Catholic Church of the Latin Rite in the Kiev Archdeaconry (Kiev Governorate), 1798–1830: Administrative Boundaries and Management
DOI:
https://doi.org/10.15633/tes.10302Słowa kluczowe:
Ukraine, Right-bank Ukraine, Kyiv Governorate, Mogilev Archdiocese, Lutsk and Zhytomyr dioceses, Kyiv Archdeaconry, Kyiv Collegiate Chapter, Poles in Right-bank Ukraine, Latin Rite Catholic Church in Right-bank UkraineAbstrakt
The purpose of the presented article is to describe the process of forming the boundaries of the Kiev archdeaconry (operating within the borders of Kiev Governorate), the formal basis of its existence and the people who administered it. The presented history of the archdeaconry, which existed until 1847, concerns the years 1798–1830. At that time the Catholic Church in Russia enjoyed relative freedom, especially in matters of pastoral care and the education and training of the clergy. It also retained its Polish character.
The topic of the text thus boils down to the question: How was the ecclesiastical structure organized in Kyiv Governorate? How were the boundaries of the ecclesiastical administrative-territorial division of Kyiv province formed? What were and how did the subordinate district administrative structures within the Mogilev archdiocese: the Kyiv suffragan and the Kyiv archdeaconry?
Bibliografia
I. SOURCES
A. UNPUBLISHED SOURCES
Zhytomyr Oblast State Archives in Zhytomyr (DAZhO)
f. 96, op. 1, sp. 5 O formuljarnych spiskach duchovnych litz vkhodiaszczikh v sostav Zhytomyrskogo kafedralnogo kapitula, 1852.
f. 178, op. 4, sp. 1 Raporty duchowieństwa w różnych sprawach, 1793–1799.
f. 178, op. 51, sp. 3 Opisanie Kościołów Parafialnych, 1797.
f. 178, op. 51, sp. 4 Acta Decanatus Dubnensis Congreg[a]t[ion]um Dec[a]n[a]l[iu]m ab A[nn]o 1796.
f. 178, op. 51, sp. 9 Wizyta Generalna Kościoła Żytomierskiego 1799 r. czyniona.
National Historical Archives of Belarus in Minsk (NIAB)
f. 1781, op. 26, sp. 1375 Opisanie stanu Kościoła Humańskiego Parafialnego…, [1797]; Wiadomości… o stanie Kościołów Dekanatu Zwinogrodzkiego w krótkości uczyniona w Roku 1796; Opisanie stanu Kościoła Zwinogrodzkiego Parafialnego…, [1796]; Rapport od Kościoła Parochialnego Łysiańskiego… R[ok]u zeszłego 1797 podany.
f. 3330, op. 1, sp. 16 Visitatio Ecclesiae Parochialis Białocerquensis Anno Domini 1780.
f. 3330, op. 1, sp. 22 [Wizytacyjne opisanie kościoła w Białej Cerkwii, 1790].
f. 3330, op. 1, sp. 26 Opisanie Kościoła Iwankowskiego wraz z Plebanią y Gruntem, oraz Parochią do niego należącą…, [1792].
f. 3330, op. 1, sp. 36 [Krótkie sprawozdanie o stanie kościołów i klasztorów w diecezji kijowskiej], 1798.
f. 3330, op. 1, sp. 39 Krótkie zebranie dla wiadomości Officio Metropolitano Archidioecesis Mohiloviensis przyłączonych parafialnych kościołów, tak księży świeckich jako i zakonnych curam animarum utrzymujących, i dusz parafialnych w ogół płci obojej z małoletniemi najdujących się, z raportów do wprzód należących diecezjów w uprzedzonych latach uczynionych [w] 1799 r[ok]u wynotowane.
f. 3330, op. 1, sp. 40 [Opisanie wizytacyjne kościoła franciszkanów w Lisiance, 1799].
f. 3330, op. 1, sp. 43 [Opisanie wizytacyjne kościoła w Białopolu, 1801].
f. 3330, op. 1, sp. 93 [Opis wizytacyjny parafii w: Wołodarce, Koszowatach, Tetyjowie, Borszczajowie, Toporach, Różynie, Nowosielicy, Chodorkowie, 1830].
