Jan Jerzyczek – stały malarz kompleksu kalwaryjnego w Kalwarii Zebrzydowskiej

Autor

  • Mirosław Płonka Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie

DOI:

https://doi.org/10.15633/fhc.3961

Słowa kluczowe:

Kalwaria Zebrzydowska, Jan Jerzyczek, dróżki kalwaryjskie, kompleks kalwaryjny

Abstrakt

Twórczość stałego malarza klasztornego Jana Jerzyczka (1788-1842) jest paradoksalna, bo jego umiejętności warsztatowe i praktyka malarska zostały zaliczone do kręgu sztuki ludowej, mimo iż sam artysta kopiował obrazy XVII-wieczne i malował na podstawie XVI-wiecznych grafik antwerpskich oraz własnego doświadczania misteriów kalwaryjskich. Monografiści kompleksu w Kalwarii zaledwie wspomnieli o Jerzyczku, ale bez podawania kontekstu historycznego, gospodarczego i politycznego pracy stałego malarza klasztornego na początku XIX wieku, przez co nie dostrzegli fenomenu malarstwa Jana w czasie występujących wówczas zmian. Celem artykułu jest uporządkowanie wiedzy na temat działalności Jerzyczka w Kalwarii i jego twórczości, za pomocą której można ustalić ikonografię pierwotnych kalwaryjskich obrazów-scenografii, usuniętych w ramach pierwszej kompleksowej „konserwacji” polskiej Jerozolimy za o. Gaudentego Thynella OFM. Jednocześnie dostrzeżenie malarstwa Jerzyczka pozwala zwrócić uwagę na pojmowanie sztuk plastycznych (gł. malarstwa) w Kalwarii w pierwszej połowie XIX wieku jako zamiennika wycofanych po 1772 roku scen misterium, których praktykowanie (zdaniem władz austriackich) nie licowało z powagą nabożeństwa. Paradoksalność twórczości Jerzyczka polegała również na tym, że znacznie lepiej malował obrazy inspirowane własnym uczestnictwem w misteriach kalwaryjskich, bo górę nad grafikami brało wówczas osobiste doświadczenie.

Bibliografia

Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających, entry: Jerzyczek Jan, compiled by J. Białynicka-Birula.

Bilska E., Kalwaria Zebrzydowska jako wzór dla innych kalwarii na ziemiach polskich, “Peregrinus cracoviensis” book 2, 1995.

Bogdalski Cz., Święta Kalwarya Zebrzydowska. Na podstawie kronik i dokumentów klasztornych, Krakow 1910.

Chrzanowski T., M. Kornecki, Sztuka ziemi krakowskiej, Krakow 1982.

Dobrzaniecki T., Ruszczyc J., Sztuka sakralna w Polsce. Malarstwo, Warsaw 1958, p. 32.

Dzik J., Obrazy o treściach mariologicznych w kaplicy Grobu Matki Boskiej w zespole Kalwarii Zebrzydowskiej, “Folia Historica Cracoviensia”, vol. 14, 2008, 2. 49-74.

Gaczoł A., Prace konserwatorskie w zespole pielgrzymkowym w Kalwarii Zebrzydowskiej, “Przegląd Kalwaryjski”, 7/2002, p. 97–111.

Golichowski A., Przed nową epoką. Materyały do historyi OO. Bernardynów, Krakow 1899.

Herzig F., Katedra niegdyś kolegiata w Tarnowie, Tarnów 1900.

Iwanek W., Słownik artystów na Śląsku Cieszyńskim, “Rocznik Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu”, 1967.

Kośla R., “O Drogach Troiakich Panny Przenajświętszej”. Dróżki Matki Bożej według dziełka o. Franciszka Dzielowskiego OFM: „Kalwarya albo nowe Jeruzalem”, “Przegląd Kalwaryjski”, 6/2000, pp. 86–98.

Łepkowski J., Kalwarya Zebrzydowska i jej okolice. Krakow 1850.

Polski Słownik Biograficzny, entry: Jan Jerzyczek, compiled by B. Miodońska, vol. XI, Warsaw 1964-1965.

Mitkowska A., Czynnik tradycji miejsca w kreowaniu krajobrazów kalwaryjskich (szkic problematyki) [in:] Geografia i sacrum, ed. B. Domański, S. Skiba. Krakpw 2005, pp. 329-335.

Mitkowska A., Kalwarie europejskie jako pielgrzymkowe ogrody pamięci. “Czasopismo techniczne”, book 7, 2012, pp. 19-28.

Mitkowska A., Kompozycja przestrzenna Kalwarii Zebrzydowskiej. “Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, vol. XX, book 2, 1975.

Moras M., Reformy Józefa II (1780-1790) a rządy prawa, “Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego”, 16, 2013, pp. 131-149.

Murawiec W., Kalwaria Zebrzydowska. Informator-przewodnik po zabytkach architektury sakralnej. No. 1, 3rd edition, Kalwaria Zebrzydowska 1987.

Piwocki K., O historycznej genezie polskiej sztuki ludowej, Wrocław 1953.

Rastawiecki E., Słownik malarzów polskich tudzież obcych w Polsce osiadłych lub czasowo w niej przebywających, vol. 1, Warsaw 1850, pp. 212-213.

Seweryn T., Polskie malarstwo ludowe, Krakow 1937.

Szablowski J., Architektura Kalwarji Zebrzydowskiej.1600-1702,”Rocznik Krakowski” vol. XXIV, 1933, pp. 1-115.

Katalog zabytków sztuki w Polsce. Powiat Wadowicki, compiled by J. Szablowski. T. 1, book 14, Warsaw 1953.

Świerczek E.T., Próba wyjaśnienia genezy nabożeństwa i stacji dróżek zaśnięcia Matki Bożej w Kalwarii Zebrzydowskiej, “Przegląd Kalwaryjski”, 2/1996, pp. 25–30.

Tomaszewski A., Kalwaria Zebrzydowska światowym dziedzictwem kultury, “Przegląd Kalwaryjski”, 7/2002, pp. 51–55.

Wyczawski H.E., Dzieje Kalwarii Zebrzydowskiej, Drukarnia Związkowa, Krakow 1947.

Wyczawski H.E., Kalwaria Zebrzydowska. Historia klasztoru bernardynów I kalwaryjskich dróżek, 2nd edition, Kalwaria Zebrzydowska 2006.

Wurzbach C., Biographisches Lexikon des Kaisertums Oesterresich, B. 10, Wien 1863, p. 339.

Zabytki sztuki w Polsce. Małopolska, ed. W. Bałus, D. Popp. Warsaw 2016, pp. 507-509.

Zachariasz A., Krajobrazy pamięci wyrazem tożsamości miejsca, “Niematerialne wartości krajobrazów kulturowych” Studies by the Cultural Landscape Committee no. 15, Sosnowiec 2011.

Pobrania

Opublikowane

2021-06-30

Numer

Tom 27 Nr 1 (2021)

Dział

Commentationes et dissertationes

Licencja

Prawa autorskie (c) 2021 Mirosław Płonka

Creative Commons License

Praca jest udostępniana na licencji Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 3.0 Unported License.

Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.

Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:

  • utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
  • obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
  • włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
  • udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)

Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:

  • zostanie podany autor i tytuł utworu,
  • zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i identyfikator DOI oryginalnie opublikowanego utworu).