Jan Jerzyczek – stały malarz kompleksu kalwaryjnego w Kalwarii Zebrzydowskiej
DOI:
https://doi.org/10.15633/fhc.3961Słowa kluczowe:
Kalwaria Zebrzydowska, Jan Jerzyczek, dróżki kalwaryjskie, kompleks kalwaryjnyAbstrakt
Twórczość stałego malarza klasztornego Jana Jerzyczka (1788-1842) jest paradoksalna, bo jego umiejętności warsztatowe i praktyka malarska zostały zaliczone do kręgu sztuki ludowej, mimo iż sam artysta kopiował obrazy XVII-wieczne i malował na podstawie XVI-wiecznych grafik antwerpskich oraz własnego doświadczania misteriów kalwaryjskich. Monografiści kompleksu w Kalwarii zaledwie wspomnieli o Jerzyczku, ale bez podawania kontekstu historycznego, gospodarczego i politycznego pracy stałego malarza klasztornego na początku XIX wieku, przez co nie dostrzegli fenomenu malarstwa Jana w czasie występujących wówczas zmian. Celem artykułu jest uporządkowanie wiedzy na temat działalności Jerzyczka w Kalwarii i jego twórczości, za pomocą której można ustalić ikonografię pierwotnych kalwaryjskich obrazów-scenografii, usuniętych w ramach pierwszej kompleksowej „konserwacji” polskiej Jerozolimy za o. Gaudentego Thynella OFM. Jednocześnie dostrzeżenie malarstwa Jerzyczka pozwala zwrócić uwagę na pojmowanie sztuk plastycznych (gł. malarstwa) w Kalwarii w pierwszej połowie XIX wieku jako zamiennika wycofanych po 1772 roku scen misterium, których praktykowanie (zdaniem władz austriackich) nie licowało z powagą nabożeństwa. Paradoksalność twórczości Jerzyczka polegała również na tym, że znacznie lepiej malował obrazy inspirowane własnym uczestnictwem w misteriach kalwaryjskich, bo górę nad grafikami brało wówczas osobiste doświadczenie.Bibliografia
Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających, entry: Jerzyczek Jan, compiled by J. Białynicka-Birula.
Bilska E., Kalwaria Zebrzydowska jako wzór dla innych kalwarii na ziemiach polskich, “Peregrinus cracoviensis” book 2, 1995.
Bogdalski Cz., Święta Kalwarya Zebrzydowska. Na podstawie kronik i dokumentów klasztornych, Krakow 1910.
Chrzanowski T., M. Kornecki, Sztuka ziemi krakowskiej, Krakow 1982.
Dobrzaniecki T., Ruszczyc J., Sztuka sakralna w Polsce. Malarstwo, Warsaw 1958, p. 32.
Dzik J., Obrazy o treściach mariologicznych w kaplicy Grobu Matki Boskiej w zespole Kalwarii Zebrzydowskiej, “Folia Historica Cracoviensia”, vol. 14, 2008, 2. 49-74.
Gaczoł A., Prace konserwatorskie w zespole pielgrzymkowym w Kalwarii Zebrzydowskiej, “Przegląd Kalwaryjski”, 7/2002, p. 97–111.
Golichowski A., Przed nową epoką. Materyały do historyi OO. Bernardynów, Krakow 1899.
Herzig F., Katedra niegdyś kolegiata w Tarnowie, Tarnów 1900.
Iwanek W., Słownik artystów na Śląsku Cieszyńskim, “Rocznik Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu”, 1967.
Kośla R., “O Drogach Troiakich Panny Przenajświętszej”. Dróżki Matki Bożej według dziełka o. Franciszka Dzielowskiego OFM: „Kalwarya albo nowe Jeruzalem”, “Przegląd Kalwaryjski”, 6/2000, pp. 86–98.
Łepkowski J., Kalwarya Zebrzydowska i jej okolice. Krakow 1850.
