The Polish Church and the “Thaw” of 1956
DOI:
https://doi.org/10.15633/pch.3451Słowa kluczowe:
Catholic Church, Polish People’s Republic, state-church relations, thaw, Stefan Wyszyński, Władysław GomułkaAbstrakt
The process of “thaw”, developing in Poland after the death of Joseph Stalin, for a long time did not include the aspect of religious freedom. Demands to restore the possibility of free worship, teaching religious education, and, above all, the release of the Primate Cardinal Stefan Wyszyński, were always present in the society, as evidenced by school strikes or slogans appearing during the Poznań events of June 1956. The changes of October 1956, initiated by the 8th plenary of the Central Committee of the Polish United Workers’ Party, led to an improvement in state-Church relations and implementation of the most important postulates of the Church, including the return of the Primate to Warsaw, the reinstatement of religious education in schools, and the return of chaplains to prisons and hospitals. The authorities, however, did not treat the above as part of a binding agreement. As early as in the 1957 and 1958 activities restricting the functioning of the Church began. The symbolic markings of the process were the attack on the Primate’s Institute at Jasna Góra in 1958 and the withdrawal of consent for the construction of the church in Kraków’s Nowa Huta. Finally, in 1961, religious education was removed from schools, and in 1962 a separate department of the Security Service was established for the sole purpose of the fight against religion. Although the practices of the Stalinist period did not make their comeback, the 1956 thaw appeared to be only a short episode in a constant conflict between the communist state and the Roman Catholic Church.
Bibliografia
AIPN Kr, 056/1, t. 17, Sprawozdania Sekcji 4 Wydziału III WUdsBP 1951–1956.
AIPN Kr, 056/1, t. 24, Sprawozdania Wydziału III WUdsBP / KW MO 1955–1957.
„Dziennik Polski”
„Tygodnik Powszechny”
A freedom within. The prison notes of Stefan Cardinal Wyszyński, Aid to Church in Need, Sutton 1986.
Biedroń T., Wiec w Nowym Sączu w październiku 1956, „Rocznik Sądecki” (1999), no 27, pp. 236–240.
Błażyński Z., Mówi Józef Światło. Za kulisami partii i bezpieki 1940–1955, Wydawnictwo LTW, Warsaw 2003.
Bojarski P., 1956. Przebudzeni, Wydawnictwo Agora, Warsaw 2016.
Codogni P., Rok 1956, Prószyński i S-ka, Warsaw 2006.
Czajkowska A., O dopuszczalności przerywania ciąży. Ustawa z dnia 27 kwietnia 1956 i towarzyszące jej dyskusje, in: Kłopoty z seksem w PRL. Rodzenie nie całkiem po ludzku, aborcja, choroby, odmienności, ed. M. Kula, Warsaw 2012, pp. 150–151.
Dudek A., Marszałkowski T., Walki uliczne w PRL 1956–1989, Wydawnictwo „Geo”, Kraków 1999.
Dudek A., Państwo i Kościół w Polsce 1945–1970, Wydawnictwo PiT, Kraków 1995.
Franczyk J. L., Na fundamencie krzyża. Kościół katolicki w Nowej Hucie 1949–1989, Kraków 2004.
Franczyk J. L., Pod presją ateizacji. Kościół w Nowej Hucie w dokumentach Wydziału ds. Wyznań, in: Nowa Huta – miasto walki i pracy, ed. R. Terlecki, M. Lasota, J. Szarek, Kraków 2002, pp. 23–33.
Friszke A., Oaza na Kopernika. Klub Inteligencji Katolickiej 1956–1989, Biblioteka „Więzi”, Warsaw 1997.
Gawin D., Wielki zwrot. Ewolucja lewicy i odrodzenie idei społeczeństwa obywatelskiego 1956–1976, Znak, Kraków 2013.
