Homo sum, humani nihil a me alienum puto – the imperative of the principle of humanitas in views on slavery derived from natural law. M.T. Cicero’s views on the subject of slavery and slaves

Autor

  • Olgierd Sebastian Nowak Nicolaus Copernicus University in Toruń, Poland

DOI:

https://doi.org/10.15633/pch.3756

Słowa kluczowe:

Marcus Tullius Cicero, philosophical works, speeches, Cicero’s letters, philosophy, law of nature, natural law, Roman Republic, slavery, slave status, ', humanism, humanity, ­justice, humankind, social bond, stoic doctrine, ethics, aesthetics, sources of l

Abstrakt

The phenomenon of slavery existed throughout the entire period of the ancient world and met with interest from both Greek and Roman philosophers. Despite the emerging views of various philosophers criticizing slavery as a social phenomenon, no theory of slavery was formulated then. The philosopher who-, in both his works and correspondence, included numerous references to the situation of slaves and the institution of slavery was M.T. Cicero. Searching for humanism in Cicero’s views on the above-mentioned issue, attention was drawn to the principles of the Stoic doctrine, within which the concept of human freedom was formulated, and to the essence of natural law. These concepts made it possible to analyse the discussed problem in the context of the words of Terence Homo sum, humani nihil a me alienum puto. And as regards humanism in Cicero’s views, it is evident when he recognizes a human being in a slave; when he says that the principles of justice must be observed towards people from the lowest rank, which is the rank of slaves; when he firmly states that slavery is among the worst things that can happen to the human being. On the other hand, we see Cicero’s completely different views on slaves when he talks about punishing slaves, „keeping a tight rein on them,” or „destiny by nature for the best to rule others, and with great benefit for weaker beings”; also when he emphasizes his negative attitude towards the liberation of slaves. To conclude it should be emphasised that this characteristic feature of Cicero, namely his lack of uniformity of views on various philosophical doctrines, which we can also find in his views on slavery and the rank of slaves, does not prevent us from seeing a humanist in Cicero who, with his sense of justice, advocating the stoic doctrine and the principles of natural law, moved very slowly towards the stoic moral philosophy and all the ethical principles that Christianity would bring.

Bibliografia

Afer P.T., Samoudręczyciel, verse 77, in: M.T. Cicero, De legibus, translated by I. Żółtowska. O państwie, O prawach, Warszawa 2010, Hachette.

Arystoteles, Retoryka, translated by W. Madyda, Wrocław 2000, Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Arystoteles, Polityka, translated by L. Piotrowicz, Wrocław 2005, Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Arystoteles, Etyka Nikomachejska, translated by D. Gromska, Warszawa 1982, PWN.

Bieżuńska-Małowist I., Małowist M., Niewolnictwo, Warszawa 1987, Czytelnik.

Bolz B., Niewolnicy w pismach Cycerona, Poznań 1963, PAN.

Carcopino J., Życie codzienne w Rzymie w okresie rozkwitu Cesarstwa, translated by Maria Pąkcińska, Warszawa 1966, PIW.

Cicero M.T., De natura deorum. De divinatione. De fato, translated by W. Kornatowski, Pisma filozoficzne: O naturze bogów. O wróżbiarstwe. O przeznaczeniu, first vol., Warszawa 1960, PWN.

Cicero M.T., De re publica. De legibus. De officiis. De virtutibus, translated by W. Kornatowski, Pisma filozoficzne: O państwie. O prawach. O powinnościach. O cnotach, second vol., Warszawa 1960, PWN.

Cicero M.T., De re publica. De legibus, translated by I. Żółtowska, O państwie. O prawach, Warszawa 2010, Wydawnictwo Hachette.

Cicero M.T., Tusculanae disputationes, translated by E.Rykaczewski, Rozmowy tuskulańskie, Warszawa 2009, Wydawnictwo Hachette.

Cyceron M.T., Filipiki. Mowy przeciwko Markowi Antoniuszowi. (In Marcum Antonium orationes Philippicae), translated by K. Ekes, Warszawa 2002, Prószyński i S-ka.

Cicero M.T., Orationes: In Catilinam, translated by St. Kołodziejczyk, Mowy, Kęty 2013, Wydawnictwo Marek Derewiecki.

Cicero M.T., Epistulae Ciceronis, translated by G. Pianko, prepared by M. Plezia, Wybór Listów, second edition, Wrocław 2004, Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Crook J.A., Law and Life of Rome, London 1967, new edn. 1984, Thames and Hudson.