Russian State Historical Archive in St. Petersburg (RGIA)
f. 822, op. 12, sp. 2587 [Raporty plebanów o stanie parafii dekanatu dubieńskiego, 1797].
f. 822, op. 12, sp. 2588 [Raporty plebanów i przełożonych zakonnych o stanie parafii i klasztorów archidiec. mohylewskiej, 1797].
f. 822, op. 12, sp. 2590 Wiadomość o Duchowieństwie Świeckim i Zakonnych zgromadzeń z Archi-Dyecezyi Mohilewskiey zebrana y do Rzymsko-Katolickiego Duchownego Kollegium za rok 1803 [i 1805] podana.
f. 822, op. 12, sp. 2925 [Raporty plebanów parafii diecezji latyczowskiej, 1797–1798].
B. PUBLISHED SOURCES
Atlas Rossіjskoj impierіi, izdannyj dla upotrieblenіia junoszestwa w 1794 [godu] w Sanktpietierburge. [Karta No 17] Minskoj, Iziaslawskoj i Braclawskoj gubiernіi, A. Wilbrecht (ed.), [St. Petersburg] 1794.
Atlas Rossіjskoj Impierіi, sostojaszczіj iz 52 kart. Karta wozniesienskago Namjestniczest[wa], No. 48, Sankt Pietierburg 1796.
Directorium horarum canonicarum et missarum ad usu utriusque cleri archidioecesis Mohiloviensis in annum Domini MDCCCXXXVI–MDCCCXXXIX… impressum, Mohiloviae [1835–1838].
Directorium horarum canonicarum et missarum ad usu utriusque cleri archidioecesis Mohiloviensis in annum Domini MDCCCXL–MDCCCXLIV… impressum, Mohiloviae ad Boristhenem [1839–1843].
Directorium horarum canonicarum et missarum ad usu utriusque cleri archidioecesis Mohiloviensis in annum Domini 1845–1846…, Vilnae [1844–1845].
Directorium horarum canonicarum et missarum ad usu utriusque cleri archidioecesis Mohiloviensis in annum Domini bissexstilem 1848…, Odessa 1847.
Directorium horarum canonicarum et missarum juxta computum veteris kalendarij pro diaecesi Samogitiensi in annum Domini MDCCCXV–MDCCCXIX…, Vilnae 1814–1818.
Directorium horarum canonicarum et missarum pro diaecesi Vilnensi in annum MDCCCXIV–MDCCCXXVII conscriptum…, Vilnae [1813–1826].
Directorium horarum canonicarum et missarum pro diaecesi Vilnensi in annum MDCCCXXVIII… impressum, Vilnae [1827–1838].
Directorium horarum canonicarum et missarum pro diaecesi Vilnensi in annum MDCCCXXVII–MDCCCXXXIX conscriptum…, Vilnae [1826–1825].
Directorium horarum canonicarum et missarum pro dioecesis Luceoriensis in annum Domini MDCCCLVIII… impressum, Vilnae 1856.
Directorium horarum canonicarum pro archidioecesi Mohiloviensi in annum Domini MDCCCLVII… impressum, Vilnae 1856.
Directorium officii Divini ac missarum ad usum diaecesis Luceoriensis pro anno Domini MDCCCXXV–MDCCCXXIX… conscriptum ac editum, Luceoriae [1824–1828].
Directorium officii Divini ac missarum ad usum dioecesis Luceoriensis pro anno Domini MDCCCII–MDCCCXVIIII… conscriptum ac editum, Luceoriae [1801–1817].
Directorium officii Divini ac missarum ad usum dioecesis Luceoriensis pro anno Domini MDCCCXXI, MDCCCXXIII–MDCCCXXIV… conscriptum ac editum, Berdiczoviae [1820, 1822–1823].
