radia w Krakowie, Capella Cracovienis z madrygalistami, Chór i Orkiestra Akademii Muzycznej w Krakowie, Chór Psalmodia Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie, Chór Akademicki „Organum”, Chór Mariański z parafii NMP z Lourdes w Krakowie, Schola Cantorum Cracoviensis z kolegiaty św. Anny, chór katedralny i Chór Cecyliański, Chór Dominanta Uniwersytetu Ekonomicznego i wiele innych zespołów, których nazwy już wcześniej zostały w tym opracowaniu przywołane. Liturgie odbywały się z obecnością orkiestr dętych, symfonicznych, kameralnych i zespołów młodzieżowych. Wydaje się, że i tutaj należy przypomnieć dokument potwierdzający słuszność takiego kształtu muzycznych pielgrzymek. Prawodawca kościelny przypomina bowiem:
"podczas liturgii mszy świętej zaleca się wykonywanie polifonii dawnej i nowszej w języku łacińskim i polskim, tak jednak, by nie wyłączać wiernych całkowicie z udziału w śpiewie. Muzykę wielogłosową, szczególnie dawnych mistrzów, Kościół zawsze uważał za nieoceniony skarbiec i dobro kultury" (IEP 18).
Istotny był także podczas papieskich liturgii w archidiecezji krakowskiej dźwięk organów, który zawsze miał na celu sprawić, by celebracja świętych obrzędów była piękna, dostojna i owocna zarazem. Organistami podczas tych uroczystych chwil życia Kościoła w Krakowie byli najwybitniejsi mistrzowie tego królewskiego instrumentu: Michał Woźny, Marian Machura, Mieczysław Tuleja, Witold Zalewski, Wiesław Delimat, Krzysztof Michałek, Henryk Jan Botor, Jan Rybarski, a także wielu innych. Nie mogło też być inaczej skoro konstytucja o liturgii określa jednoznacznie, że „w Kościele łacińskim należy mieć w wielkim poszanowaniu organy piszczałkowe jako tradycyjny instrument muzyczny, którego brzmienie ceremoniom kościelnym dodaje majestatu, a umysły wiernych porywa do Boga i spraw niebieskich” (KL 120). I choć organy piszczałkowe wykorzystano podczas pielgrzymek tylko w kościołach oraz w kaplicy biskupa krakowskiego, to jednak wprawna ręka mistrza za każdym razem – także w polowych warunkach, w których odbywały się liturgie papieskie – muzyką organową oddawała chwałę Bogu i służyła modlitwie wiernych.
Jeszcze słowo warto dodać w związku z przywoływanymi śpiewami wiernych podczas papieskich celebracji. Wcześniej wszystkie te pieśni były drukowane w śpiewnikach dostępnych dla uczestników celebracji papieskich. Każda liturgia była tak przygotowana, by wierni nie czuli się jedynie słuchaczami. Pieśni i części stałe liturgii były dostosowane do formularza mszalnego.  Wybierano jednocześnie pieśni najbardziej znane, by w ten sposób wierni czynnie i pełny sposób uczestniczyli w liturgii. Takie przygotowanie muzyki liturgicznej wynikało z soborowego myślenia, że „nie ma nic podnioślejszego i milszego w nabożeństwach liturgicznych nad zgromadzenie wiernych, które wspólnie w pieśni wyraża swoją wiarę i pobożność” (MS 16).
W całym więc przedstawieniu muzyki liturgicznej podczas pielgrzymek papieskich w archidiecezji krakowskiej bardzo wyraźnie dostrzec można wielką troskę o jakość, piękno i modlitewny jej charakter. To być może dlatego papież Benedykt XVI po zakończonej liturgii na krakowskich Błoniach w 2006 roku miał powiedzieć „ta liturgia była piękna, bo piękna była muzyka podczas niej”. Czyż mogą być większe słowa uznania dla tych, którzy przygotowywali jej kształt?
Jest więc pewne, że wszystkim, którzy prowadzili schole i chóry, ćwiczyli zespoły instrumentalne, orkiestry, grali na organach, prowadzili wspólny śpiew, komponowali i pisali nuty dla zespołów muzycznych papieskich pielgrzymek, należy się wielka wdzięczność. Od 1979 roku minęło wiele lat, niektórych ludzi, którzy tworzyli muzykę, już nie ma wśród żyjących, inni są na zasłużonej emeryturze, pozostali jeszcze dbają o sprawę muzyki archidiecezji krakowskiej. Im wszystkim należą się wielka wdzięczność i uznanie. To wspomnienie ma być takim właśnie przypomnieniem tych osób i ich wielkiej pracy. Bogu niech będą dzięki za wszystko i niech będzie On uwielbiony w tym, czego muzycy archidiecezji krakowskiej dokonali podczas papieskich pielgrzymek. I pewnie słuszne będzie przypomnienie na koniec, że „sługami nieużytecznymi jesteśmy, wykonaliśmy tylko to, co powinniśmy wykonać” (Łk 17, 10).

