Assumptions and forms of national education in the Second Polish Republic in the years 1918–1926 as a continuation of school ideas of the autonomous Galicia
DOI:
https://doi.org/10.15633/pch.15117Słowa kluczowe:
national upbringing, Polish pedagogical thought, educational activity, schooling, Galician autonomy, Second Polish RepublicAbstrakt
This article explores how educational ideas developed in Polish Galicia during the autonomous period influenced the concept of national upbringing in the Second Polish Republic (1918–1926). After regaining independence, Polish schools—especially folk and secondary—drew on Galician models of patriotic education. The repolonisation of schools in Galicia enabled the implementation of national pedagogy promoted by thinkers such as Zygmunt Balicki, Mieczysław Baranowski, and Edward Gabryelski. Patriotic values were transmitted through school celebrations, historical anniversaries, student organisations, theatres, orchestras, and reading. Between 1918 and 1926, these ideas were adapted by educators like Lucjan Zarzecki, Władysław Marian Borowski, and Ludwik Skoczylas. Drawing on Galician experiences, schools aimed to rebuild national identity and counteract the effects of the Partitions. National education thus became a key legacy of Polish culture, science, and pedagogy in the late 19th and early 20th centuries.
Bibliografia
Araszkiewicz F. W., Ideały wychowawcze Drugiej Rzeczypospolitej, Warszawa 1978, PWN.
Balicki Z., Zasady wychowania narodowego, “Szkoła” (1910) issue 2, pp. 65–80.
Baranowski M., Pedagogika do użytku seminariów nauczycielskich i nauczycieli szkół ludowych, Kraków 1907, Nakładem Księgarni D. E. Friedleina.
Baranowski M., Wychowanie powinno być narodowe, ale powinno zwalczać przywary narodowe, “Szkoła” (1898) issue 1, pp. 4–5.
Bartnicka K., Koncepcja wychowania państwowego, in: Historia wychowania. Wiek XX, ed. J. Miąso, t. 1, Warszawa 1980, PWN, pp. 58–73.
Borowski W. M., Ogólne zarysy wychowania narodowego, Warszawa 1918, Wydawnictwo M. Arcta.
Borowski W. M., Wychowanie narodowe, Warszawa 1922, Wydawnictwo M. Arcta.
Czarkowski J. J., Aktualność pedagogii harcerskiej XX-lecia międzywojennego, “Harcerstwo. Rocznik naukowy Muzeum Harcerstwa” (2018) no. 1, pp. 117–126.
Dąbrowski Z. P., Marszałek Piłsudski jako wychowawca, “Zrąb” (1935) issue 23, pp. 11–39.
Falkowska J., Myśl wychowania narodowego w Galicji okresu autonomii. Twórcy i idee, Toruń 2013, Wydawnictwo M. Arcta.
Figiel D., Nacjonalistyczne koncepcje wychowania we współczesnej myśli narodowo-radykalnej, “Ogrody Nauk i Sztuk” 2 (2012) no. 2, pp. 87–100.
Gabryelski E., O wychowaniu narodowem i o posłannictwie nauczycielstwa ludowego, “Szkoła” (1895) issue 23, pp. 297–299.
Grabowska-Pieńkosz D., Zapisani w pamięci nauczyciele zaboru austriackiego w literaturze pamiętnikarskiej, Toruń 2016, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Jakubiak K., Jamrożek W., Polska myśl i praktyka pedagogiczna w II Rzeczypospolitej 1918–1939. W stulecie odzyskania niepodległości, “Forum Pedagogiczne” 9 (2019) no. 1, pp. 17–31.
Jakubiak K., Wychowanie państwowe jako ideologia wychowawcza sanacji. Kształtowanie i upowszechnianie w periodycznych wydawnictwach społeczno-kulturalnych i pedagogicznych, Bydgoszcz 1994, Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Pedagogicznej.
Juśko E., Galicyjskie idee w wychowaniu w szkołach II Rzeczypospolitej, in: Edukacja i wychowanie od XIX wieku do współczesności. Wybrane zagadnienia w kontekście badań historycznych i współczesnych, ed. P. Juśko, Tarnów 2021, Biblos, pp. 103–115.
Juśko E., Pozalekcyjne formy oddziaływań wychowawczych na młodzież publicznych polskich szkół średnich w autonomicznej Galicji, Rzeszów 2020, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Juśko E., Rada Szkolna Krajowa i jej działalność na rzecz szkoły ludowej w Galicji (1868–1921), Lublin–Tarnów 2013, TN KUL & Biblos.
Juśko P., Problematyka pracy wychowawczo-opiekuńczej Szkoły Powszechnej im. S. Staszica w Tuchowie w okresie międzywojennym, “Teka Komisji Historycznej PAN Oddział w Lublinie” 2 (2005), pp. 114–134.
Karbowiak A., Polskie czasopismo pedagogiczne, Warszawa 1912, Kasa im. Mianowskiego.