Directorium officii Divini ac missarum ad usum dioecesis Luceoriensis pro anno Domini MDCCCXXXII–MDCCCXXXIII… conscriptum ac editum, Berdiczoviae [1831–1832].
Directorium officii Divini ac missarum ad usum dioecesis Luceoriensis pro anno Domini MDCCCXXXVII, MDCCCXXXIX, MDCCCXLI–MDCCCXLII… conscriptum ac editum, n.p. [1836, 1838, 1840–1842].
Directorium officii Divini ac missarum ad usum dioecesis Luceoriensis pro anno Domini MDCCCL–MDCCCLI… conscriptum ac editum, Vilnae [1849–1850].
Directorium officii Divini et missarum ad usum archidioecesis Mohileviensis in annum Domini 1850–1851, 1853… confectum, Petropoli [1849–1850, 1853].
Directorium officii Divini et missarum ad usum utriusque cleri archidioecesis Mohileviensis in anno Domini MDCCCXXIX–MDCCCXXXV… conscriptum ac editum, Mohileviae [1828–1834].
Directorium officii Divini et missarum generale pro utroque clero archidioecesis Mohileviensis in annum Domini MDCCCIII…, Polociae [1802].
Directorium officii Divini et missarum generale pro utroque clero archidioecesis Mohileviensis in annum Domini MDCCCV–MDCCCXXVIII…, Mohileviae [1804–1827].
Petrani A., Arvaldis Brumanis A., Monografia o metropolicie Siestrzeńcewiczu, „Prawo Kanoniczne: Kwartalnik Prawno-Historyczny” 13 (1970), no. 1–2.
Połnoje sobranіie zakonow Rossіjskoj impierіi c 1649 goda, M.M. Speranskij (ed.), Sankt Pietierburg, 1830, vol. 19: 1770–1774, p. 864–865; vol. 21: Cъ 1781 по 1781, p. 383–385, 966–967, 247, 641–644, 691–692, 700–701, 709, 727–728, 761–762; vol. 24: C 6 nojabria 1796 po 1798, p. 212–213, 229–230, 249–250, 259, 318–319, 421–422, 707–710; vol. 25: 1798–1799, p. 26–27, 222–224; vol. 26: 1800–1801, p. 396–399; vol. 28: 1804–1805, p. 500–504; vol. 31: 1810–1811, p. 91–92.
Relationes status dioecesium in Magno Ducatu Lithuaniae, P. Rabikauskas (ed.), Roma 1978.
Szantyr S., Zbiór wiadomości o Kościele i religii katolickiej w Cesarstwie Rossyjskim a szczególnie w prowincyach od Polski przyłączonych od czasów pierwszego rozbioru Polski aż do końca panowania cesarza Alexandra I i początków panowania Mikołaja I zebrany z pism urzędowych, dokumentów i własnego widzenia, Poznań 1843.
Theiner A., Die neuesten Zustände der katholischen Kirche beider Ritus in Polen und Russland seit Katharina II. bis auf unsere Tage…, Augsburg 1841.
Wielądek W., Heraldyka czyli opisanie herbow w iakim który iest kształcie oraz familie rodowitey szlachty polskiey i W.X. Litewskiego, z ich herbami, vol. 1, Pt. 1, Warszawa 1792.
II. RESEARCH LITERATURE
Banaszak M., Grabowski Joachim [in:] Słownik polskich teologów katolickich, vol. 1, H.E. Wyczawski (ed.), Warszawa 1981, p. 579–580.
Bilousov Ju., Kyjivśko-Žytomyrska rymśko-katolycka jeparchija. Istoryčnyj narys, Žytomyr 2000.
Boudou A., Stolica Święta a Rosja. Stosunki dyplomatyczne między niemi w XIX stuleciu, vol. 1–2, Kraków 1928–1930.
Chachaj J., Stan i odbudowa sieci kościelnej w łacińskiej diecezji kijowskiej w drugiej połowie XVII i XVIII wieku, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 87 (2007), p. 5–65.