Biogram autora

  • Robert Tyrała - Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie Akademia Muzyczna w Krakowie Międzyuczelniany Instytut Muzyki Kościelnej
    W latach 1984–1990 studiował teologię na Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie; w 1990 uzyskał stopień mgr. teologii; święcenia kapłańskie przyjął w wawelskiej katedrze w 1990 roku; w latach 1990–1992 pracował duszpastersko w parafii św. Stanisława BM w Andrychowie; w latach 1992–1997 studiował na Akademii Muzycznej w Krakowie, na Wydziale Wychowania Muzycznego; w 1997 roku uzyskał stopień mgr. sztuki; w latach 1997–2009 był dyrygentem męskiego chóru katedralnego w Krakowie; od 1997 jest kierownikiem muzyki kościelnej w wawelskiej katedrze; od 2009 jest kantorem katedralnym; od 1997 pracuje na Akademii Muzycznej w Krakowie (od 2005 roku kierownik Katedry Muzyki Religijnej); od 1998 roku odpowiedzialny za muzykę kościelną w archidiecezji krakowskiej (1998–2004 wiceprzewodniczący, a od 2005 przewodniczący Archidiecezjalnej Komisji Muzyki Kościelnej); w latach 1998 oraz 2003 przebywał na stypendiach naukowych z zakresu chorału gregoriańskiego w opactwie OO. Benedyktynów w Solesmes we Francji; w roku akademickim 2003/2004 przebywał na stypendium naukowym w Papieskim Instytucie Muzyki Kościelnej w Rzymie (fundacja Renovabis); w latach 1998–2000 studiował na Podyplomowym Studium Chórmistrzowskim prowadzonym przez Akademię Muzyczną w Bydgoszczy; w 2000 roku uzyskał doktorat z liturgiki na Wydziale Teologicznym Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie; od 2000 pracuje na Uniwersytecie Papieskim Jana Pawła II w Krakowie (w latach 2006–2009 prodziekan Wydziału Historii i Dziedzictwa Kulturowego, w latach 2008–2016 Dyrektor Międzyuczelnianego Instytutu Muzyki Kościelnej, od 2016 roku prodziekan Wydziału Historii i Dziedzictwa Kulturowego); w 2010 roku habilitował się z nauk humanistycznych na Wydziale Historii i Dziedzictwa Kulturowego Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie; w 2016 roku uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego (UPJP2); od 2006 roku członek zespołu ds. transmisji telewizyjnych Konferencji Episkopatu Polski; od 2012 roku konsultor podkomisji ds. Muzyki Kościelnej Konferencji Episkopatu Polski; w latach 2004–2009 prezydent Polskiej Federacji Pueri Cantores i równocześnie asystent kościelny Międzynarodowej Federacji Pueri Cantores; od 2009 prezydent Międzynarodowej Federacji Pueri Cantores; od 2011 roku kanonik gremialny Kapituły Metropolitalnej w Krakowie na Wawelu; zasiada w Radzie Programowej Festiwalu Gaude Mater w Częstochowie; Organizator: koncertów i sympozjów muzyki kościelnej, Kongresów (Pueri Cantores: 2000 Kraków, 2007 Kraków 2010/11 Rzym, 2012 Granada, 2013 Waszyngton, 2014 Paryż, 2015/16 Rzym, 2017 Rio de Janeiro; Muzyki Liturgicznej: 2004 Kraków, Miłosierdzia Bożego: 2011 Kraków), muzycznej komisji pielgrzymek papieskich (1997, 1999, 2002, 2006); pomysłodawca i organizator Dni Muzyki Kościelnej archidiecezji krakowskiej (organizowane są od 2005 roku); redaktor naczelny czasopisma naukowego UPJPII „Pro Musica Sacra” (ukazuje się od 2004 roku); zasiada w radzie naukowej czasopism: „Studia Hildegardiana Sariensia” wydawanego w Żorach oraz „Musica Ecclesiatica” wydawanego w Opolu; przewodniczył zespołowi muzycznemu Światowych Dni Młodzieży w Krakowie 2016; za pracę naukową i dydaktyczną otrzymał w latach: 2008, 2012, 2014, 2015 Nagrodę Rektora Akademii Muzycznej w Krakowie, a w latach: 2009, 2015 Nagrodę Rektora Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie (UPJP2); 2009 roku odznaczony przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego brązowym medalem Gloria Artis, a także medalem Gloria Dei Cantare przez Polską Federację Caecilianum; w 2015 roku otrzymał Nagrodę Przewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski Srebrna Piszczałka za zasługi dla rozwoju muzyki kościelnej w Polsce; w 2016 otrzymał tytuł Fellow of Royal School of Church Music od Kościoła anglikańskiego za zasługi w dziedzinie muzyki kościelnej na forum międzynarodowym.

