III powstanie śląskie we wspomnieniach porucznik Leopoldyny Staweckiej
DOI:
https://doi.org/10.15633/tes.03305Słowa kluczowe:
Górny Śląsk 1918–1921, III powstanie śląskie (1921) – relacje osobiste, historia kobiet – XX wiek, Zgromadzenie Córek Matki Bożej Bolesnej (siostry serafitki)Abstrakt
Leopoldyna Stawecka (1896–1933) was one of many volunteers, who went to Upper Silesia immediately after hearing about the beginning of the Third Silesian Uprising, to take part in the fight. In the time of fights for the borders of the Second Polish Republic Leopoldyna Stawecka, who belonged to the Voluntary Legion of Women, took part in the defence of Lvov (1918/1919) and she also fought in the Polish-Soviet War at Vilnius and Warsaw. Year 1921 was for Leopoldyna Stawecka time of deep internal crisis; the crisis was caused by various reasons such as: the end of the fights and withdrawing of feminine divisions from the direct fight, loss of trust to many close people and family problems connected with her husband captain A. Popkowski.
Leopoldyna Stawecka took part in the Third Silesian Uprising where she was a manager of so called a sanitary provision unit. Emotions and feelings coming from that period are described in her diary which one piece is printed below. She was offended by lack of discipline in fighting units, dishonesty and waste of gifts sent from the whole Poland, as well as getting a soldier’s pay for a lofty idea of fight for the country. She refused to accept the soldier’s pay for the time when she fought in Upper Silesia. In the time of the Third Silesian Uprising in Upper Silesia Capt. Józef Popkowski came; he wanted to force his wife to come back home. He did not succeed and the Silesian Uprising became the background of their final break. Leopoldyna Stawecka’s memoirs are one of few documents which describe uprisings from a very personal, feminine perspective.
Bibliografia
Źródła archiwalne
Archiwum Generalne Zgromadzenia Córek Matki Bożej Bolesnej – Sióstr Serafitek w Krakowie [AGZKr]
Dokumenty s. Eligii – por. L. Staweckiej, t. 2–3
Pismo Jednostki Strzeleckiej 2004 Oświęcim im. s. por. Eligii Leopoldyny Staweckiej Związku Strzeleckiego „Strzelec” do Prowincji Oświęcimskiej Zgromadzenia Sióstr Serafitek – Córek Matki Bożej Bolesnej (Oświęcim, 27 grudnia 2016)
Archiwum Domu Prowincjalnego Zgromadzenia Córek Matki Bożej Bolesnej – Sióstr Serafitek w Oświęcimiu [ADPOś]
Dokumenty dotyczące s. Eligii – Leopoldyny Staweckiej
Katalog zmarłych sióstr
Centralne Archiwum Wojskowe w Warszawie
Kolekcja Krzyża Zasługi
Źródła drukowane
Bailly R., Miasto walczy o wolność. Obrona Lwowa w latach 1918–1919, tłum. W. Gross, Lublin 2011.
Długajczyk E., Parys P., Archiwum Powstań Śląskich, Seria I, t. 1: Okres pierwszego powstania 1919 roku, Katowice 2017.
Lubos E., Wspomnienia z lat walki o polski Śląsk. Z rękopiśmiennych zapisków autorki i rodzinnych materiałów archiwalnych, oprac. L. Markiewicz, Katowice 2011.
Pamiętniki powstańców śląskich, t. 1, Katowice 1957; t. 2, Katowice 1961.
Powstania śląskie i plebiscyt w dokumentach i pamiętnikach. Wybór tekstów, oprac. F. Hawranek, Opole 1980.
Służba Ojczyźnie. Wspomnienia uczestniczek walk o niepodległość 1915–1918, M. Rychterówna (red.), Warszawa 1929.
Wierna Służba. Wspomnienia uczestniczek walk o niepodległość 1910–1915, A. Piłsudska i in. (red.), Warszawa 1927.
Wspomnienia powstańca śląskiego Józefa Bankiel z Dębu, wstęp K. Szulc, Katowice 2010.
Zdziarska-Zaleska M., W okopach. Pamiętnik kobiety lekarza batalionu, Warszawa 1934.
Zielniok E., Korus P., Wybraniec J., Wspomnienia z powstań śląskich, Mysłowice 1994.
Opracowania
Borodziej M., Górny M., Najnowsze badania nad I wojną światową w Europie Środkowo-Wschodniej i Południowo-Wschodniej (wybrane zagadnienia), „Kwartalnik Historyczny” 2015, nr 1, s. 131–152.
Boroń P., Dawne Gliwice. Studia z dziejów miasta i jego mieszkańców do końca XIX wieku. Wokół gliwickiego rynku, Gliwice 2015.