Digesta Iustiniani, edited by T. Palmirski, Kraków 2013, 2014, Wydawnictwo Poligrafia Salezjańska.

Digesta Iustiniani, libri 1–5, translated by B. Szolc-Nartowski, Warszawa 2007, Oficyna Wydawnicza Wyższej Szkoły Handlu i Prawa im. R. Łazarskiego.

Finley H., Ancien Slavery and Modern Ideology, New York 1980, Viking Press.

Gai Institutiones, translated by C. Kunderewicz, Warszawa 1982, PWN.

Institutiones Iustiniani, translated by C. Kunderewicz, Warszawa 1986, PWN.

Jarzębiak J., Jak możliwa jest wolność? Odpowiedź Chryzypa z Soloi, „Przegląd Filozoficzny-Nowa Seria” R. 14 (2005) nr 2 (54).

Justyński J., Listy polityczne Cycerona, Warszawa 1970, Instytut Wydawniczy PAX.

Kolańczyk K., Prawo rzymskie, updated by J. Kodrębski, Warszawa 2007, Lexis Nexis.

Kornatowski W., Zarys dziejów myśli politycznej starożytności, Warszawa 1968. Instytut Wydawniczy PAX.

Kornatowski W., Doktryna polityczna Cycerona jako doktryna czasów przełomowych, „Życie i Myśl” (1965) nr 3–4 and 5–6.

Kumaniecki K., Cyceron i jego współcześni, Warszawa 1954, Czytelnik.

Laertios D., Żywoty i poglądy słynnych filozofów, translated by I. Krońska, Warszawa 1968 – first edition, 1988 – second edition, PWN.

Legowicz J., Historia filozofii starożytnej Grecji i Rzymu, Warszawa 1986, PWN.

Łapicki B., Poglądy prawne niewolników i proletariuszy rzymskich, Łódź 1955, Zakład im. Ossolińskich, Wrocław, Łódzkie Towarzystwo Naukowe.

Marquardt J., Das Privatleben der Römer, vol. first, Berlin 1926.

May J.M., Cicero Oratory and Rhetoric, Leiden. Boston. Köln 2002, Brill,s Companion.

Morawski K., Marek Tulliusz Cicero, Życie i dzieła, in: Historia literatury rzymskiej, vol. second, Kraków 1911.

Nowak O., Myśl polityczno-prawna i społeczna M.T. Cycerona, w świetle jego twórczości i działalności politycznej, jako odzwierciedlenie idei schyłku republiki rzymskiej – master dissertation, Toruń 1911.

Platon, Politeia, translated by W. Witwicki, Państwo, Warszawa 1999, Wydawnictwo Alfa.

Seneka L.A., Epistulae morales ad Lucillium, translated by W. Kornatowski, Listy moralne do Lucyliusza, Warszawa 1961, PWN.

Seneka L.A., Dialogorum: De brevitate vitae. De vita beata. De ira, translated by L Joachimowicz. Dialogi, Warszawa 2001, Wydawnictwo De Agostini and Instytut Wydawniczy PAX.

Sinko T., Historyczna rola stoicyzmu, „Przegląd Powszechny” vol. 204 (1935).

Słapek D., Damnatio ad bestias w rozwoju venationes okresu republiki rzymskiej, in: H. Kowalski, M. Kuryłowicz, Kara śmierci w starożytnym Rzymie, Lublin 1996, UMCS.

Strauss L., Prawo naturalne w świetle historii, translated by T. Górski, Warszawa 1969, Instytut Wydawniczy PAX.

Tatarkiewicz Wł., Historia estetyki. Starożytność, Warszawa 1985, Wydawnictwo Arkady.

Tokarczyk R., Klasycy praw natury, Lublin 2009, Wydawnictwo UMCS.

Żak E. Prawnicy rzymscy o sposobach wykonania kary śmierci w starożytnym Rzymie, in: H. Kowalski, M. Kuryłowicz, Kara śmierci w starożytnym Rzymie, Lublin 1996, UMCS.

Pobrania

Opublikowane

2020-12-31

Numer

Tom 11 Nr 2 (2020)

Dział

Articles

Licencja

Twórca oświadcza, że służą mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.

Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:

  • utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
  • obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
  • włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
  • udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)

Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:

  • zostanie podany autor i tytuł utworu,
  • zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i adres internetowy do oryginalnie opublikowanego utworu).