Bibliografia

Bóg bogaty w miłosierdzie, Eucharystia z Janem Pawłem II, Błonia Krakowskie 18 sierpnia 2002 roku, zeszyt nutowy, Kraków 2002.

Biziak L., Irena Pfeiffer muzyk i pedagog, praca licencjacka napisana pod kierunkiem ks. dr. Roberta Tyrały, Papieska Akademia Teologiczna w Krakowie, Kraków 2002.

Biziak L., Miejsce Ireny Pfeiffer w historii muzyki kościelnej i jej wkład w świetle soborowej odnowy muzyki liturgicznej, praca magisterska napisana pod kierunkiem ks. dr Roberta Tyrały, Papieska Akademia Teologiczna w Krakowie, Kraków 2004.

Komisja Liturgiczna Komitetu Pielgrzymki, Bóg bogaty w miłosierdzie, Eucharystia z Janem Pawłem II, Błonia krakowskie 18 sierpnia 2002 roku, przewodnik pielgrzyma, Kraków 2002.

Komisja Liturgiczna Komitetu Pielgrzymki, Bóg bogaty w miłosierdzie, pielgrzymka Jana Pawła II do Polski 2002, Kraków 2002.

Dekret Metropolity Krakowskiego, nr 727/2002

Dziękczynienie za pielgrzymkę Ojca Świętego do Ojczyzny, Eucharystia z Janem Pawłem II przy ołtarzu Ojczyzny, katedra wawelska 17 czerwca 1999, godz. 7. 30, red. S. Koperek, Kraków 1999.

Komisja Liturgiczna i Muzyczna Archidiecezji Krakowskiej, Eucharystia z Ojcem Świętym Benedyktem XVI, Błonia krakowskie 28 maja 2006 roku, Kraków 2006.

I pielgrzymka Jana Pawła II do Krakowa, Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie, bez. sygn.

II Pielgrzymka Jana Pawła II do Krakowa w 1983 roku, Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie, bez. sygn.

II Pielgrzymka Ojca Świętego Jana Pawła II do Kalwarii Zebrzydowskiej, red. E. Lenart, Kalwaria 2002.

III Pielgrzymka Jana Pawła II do Krakowa w 1983 roku, Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie, bez. sygn.

Jubileusz 400-lecia Sanktuarium Kalwaryjskiego 1602–2002, teksty liturgiczne mszy świętej o Najświętszej Maryi Pannie Kalwaryjskiej, 19 sierpnia 2002 r.

Kanonizacja Błogosławionej Jadwigi Królowej, Błonia Krakowskie 8 czerwca 1997 roku, red. Komisja Muzyczna Pielgrzymki, Kraków 1997.