Chytrowśka Ju.W., Orhanizacijno-prawowe stanowyszcze rymo-katołyćkoji Cerkwy na Prawoberežnij Ukrajini naprykinci XVIII – na poczatku XX st., “Storinky Istoriji. Zbirnyk Naukowych Prać”, 22 (2010), no. 30, p. 26–42.
Dębowska M., Diecezja łucka i żytomierska w pierwszych latach istnienia. Wybrane zagadnienia, Lublin 2014.
Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy 1564–1995, L. Grzebień (ed.), Kraków 2004.
Hałaburda M., Kęder W., Sytuacja polityczna i społeczne na kresach wschodnich w dobie pierwszego rozbioru w świetle sprawozdań dyplomatów papieskich, „Studia Historyczne”, 58 (2015), no. 1 (229), p. 25–39.
Historia Polski w liczbach: ludność, terytorium, vol. 1: Okres do 1795 r., A. Wyczański, C. Kuklo (eds.), Warszawa 1994.
Ilnicka-Miduchowa R., Nauczyciele historii w szkołach średnich w dobie Komisji Edukacji Narodowej, „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie. Prace Historyczne”, 7 (1974), p. 24–48.
Kalinič T.D., Počatkovyj etap inkorporaciji Pravoberežnoji Ukrajiny do skladu Rosijśkoji imperiji (kineć XVIII – počatok XIX st.), “Problemy Istoriji Ukrainy XIX – Počatku XX st.”, 7 (2006), no. 11, p. 222–230.
Kalinič T.D., Zminy terytoriaľnoho ustroju Podiľśkoji huberniji naprykinci XVIII – na počatku XIX st., “Problemy Istoriji Ukrainy XIX – Počatku XX st.”, 7 (2006), no. 12, p. 235–247.
Klerycy z ziem polskich, litewskich i pruskich święceni w Rzymie (XVI – pocz. XX w.), S. Jujeczka, H. Gerlic (eds.), Wrocław 2018.
Królik L., Organizacja diecezji łuckiej i brzeskiej od XVI do XVIII wieku, Biały Dunajec–Ostróg 2017.
Kumor B., Archidiakonat [in:] Encyklopedia katolicka, vol. 1, F. Gryglewicz, R. Łukaszczyk, Z. Sułkowski (eds.), Lublin 1985, col. 873.
Kumor B., Ustrój i organizacja Kościoła polskiego w okresie niewoli narodowej (1772–1918), Kraków 1980.
Kurczewski J., Archidyakonat białostocki [in:] Podręczna encyklopedya kościelna, vol. 1–2, S. Gall, J. Niedzielski, H. Przeździecki (eds.), Warszawa 1904, p. 311.
Kurczewski J., Biskupstwo wileńskie od jego założenia aż do dni obecnych, zawierające dzieje i prace biskupów i duchowieństwa diecezji wileńskiej, oraz wykaz kościołów, klasztorów, szkół i zakładów dobroczynnych i społecznych, Wilno 1912.
Levyćkyj V., Sydiaha B., Inkorporacija Pravoberežnoji Ukrajiny do Rosijśkoji imperiji ta jiji vplyv na rozvytok cerkovnoho zemlevolodinnia, “Naukovi Zapysky Ternopiľśkoho Nacionaľnoho Pedahohičnoho Universytetu Imeni Volodymyra Hnatiuka. Serija: Istorija”, 2 (2014), no. 1, p. 26–30.
Litak S., Podział administracyjny kościoła łacińskiego w Polsce około 1772 r., „Kwartalnik Historyczny”, 89 (1982), no. 4, p. 557–579.
Łupiński J., Seminarium duchowne w Tykocinie w latach 1769–1863, Łódź 2011.
Müller W., Organizacja terytorialna diecezji przemyskiej w okresie przedrozbiorowym (1735–1772), „Nasza Przeszłość”, 43 (1975), p. 29–52.