Brożek K., Polska służba medyczna w powstaniach śląskich i plebiscycie 1918–1922, Katowice 1973.
Chwalba A., Legiony Polskie 1914–1918, Kraków 2018.
Cieślak A., Próby spisania historii udziału kobiet w działaniach militarnych. Publikacje do 1939 roku [w:] Kobiety w wojnach i konfliktach polityczno-społecznych na ziemiach polskich w pierwszej połowie XX wieku. Wybrane zagadnienia, T. Kulak, A. Chlebowska (red.), Wrocław 2014, s. 105–114.
Cieślikowa A.J., Ochotnicza Legia Kobiet 1918–1922, Warszawa 1998.
Cimała B., Pomoc Polski dla Górnego Śląska w okresie plebiscytu i powstań śląskich [w:] Zagłębie Dąbrowskie a plebiscyt i powstania śląskie z perspektywy 90-lecia, B. Cimała, Z. Studencki (red.), Sosnowiec 2011, s. 55–102.
Cimała B., Ziemia gliwicka podczas trzeciego powstania, „Rocznik Muzeum w Gliwicach” 2003, t. 18, s. 357–363.
Czora T., Parys P., Polegli i ranni w III powstaniu śląskim na podstawie doniesień prasy polskiej [w:] Na 90-lecie powstań śląskich i plebiscytu, E. Długajczyk (red.), Bytom 2011, s. 201–264.
Dawid A., Plebiscyt górnośląski z 1921 roku w świetle pamiętników i wspomnień [w:] Amor patriae nostra lex. Oblicza polskiej niepodległości w literaturze dokumentu osobistego, dydaktyce i edukacji historycznej. Studia i materiały dedykowane Profesor Barbarze Kubis z okazji pięćdziesięciolecia pracy naukowo-dydaktycznej, A. Gołębiowska (red.), Opole 2017, s. 253–268.
Długajczyk E., Raport w sprawie edycji Archiwum Powstań Śląskich, http://powstaniaslaskie.eu/index.php/8-artykuly/1-raport [dostęp: 1.10.2017].
Dufrat J., Kobiety w teatrze wojny. Społeczna i polityczna aktywność kobiet na ziemiach polskich w latach 1914–1918 [w:] O wojnę powszechną za wolność ludów… I wojna światowa na ziemiach polskich – aspekty społeczne, polityczne i militarne. Studia i materiały, R. Kotowski, L. Michalska-Bracha, M. Przeniosło (red.), Kielce 2014, s. 113–124.
Fic M., Krzyżanowski L., Skrzypek M., Poczet wybitnych powstańców śląskich, Bielsko-Biała 2011.
Gawin M., Spór o równouprawnienie kobiet (1864–1919), Warszawa 2015.
Gustyn E. – s. Maksymiliana, Rozwój życia duchowego Leopoldyny Staweckiej – s. Eligii ze Zgromadzenia Córek Matki Bożej Bolesnej – Serafitek, Lublin 1991 (msp). Egzemplarz pracy znajduje się w Archiwum Generalnym Zgromadzenia Córek Matki Bożej Bolesnej – Sióstr Serafitek w Krakowie, sygn. T, nr 45.
Gustyn E. – s. Maksymiliana, Rys biograficzny Leopoldyny Staweckiej, s. Eligii, serafitki, Kraków 2006.
Janeczek Z., Poczet dowódców powstań śląskich 1919 – 1920 – 1921. Wybrane sylwetki, Katowice 2009.
Jankowski S.M., Dziewczęta w maciejówkach, Warszawa 2012.
Januszewska-Jurkiewicz J., O postrzeganiu Górnego Śląska przez polskich mieszkańców innych dzielnic [w:] Społeczeństwo Górnego Śląska, Śląska Cieszyńskiego i Zagłębia Dąbrowskiego w XIX i XX wieku w świetle badań profesor Marii Wandy Wanatowicz, M. Fic, L. Krzyżanowski, M. Skrzypek (red.), Katowice 2011, s. 54–88.
Jaros J., Życie gospodarcze do pierwszej wojny światowej [w:] Gliwice. Zarys rozwoju miasta i okolicy, A. Szefer (red.), Warszawa–Kraków 1976, s. 125–140.
Karczyńska H., Kobiety w polskim ruchu narodowym na Górnym Śląsku w okresie plebiscytu i powstań śląskich, Opole 1998.
Kobiela S., Legionowa amazonka – zakonnica. Por. Olga Leopoldyna Stawecka (1896–1933), „Wiadomości Bocheńskie” 2011, nr 4(91), s. 15–20.
Kobiety w wojnach o niepodległość i granice. Materiały z XX sesji naukowej w Toruniu w dniu 5 listopada 2010 roku, W. Rezmer (red.), Toruń 2012.