Kienzler I., Wychowanie w szkole i w domu, Warszawa 2014, Edipresse Polska.
Konopka H., Między wychowaniem narodowym a wychowaniem państwowym w programach nauczania historii szkoły powszechnej (1918–1939), “Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis. 29, Studia ad Institutionem et Educationem Pertinentia” (2005) no. 1, pp. 115–123.
Kosiński W., Pedagogika. Podręcznik dla wychowawców i nauczycieli, Poznań–Warszawa 1920, Księgarnia Św. Wojciecha.
Libelt K., O miłości Ojczyzny, Warszawa 1907, Nakładem Spółki Wydawniczej Jan Rowiński i Adam Sobieszczański.
Lipowska M., Koncepcje wychowania polskich programów szkolnych okresu międzywojennego, “Rozprawy z Dziejów Oświaty” 12 (1969), pp. 3–48.
Michalska I., Wychowanie do czytelnictwa uczniów szkół powszechnych w Drugiej Rzeczypospolitej, Łódź 2011, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Niedojadło A., Wychowanie narodowe i państwowe w szkołach powszechnych Okręgu Szkolnego Krakowskiego w latach 1918–1939, Lublin–Tarnów 2013, TN KUL & Biblos.
Pelczar R., Ryś J., Wychowanie narodowe i patriotyczne w polskich szkołach ludowych w Galicji w latach 1772–1918, Rzeszów 2023, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Polskie skautki. Zarys organizacyjny, Lwów 1913, Nakładem Związku Polskich Towarzystw Sokolich.
Posselt I., Młodzież – przyszłością narodu, “Dziś i Jutro. Pismo dla młodzieży” 10 (1933) no. 3, pp. 49–50.
Skoczylas L., Podstawy wychowania narodowego w szkole powszechnej, “Szkoła” 56 (1925) issue 6, pp. 105–113.
Skoczylas L., Wychowanie państwowe a narodowe, “Oświata Polska” 6 (1927) no. 1, pp. 1–5.
Świątek A., Problem patriotycznego wychowania ludu na łamach lwowskiej “Szkoły” w czasie autonomii galicyjskiej, in: Czasopiśmiennictwo XIX i początków XX wieku jako źródło do historii edukacji, eds. I. Michalska, G. Michalski, Łódź 2010, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, pp. 169–184.
Potkański W., Polski ruch paramilitarny na trenie Galicji przed wybuchem wielkiej wojny w roku 1914, “Kwartalnik Historyczny” 116 (2009) no. 2, pp. 175–196.
Wagner B., Wiejska oświata w Polsce w latach 1918–1939, DiG, Warszawa 2021.
Wałęga A., “Powinności” nauczyciela ludowego doby zaborów w przekazie czasopisma “Szkoła”, “Biuletyn Historii Wychowania” (2020) no. 42, pp. 13–37.
Wałęga A., Dziedzictwo polskiej teorii i praktyki pedagogicznej na kartach “Szkoły,” in: Polskie dziedzictwo pedagogiczne. Rozważania o ideach i instytucjach, ed. J. Falkowska, Toruń 2016, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, pp. 59–75.
Wiśniewska M., Edukacja w służbie Niepodległej w świetle “Zasad wychowania narodowego” Zygmunta Balickiego, “Niepodległość i Pamięć” 25 (2018) no. 1 (61), pp. 153–172.
Zapotoczny R., Preferowane warianty ideału wychowania II Rzeczpospolitej, “Wrocławski Przegląd Teologiczny” 6 (1998) no. 2, pp. 181–196.
Zarzecki L., O głównych postulatach wychowania narodowego, in: Wychowanie narodowe. Studia i szkice, eds. Z. Wasilewski, W. Wąsik, Warszawa 1926, Zakład Drukarski F. Wyszyński i Spółka, pp. 363–396.
Zarzecki L., Teoria osobowości i wychowania, in: Wychowanie narodowe. Studia i szkice, eds. Z. Wasilewski, W. Wąsik, Warszawa 1926, Zakład Drukarski F. Wyszyński i Spółka, pp. 313–361.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Paweł Juśko
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autorzy publikujący w czasopiśmie udzielają jego wydawcy zgody o następującej treści:
- Autor zachowuje autorskie prawa majątkowe do utworu, a jednocześnie udziela wydawcy czasopisma zgody na jego pierwszą publikację w wersji drukowanej i wersji online na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe oraz zgody na wykonywanie opracowań, w tym przekładów.
- Autor ma możliwość udzielania zgody niewyłącznej na opublikowanie utworu w wersji, która ukazała się w czasopiśmie (np. zamieszczenia go w repozytorium instytucjonalnym lub opublikowania w książce), wraz z informacją o jego pierwszej publikacji w czasopiśmie.
- Autor może umieścić swój utwór online (np. w repozytorium instytucjonalnym lub na swojej stronie internetowej) jeszcze przed zgłoszeniem utworu do czasopisma.