Niebielski E., Jan Chrzciciel Feliks Szczytt Niemirowicz [in:] Polski słownik biograficzny, vol. 47, Warszawa–Kraków 2011, p. 558–560.
Nitecki P., Biskupi Kościoła w Polsce w latach 1695–1999 [in:] Słownik biograficzny, Warszawa 2000.
Panashenko V.V., Bratslavs’ke namisnytstvo [in:] Encyklopedija istoriji Ukrajiny, V.A. Smolij (ed.), Kyjiv 2003, p. 373.
Prokop K.R., Pasterze i rządcy diecezji mińskiej, pińskiej i drohiczyńskiej, Drohiczyn 2006.
Sarna, W., Biskupi przemyscy obrządku łacińskiego, vol. 2: 1624–1900, Przemyśl 1910.
Ščerbak N.O., Pravoberežna Ukrajina v deržavno-pravovij systemi Rosijśkoji imperiji kincia XVIII – peršoji polovyny XIX st., “Naukovyj Visnyk Nacionaľnoji Akademiji Vnutrišnich Spraw”, 22 (2017), no 103 (2), p. 288–296.
Smolij V.A., Vozzjednannia Pravoberežnoji Ukrajiny z ukrajinśkymy zemliamy v skladi Rosijśkoji deržavy, “Ukrajinśkyj Istoryčnyj Žurnal”, 18 (1974), no. 8, p. 56–65.
S[okołowski] X.C., Kijów [in:] Podręczna encyklopedya kościelna, vol. 21–22, S. Gall, J. Niedzielski, H. Przeździecki (eds.), Warszawa 1910, p. 96.
Šostak I., Lućko-Žytomyrśka dijecezija naprykinci XVIII – u peršij polovyni XIX stoliť, Bilyj–Dunajeć–Ostrih 2005.
Szczepaniak J., Katolicy na Podolu od końca XVIII do połowy XIX stulecia (przegląd dotychczasowych badań i nowe dane statystyczne), „Textus et Studia”, 2 (2016), no. 4 (8), p. 63–106.
Sznarbachowski F., Początek rzymsko-katolickiej diecezji łucko-żytomierskiej obecnie łuckiej w zarysie, Warszawa 1926.
Szot A., Kazimierz Kubeszowski [in:] Słownik biograficzny białostocko-łomżyńsko-suwalski, vol. 2, A. Dobroński (ed.), Białystok 2003, p. 73–74.
Szot A., Wróbel M., Sumariusz zawartości Archiwum Archidiakonatu Białostockiego z lat 40. XIX w. [in:] Archiwalne dziedzictwo, A. Szot (ed.), Białystok 2017, p. 29–79.
Szyszowa T., Grabowskij Ioakim Iosif [in:] Katoliczeskaja encykłopiedija, vol. 1, Moskva, 2002, p. 1413.
Vermenyč Ja.V., Berdyčiv [in:] Encyklopedija istoriji Ukrajiny, vol. 1, V.A. Smolij (ed.), Kyjiv 2003, p. 222.
Wasilewski J., Arcybiskupi i administratorowie archidiecezji mohylowskiej, Pińsk 1930.
Wołczański J., Katalog grobów duchowieństwa rzymskokatolickiego, ormiańskokatolickiego i greckokatolickiego oraz i sióstr zakonnych na cmentarzach w Żytomierzu, Czerniowcach i Odessie, „Nasza Przeszłość”, 95 (2001), p. 357–399.
Worotyński W., Seminarium Główne w Wilnie. Drugi okres dziejów i zniesienie (1816–1833), Wilno 1938.
Wróbel M., Kształtowanie zasobu Archiwum Archidiakonatu Białostockiego (1820–1848) jako przykład losów dokumentów kościelnych w Cesarstwie Rosyjskim [in:] Od „Maximis undique pressi” do „Totus Tuus Poloniae populus”. Metropolie mohylewska i wileńska w latach 1798–1992, J. Wasilewski (ed.), Białystok–Warszawa 2019, p. 32–50.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i identyfikator DOI oryginalnie opublikowanego utworu).