Polski Słownik Biograficzny, entry: Jan Jerzyczek, compiled by B. Miodońska, vol. XI, Warsaw 1964-1965.
Mitkowska A., Czynnik tradycji miejsca w kreowaniu krajobrazów kalwaryjskich (szkic problematyki) [in:] Geografia i sacrum, ed. B. Domański, S. Skiba. Krakpw 2005, pp. 329-335.
Mitkowska A., Kalwarie europejskie jako pielgrzymkowe ogrody pamięci. “Czasopismo techniczne”, book 7, 2012, pp. 19-28.
Mitkowska A., Kompozycja przestrzenna Kalwarii Zebrzydowskiej. “Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, vol. XX, book 2, 1975.
Moras M., Reformy Józefa II (1780-1790) a rządy prawa, “Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego”, 16, 2013, pp. 131-149.
Murawiec W., Kalwaria Zebrzydowska. Informator-przewodnik po zabytkach architektury sakralnej. No. 1, 3rd edition, Kalwaria Zebrzydowska 1987.
Piwocki K., O historycznej genezie polskiej sztuki ludowej, Wrocław 1953.
Rastawiecki E., Słownik malarzów polskich tudzież obcych w Polsce osiadłych lub czasowo w niej przebywających, vol. 1, Warsaw 1850, pp. 212-213.
Seweryn T., Polskie malarstwo ludowe, Krakow 1937.
Szablowski J., Architektura Kalwarji Zebrzydowskiej.1600-1702,”Rocznik Krakowski” vol. XXIV, 1933, pp. 1-115.
Katalog zabytków sztuki w Polsce. Powiat Wadowicki, compiled by J. Szablowski. T. 1, book 14, Warsaw 1953.
Świerczek E.T., Próba wyjaśnienia genezy nabożeństwa i stacji dróżek zaśnięcia Matki Bożej w Kalwarii Zebrzydowskiej, “Przegląd Kalwaryjski”, 2/1996, pp. 25–30.
Tomaszewski A., Kalwaria Zebrzydowska światowym dziedzictwem kultury, “Przegląd Kalwaryjski”, 7/2002, pp. 51–55.
Wyczawski H.E., Dzieje Kalwarii Zebrzydowskiej, Drukarnia Związkowa, Krakow 1947.
Wyczawski H.E., Kalwaria Zebrzydowska. Historia klasztoru bernardynów I kalwaryjskich dróżek, 2nd edition, Kalwaria Zebrzydowska 2006.
Wurzbach C., Biographisches Lexikon des Kaisertums Oesterresich, B. 10, Wien 1863, p. 339.
Zabytki sztuki w Polsce. Małopolska, ed. W. Bałus, D. Popp. Warsaw 2016, pp. 507-509.
Zachariasz A., Krajobrazy pamięci wyrazem tożsamości miejsca, “Niematerialne wartości krajobrazów kulturowych” Studies by the Cultural Landscape Committee no. 15, Sosnowiec 2011.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2021 Mirosław Płonka
Praca jest udostępniana na licencji Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 3.0 Unported License.
Autorzy publikujący w czasopiśmie udzielają jego wydawcy zgody o następującej treści:
- Autor zachowuje autorskie prawa majątkowe do utworu, a jednocześnie udziela wydawcy czasopisma zgody na jego pierwszą publikację w wersji drukowanej i wersji online na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe oraz zgody na wykonywanie opracowań, w tym przekładów.
- Autor ma możliwość udzielania zgody niewyłącznej na opublikowanie utworu w wersji, która ukazała się w czasopiśmie (np. zamieszczenia go w repozytorium instytucjonalnym lub opublikowania w książce), wraz z informacją o jego pierwszej publikacji w czasopiśmie.
- Autor może umieścić swój utwór online (np. w repozytorium instytucjonalnym lub na swojej stronie internetowej) jeszcze przed zgłoszeniem utworu do czasopisma.