Modlitewnik pielgrzyma, z Janem Pawłem II w archidiecezji krakowskiej 4–10 czerwca 1997, red. S. Koperek, Kraków 1997.

Msza święta Jana Pawła II z podniesieniem relikwii błogosławionej Jadwigi Królowej, katedra na Wawelu 10 czerwca 1987 roku, Kraków 1987.

Komisja Muzyczna Pielgrzymki, Msza święta pontyfikalna o Najświętszym Sercu Pana Jezusa sprawowana przez Ojca Świętego Jana Pawła II, w czasie której dokona beatyfikacji siostry Bernardyny Jabłońskiej i siostry Marii Karłowskiej, Zakopane 6 czerwca 1997 roku, Kraków 1997

Komisja Muzyczna Pielgrzymki, Msza święta sprawowana przez Ojca Świętego Jana Pawła II w Milenium Diecezji Krakowskiej, Błonia Krakowskie 15 czerwca 1999 roku, Kraków 1999.

Na jubileusz św. Stanisława, zeszyt chóralny, Kraków 1979.

Na spotkanie z Janem Pawłem II, Błonia Krakowskie 10 czerwca 1987, zeszyt nutowy, Kraków 1987.

Komisja Muzyczna Pielgrzymki, Ogólnopolskie spotkanie młodych z papieżem Benedyktem XVI. 27 maja 2006, Kraków2006.

Pielgrzymka Jana Pawła II do Krakowa w 1991 roku, Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie, bez. sygn.

Pielgrzymka Jana Pawła II do Krakowa w 2002 roku, Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie, bez. sygn.

Pielgrzymka Jana Pawła II w Krakowie w 1999 roku, Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie, bez. sygn.

Protokół z posiedzenia komisji muzycznej pielgrzymki papieża w 1983 w Krakowie, II Pielgrzymka Jana Pawła II do Krakowa w 1983 roku, Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie, bez. sygn.

Tyrała R., Jan Paweł II w muzyce polskiej, praca magisterska napisana pod kierunkiem prof. Adama Walacińskiego, Akademia Muzyczna w Krakowie, Kraków 1997.

Tyrała R., Tyrała, Kulturowy i religijny kontekst twórczości kompozytorskiej Henryka Mikołaja Góreckiego (+2010). „Niebiańskie polany” jako przesłanie jego kompozytorskiej twórczości, „Pro Musica Sacra”, t. 9, Kraków 2011, s. 11–17.

R. Tyrała, Polska muzyka sakralna inspirowana osobą i działalnością Jana Pawła II, „Polonia Sacra” VIII (XXVI) nr 15/59 (2004), s. 353–376.

Skład komisji muzycznej pielgrzymki papieża Jana Pawła II do archidiecezji krakowskiej w 1997 roku, Archiwum Archidiecezjalnej Komisji Muzyki Kościelnej, bez. sygn.

Skład komisji muzycznej pielgrzymki papieża Jana Pawła II do archidiecezji krakowskiej w 1999 roku, Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie, bez. sygn.

Skład komisji muzycznej pielgrzymki papieża Jana Pawła II do archidiecezji krakowskiej w 2002 roku, Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie, bez. sygn.

Śpiewnik Ogólnopolskie spotkanie młodych z Ojcem Świętym Benedyktem XVI, Błonia Krakowskie 27 maja 2006 roku, red. P. Iwanek, Kraków 2006.

Tysiąc lat diecezji krakowskiej, Eucharystia z Janem Pawłem II, Błonia Krakowskiej 15 czerwca 1999, red. S. Koperek, Kraków 1999.

Wspomnienia o pielgrzymkach papieskich doc. Mariana Machury z dnia 19 maja 2014 roku, Archiwum Archidiecezjalnej Komisji Muzyki Kościelnej, bez. sygn.

Wspomnienie ks. prof. Jacka Żurka, Archiwum Archidiecezjalnej Komisji Muzyki Kościelnej, bez. sygn.

Pobrania

Opublikowane

2016-11-20

Numer

Dział

Artykuły i rozprawy

Podobne artykuły

1-10 z 117

Możesz również Rozpocznij zaawansowane wyszukiwanie podobieństw dla tego artykułu.