Gąsiorowski T., Walki o nowohucki krzyż w kwietniu 1960 r. w dokumentach Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego przechowywanych w archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, in: Nowa Huta – miasto walki i pracy, ed. R. Terlecki, M. Lasota, J. Szarek, Kraków 2002, pp. 18–22.
Gomułka W., Przemówienie wygłoszone na VIII plenum KC PZPR. Uchwała VIII plenum KC PZPR o aktualnych zadaniach politycznych i gospodarczych partii, „Książka i Wiedza”, Warsaw 1956.
Graczyk R., Realizm polityczny „Tygodnika Powszechnego” (1945–1989), „Politeja” (2013), no 25, pp. 96–97.
Hall S., 1956. Rok rewolty, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2016.
Hall S., 1956: The world in revolt, Pegasus Books, 2016.
Instrukcje, wytyczne, pisma Departamentu IV Ministerstwa Spraw Wewnętrznych z lat 1962–1989. Wybór dokumentów, edited and prepared by A. Dziurok, F. Musiał, IPN, Wydawnictwo „Avalon”, Kraków-Katowice 2017.
Jagło P., Obrona Krzyża na os. Teatralnym 27 kwietnia 1960 roku. Aspekty prawne konfliktu, in: Nowa Huta dla Wolnej i Niepodległej, jointly edited, Kraków 2014.
Kaźmierczak P., Klub Inteligencji Katolickiej w Krakowie w latach 1956–1989, WSFP Ignatianum, Wydawnictwo WAM, Kraków 2009.
Kochanowski J., Rewolucja międzypaździernikowa. Polska 1956–1957, Horyzont Znak, Kraków 2017.
Konopka H., Religia w szkołach Polski Ludowej. Sprawa nauczania religii w polityce państwa (1944–1961), Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 1997.
Kuroń J., Wiara i wina. Do i od komunizmu, Niezależna Oficyna Wydawnicza, Warsaw 1990.
Kuta C., „Działacze” i „Pismaki”. Aparat bezpieczeństwa wobec organizacji katolików świeckich w Krakowie w latach 1957–1989, Institute for National Remembrance, Wydawnictwo „Dante”, Kraków 2009.
Machcewicz P., Polski rok 1956, Mówią Wieki, Warsaw 1993.
Marecki J., Archidiecezja Krakowska w latach 1912–1964, in: Kościół krakowski w tysiącleciu, jointly edited, Wydawnictwo Znak, Kraków 2000.
Marek Ł., Bortlik-Dźwierzyńska M., Za Marksem bez Boga. Laicyzacja życia społecznego w Polsce w latach 1945–1989, Institute for National Remembrance, Katowice 2009.
Paczkowski A., Trzy twarze Józefa Światły. Przyczynek do historii komunizmu, Prószyński Media, Warsaw 2009.
Proces Romana Romkowskiego, Józefa Różańskiego i Anatola Fejgina w 1957 roku, p. 1, p. 2,
ed. M. Jabłonowski, Faculty of Journalism and Political Science of the Jagiellonian University, Central Archive of Modern Records in Warsaw, the „Polska mniej znana 1944–1989” series, Warsaw 2011.
Raina P., Kościół w PRL. Dokumenty, v. 1, 1945–1959, Wydawnictwo „W drodze”, Poznań 1994.
Szczepański J. J., Dziennik, v. 1, 1945–1956, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2009.
Tarniewski M. (J. Karpiński), Porcja wolności (październik 1956), Instytut Literacki, Paris 1979.
Terlecki R., Miecz i tarcza komunizmu. Historia aparatu bezpieczeństwa w Polsce 1944–1990, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2007, pp. 120–127.
Torańska T., Oni, Agencja Omnipress, Warsaw 1989.
Zawieyski J., Dzienniki, v. 1, Wybór z lat 1955–1959, Ośrodek Karta, Warsaw 2011.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2019 Michał Wenklar
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Twórca oświadcza, że służą mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i adres internetowy do oryginalnie opublikowanego utworu).
