Aksjologiczno-pragmatyczny obraz sumienia we współczesnej polszczyźnie

Autor

  • Monika Kaczor Uniwersytet Zielonogórski

DOI:

https://doi.org/10.15633/ssc.458

Słowa kluczowe:

etyka, kolokacje, konceptualizowanie, moralność, semantyka leksykalna

Abstrakt

Sumienie jest elementem językowego obrazu człowieka. Sposób konceptualizowania sumienia w języku poświadcza, że jest ono sądem intelektualnym, imperatywem moralnym, refleksją moralną, siłą nakazującą czynić dobro i siłą powstrzymującą przed złem. Określone połączenia językowe poświadczają to, jak rozumiane jest sumienie przez mówiących współczesną polszczyzną. Konteksty występowania sumienia pozwalają na wyróżnienie dwóch orientacji, które są charakterystyczne nie tylko dla myśli chrześcijańskiej. Są to: orientacja aksjologiczna i orientacja pragmatyczna. Pierwsza znajduje realizację w tekstach o charakterze normatywnym, druga – wskazuje na socjologiczne i psychologiczne motywacje użycia pojęcia w określonym kontekście. Pozwala zrekonstruować obraz sumienia na podstawie określonych operacji mentalnych, które wpływają na powstawanie swoistych konstrukcji językowych.

Bibliografia

Bednarek A., O sumieniu – rozważania semantyczne, „Polonica”, 1983, VIII, s. 99–116.

Brożek A., Brożek B., Stelmach J., Fenomen normatywności, Warszawa 2013.

Cegieła A., Moralność w perspektywie słownika i wypowiedzi. Studium z zakresu leksykologii i pragmatyki językowej, Warszawa 2011.

Fleischer M., System polskich symboli kolektywnych. Wyniki badań empirycznych, Wrocław 1996.

Grzegorczykowa R., Jeszcze w sprawie rozumienia dobra i dobroci, [w:] Język w kręgu wartości. Studia semantyczne, red. J. Bartmiński, Lublin 2003, s. 261–272.

Grzegorczykowa R., Obraz sumienia w języku polskim na tle porównawczym, [w:] Świat widziany przez słowa. Szkice z semantyki leksykalnej, Warszawa 2012, s. 66–75.

Grzegorczykowa R., Piotrowska A. E., Świat jest teatrem niekończących się zmagań o ludzką godność. Kształtowanie się pojęcia godności w dziejach polszczyzny, [w:] Humanizm w języku polskim. Wartości humanistyczne w polskiej leksyce i refleksji o języku, red. A. Jankowska i in., Warszawa 2011, s. 79–148.

Klemensiewicz Z., Skupienia, czyli syntaktyczne grupy wyrazowe, Kraków 1948.

Kleszczowa K., „Moralny” po staropolsku. Studium leksykalno-aksjologiczne, [w:] Studia historycznojęzykowe, pod red. A. Kowalskiej, O. Wolińskiej, Katowice 2001, s. 93–101 (Prace Językoznawcze, t. 26).

Mała encyklopedia filozofii: pojęcia, problemy, kierunki, szkoły, red. J. Dębowski i in., Bydgoszcz 1996.

Mały słownik etyczny, red. S. Jedynak, Bydgoszcz 1994.

Pajdzińska A., Co oko ciału, to sumienie duszy, „Prace Filologiczne” XLVI (2001), s. 463–470.

Pisarek W., Inauguracja Okrągłego Stołu jako akt medialnej komunikacji politycznej, „Zeszyty Prasoznawcze” nr 4 (1989), s. 29–48.

Pisarek W., Polskie słowa sztandarowe i ich publiczność, Kraków 2002.

Pisarek W., Słownik wyrazów ważnych na tle innych słowników, „Zeszyty Prasoznawcze” nr 4 (1989), s. 143–152.

Przełęcki M., Etyka godności i etyka miłosierdzia, [w:] tegoż, Intuicje moralne, Warszawa 2005, s. 147–148.

Przybylska R., Dwa semantyczne profile sumienia: potoczny i religijny, [w:] Sprachliche Säkularisierung (Westslawisch-Deutsch), red. A. Nagórko, Hilderheim–Zürich–New York 2011, s. 303–323.

Puzynina J., Język wartości, Warszawa 1992.

Rytualny chaos. Studium dyskursu publicznego, red. M. Czyżewski i in., Kraków 1997.

Słownik katolickiej nauki społecznej, www.kns.gower.pl/slownik/wstep.htm (30.04.2013).

Słownik psychologii, red. I. Kurcz, K. Skarżyńska, Warszawa 2005.

Uniwersalny słownik języka polskiego, red. S. Dubisz, Warszawa 2003.

Stawrowski Z., Niemoralna demokracja, Kraków 2008.

Wojtak M., Świat wartości nakreślony w rachunku sumienia, [w:] Człowiek wobec wyzwań współczesności.

Upadek wartości czy walka o wartości, red. J. Mazur i in., Lublin 2007, s. 104–115.

Ziółkowski M., Pragmatyzacja świadomości społeczeństwa polskiego, „Kultura i Społeczeństwo” nr 4 (1994), s. 11–28.

Okładka numeru

Pobrania

Opublikowane

2013-12-30

Numer

Tom 5 Nr 2 (2013): Społeczeństwo medialne

Dział

Rozprawy, opracowania

Licencja

Prawa autorskie (c) 2013 Monika Kaczor

Creative Commons License

Praca jest udostępniana na licencji Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 3.0 Unported License.

Twórca oświadcza, że służą mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.

Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:

  • utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
  • obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
  • włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
  • udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 3.0 Polska

Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 3.0 Polska. Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:

  • zostanie podany autor i tytuł utworu,
  • zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i adres internetowy do oryginalnie opublikowanego utworu),
  • utwór będzie dystrybuowany w sposób niekomercyjny,
  • nie będą tworzone utwory zależne.