Kubis B., Powstania śląskie w literaturze wspomnieniowej i pieśni [w:] Górny Śląsk 1918–1922, T. Skoczek (red.), Warszawa 2015, s. 279–306.
Ludyga-Laskowski J., Zarys historii trzech powstań śląskich 1919 – 1920 – 1921, Warszawa–Wrocław 1973.
Marcinkiewicz-Gołaś A., Ochotnicza Legia Kobiet (1918–1922), Warszawa 2006.
Marcinkiewicz-Kaczmarczyk A., Kobiety w obronie Warszawy. Ochotnicza Legia Kobiet (1918–1922) i Wojskowa Służba Kobiet ZWZ-AK (1939–1945), Warszawa 2016.
Miroszewski K., III powstanie śląskie [w:] Materiały z sesji naukowej w Czarnym Lesie pod Woźnikami z okazji 90. rocznicy wybuchu III powstania śląskiego, Woźniki 2011, s. 5–43.
Nałęcz T., Kobiety w walce o niepodległość w czasie pierwszej wojny światowej [w:] Kobieta i świat polityki. Polska na tle porównawczym w XIX i w początkach XX wieku, A. Żarnowska, A. Szwarc (red.), Warszawa 1994, s. 73–79.
Nowakowska A., Wanda Gertz. Opowieść o kobiecie żołnierzu, Kraków 2009.
Pachoński J., Kraków wobec powstań śląskich i plebiscytu, Warszawa–Kraków 1981.
Parys P., Archiwum Powstań Śląskich [w:] Spór o Górny Śląsk 1919–1922. W 90. rocznicę wybuchu III powstania śląskiego, M. Białokur, A. Dawid (red.), Opole 2011, s. 88–102.
Parys P., „Prawda historyczna” o powstaniach śląskich na podstawie epizodu spod Sławięcic z początku czerwca 1921 roku, „Rocznik Muzeum w Gliwicach” 2016, t. 26, s. 95–101.
Radomski J.A., Ryńca M., Stawecka Leopoldyna Julia, nazywana Olgą, w zakonie Maria Eligia (1896–1933), dowódca oddziałów Ochotniczej Legii Kobiet, serafitka [w:] Polski słownik biograficzny, t. 42, 2003–2004, s. 603–605; http://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/leopoldyna-julia-stawecka [dostęp: 1.03.2017].
Rozynkowski W., Porucznik Leopoldyna Stawecka (1896–1933) – w zakonie siostra Eligia. Szkic biograficzny [w:] Nad Bałtykiem. W kręgu polityki, gospodarki, problemów narodowościowych i społecznych w XIX i XX wieku. Księga jubileuszowa poświęcona prof. Mieczysławowi Wojciechowskiemu. Zbiór studiów, Z. Karpus, J. Kłaczkow, M. Wołos (red.), Toruń 2005, s. 402–407.
Ryżewski W., Trzecie powstanie śląskie 1921. Geneza i przebieg działań bojowych, Warszawa 1972.
Sieradzka D., Pod rządami Komisji Alianckiej (1920–1922) [w:] Historia Gliwic, J. Drabina (red.), Gliwice 1995, s. 328–340.
Sierakowska K., Kobiety polskie w wojnach światowych 1914–1945. Rekonesans [w:] Kobiety w wojnach i konfliktach polityczno-społecznych na ziemiach polskich w pierwszej połowie XX wieku. Wybrane zagadnienia, T. Kulak, A. Chlebowska (red.), Wrocław 2014, s. 213–228.
Trąba M., Udział porucznik Leopoldyny Staweckiej w III powstaniu śląskim – czas walki o wolność ojczyzny i czas osobistych rozterek, „Śląski Almanach Powstańczy” 2017 (t. 3: Kobiety w powstaniach śląskich i plebiscycie górnośląskim), s. 41–66.
Walczak J., Zagłębie Dąbrowskie i Częstochowa wobec sprawy Górnego Śląska w latach 1919–1921 [w:] W 85. rocznicę, Z. Kapała (red.), Bytom 2007, s. 112–139.
Wyszczelski L., 1921. III powstanie śląskie, Warszawa 2015.
Zieliński W., Ludyga-Laskowski Jan (1894–1956) [w:] Śląski słownik biograficzny, t. 3, J. Kantyka, W. Zieliński (red.), Katowice 1981, s. 205–209.
Bazy danych w internecie
Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku
Wykaz legionistów Legionów Polskich: https://muzeumpilsudski.pl/wykaz-legionistow/ [dostęp: 28.12.2017]
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2019 Mariusz Trąba
Praca jest udostępniana na licencji Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 3.0 Unported License.
Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i identyfikator DOI oryginalnie opublikowanego utworu).
