Strategie, adaptacje, rekontekstualizacje: pierwszy polski i angielski przekład powieści „Emil und die Detektive” Ericha Kästnera
DOI:
https://doi.org/10.15633/tes.11301Słowa kluczowe:
Erich Kästner, przekład literatury dziecięcej, retranslacje, „Emil i detektywi”Abstrakt
Niniejszy artykuł jest próbą zestawienia ze sobą dwóch pierwszych przekładów książki dla dzieci Ericha Kästnera „Emil und die Detektive” z roku 1929 na język polski oraz angielski. „Emil” był czterokrotnie tłumaczony na te języki, przy czym pierwsze przekłady ukazały się już w 1930 roku. Przekład polski wykonał Dawid Lazer, a amerykański May Massee. Celem niniejszej analizy jest zbadanie dominujących strategii tłumaczeniowych zastosowanych w pierwszych przekładach, ze szczególnym uwzględnieniem ich adaptacyjnego charakteru i stopnia widzialności tłumacza. Analiza pokazuje, że mimo prawie jednoczesnego ukazania się drukiem, omawiane przekłady realizują radykalnie odmienne globalne strategie tłumaczeniowe, adaptacyjną (Lazer) i egzotyzująco-dokumentującą (Massee). Ponadto analiza ujawnia, że pierwsze polskie tłumaczenie istnieje w dwóch różnych wersjach, które wykazują różnice semantyczne, stylistyczne i ideologiczne.
Bibliografia
Adamczewski J., Mała encyklopedia Krakowa, Kraków 1999.
Bajorek A., Warum Berlin in Afrika liegt — befremdliche Interkulturalität. Zur polnischen Übersetzung von Erich Kästners „Emil und die Detektive”, w: Neue Forschungsparadigmen in der Übersetzungswissenschaft, Hrsg. A. D. Kubacki, P. Sulikowski, Göttingen 2025, s. 183–196 (Translation Landscapes — Internationale Schriften zur Übersetzungswissenschaf, 9).
Berman A., La retraduction comme espace de traduction, „Palimpsestes” (1990) no. 4, s. 1–7, https://doi.org/10.4000/palimpsestes.596.
Brzoza C., Kraków między wojnami. Kalendarium 28 X 1918–6 IX 1939, Kraków 1998, s. 223–233.
Emil und die Detektive, 1931 Spielfilm, https://www.filmportal.de/film/emil-und-die-detektive_a4a93cce49f1495286c19073e0b27c67 (28.11.2024)
Frużyńska J., Osiemdziesiąt pięć lat z Emilem Tischbeinem. Polska historia książek dla dzieci Ericha Kästnera — edycje, ilustracje, komentarze, „Orbis Linguarum” 48 (2018), s. 257–272.
Gerber L., Fourth time lucky? Retranslations of Erich Kästner’s „Emil und die Detektive”, „Perspectives” 2024, https://doi.org/10.1080/0907676X.2023.2282010.
Hałub M., Bücher für alle von 9 bis 99. Erich Kästners kinderliterarisches Werk in Polen, w: Erich Kästners weltweite Wirkung als Kinderschriftsteller, Hrsg. B. Dolle-Weinkauff, H.-H. Ewers, Frankfurt am Main 2002, s. 188–199.
Hanuschek S., Erich Kästner, Reinbek bei Hamburg 2004.
Kästner E., Emil and the detectives, transl. M. Massee, il. W. Trier, 2nd printing, Scholastic, New York (1930)1965.
Kästner E., Emil and the detectives, transl. M. Massee, il. W. Trier, Doubleday, Garden City–New York (1930)1948.
Kästner E., Emil und die Detektive, oprac. M. Heroldowa, Książnica — Atlas, Lwów–Warszawa 1935 (Biblioteczka Niemiecka. Seria 2, t. 45).
Kästner E., Emil und die Detektive, revised edition L. L. Stroebe, R. J. Hofrichter, Holt, New York 1933.
Kästner E., Emil i detektywi, tłum. D. Lazer, il. W. Trier, wyd. 2, Księgarnia Powszechna, Kraków [1933].
Kästner E., Emil i detektywi, tłum. D. Lazer, il. W. Trier, Księgarnia Powszechna, Kraków [1939].
Kordon K., Die Zeit ist kaputt. Die Lebensgeschichte des Erich Kästner, Weinheim–Basel 1994.
Kossewska E., Hebrajski przekład „Mitologii”. Listy Jana Parandowskiego, Dawida Lazera i Dawida Ben Guriona, „Pamiętnik Literacki” (2018) z. 2, s. 183–207.
Kossewska E., Marc Chagall — Dawid Lazer. Listy, Warszawa 2018.
Lathey G., „What a funny name!”: Cultural transition in versions of Erich Kästner’s „Emil and the detectives”, w: Turning the page: Children’s literature in performance and the media, eds. F. M. Collins, J. Ridgman, Bern 2006, s. 115–132.
O’Sullivan E., Erich und die Übersetzer. Eine komparatistische Analyse der Übersetzungen von Kästners Kinderromanen, w: Erich Kästners weltweite Wirkung als Kinderschriftsteller. Studien zur internationalen Rezeption des kinderliterarischen Werks, Hrsg. B. Dolle-Weinkauff, H.-H. Ewers, Frankfurt am Main 2002, s. 79–114.
Pieciul E., Literarische Personennamen in deutsch-polnischer Translation, Frankfurt am Main 2003.
Pieczonka M., Wydawcy literatury pięknej w Krakowie w latach 1918–1939, w: Kraków–Lwów: książki, czasopisma, biblioteki XIX i XX wieku, t. 6, cz. 1, red. J. Jarowiecki, Kraków 2003, s. 124–125.
Ratajczak M., Erich Kästner, „Emil i detektywi”. Zwiastun nowej jakości w literaturze dla dzieci i młodzieży, w: Arcydzieła literatury niemieckojęzycznej, t. 2, red. E. Białek, G. Kowal, Wrocław 2011, s. 137–145.
Ślawski J., Das Problem der Übersetzung von Namen am Beispiel des Kinderromans „Emil und die Detektive” von Erich Kästner, „Studia Translatorica” 4 (2013), s. 315–325.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Angela Bajorek, Joanna Dybiec-Gajer
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autorzy publikujący w czasopiśmie udzielają jego wydawcy zgody o następującej treści:
- Autor zachowuje autorskie prawa majątkowe do utworu, a jednocześnie udziela wydawcy czasopisma zgody na jego pierwszą publikację w wersji drukowanej i wersji online na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe oraz zgody na wykonywanie opracowań, w tym przekładów.
- Autor ma możliwość udzielania zgody niewyłącznej na opublikowanie utworu w wersji, która ukazała się w czasopiśmie (np. zamieszczenia go w repozytorium instytucjonalnym lub opublikowania w książce), wraz z informacją o jego pierwszej publikacji w czasopiśmie.
- Autor może umieścić swój utwór online (np. w repozytorium instytucjonalnym lub na swojej stronie internetowej) jeszcze przed zgłoszeniem utworu do czasopisma.
