Przejawy świadomości językowej dotyczące zmian językowych zachodzących na wsi. Na przykładzie „Słownika języka mieszkańców ziemi łukowskiej” Jerzego Sierociuka
DOI:
https://doi.org/10.15633/tes.11306Słowa kluczowe:
dialektologia, kwalifikatory chronologiczne leksyki gwarowej, słownik gwarowyAbstrakt
Artykuł zawiera opis jednego z przejawów świadomości językowej mieszkańców ziemi łukowskiej, zawartych w komentarzach metatekstowych, które znajdują się w kontekstach użycia określonych wyrazów hasłowych w „Słowniku języka mieszkańców ziemi łukowskiej” Jerzego Sierociuka. Dotyczą one chronologicznego zróżnicowania języka ludowego (język w perspektywie czasowej). Ważne są tu kwalifikatory chronologiczne (tj. operatory metatekstowe, operatory dystansowania), reprezentowane głównie przez przysłówki temporalne i formy opisowe, które wprowadzają do wypowiedzi wyrazy uznane za dawne i ich nowsze odpowiedniki.
Bibliografia
Bartol-Jarosińska D., Świadomość językowa robotników warszawskich. Studium leksykalno-semantyczne, Warszawa 1986.
Cygan S., Przejawy świadomości językowej mieszkańców wsi końca XX wieku na przykładzie Lasocina na Kielecczyźnie, Kielce 2011.
Czarnecka K., Uczniowska odmiana współczesnej polszczyzny w świadomości jej użytkowników, Poznań 2000.
Gatkowska I., Kilka uwag o świadomości językowej, w: Język trzeciego tysiąclecia III, t. 1: Tendencje rozwojowe współczesnej polszczyzny, red. G. Szpila, Kraków 2005, s. 41–48 (Język a Komunikacja, 8).
Grabias S., Język w zachowaniach społecznych, Lublin 1994.
Grabias S., Język w zachowaniach społecznych. Podstawy socjolingwistyki i logopedii, Lublin 2019.
Grzegorczykowa R., Funkcje semantyczne i składniowe polskich przysłówków, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1975.
Jurkowski E., Fakty językowe w interpretacji mówiących gwarą, „Prace Filologiczne” 20 (1970), s. 11–18.
Kamińska M., Styl i stylizacja w gwarach, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN” 19 (1968), s. 89–96.
Kamińska M., Z problemów stylistyki gwarowej, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN” 19 (1973), s. 7–17.
Kamińska M., Gwarowe kwalifikatory leksykalne, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN” 31 (1985), s. 75–79.
Kamińska M., Potoczne kwalifikatory leksykalne, w: Symbolae slavisticae dedykowane Pani Profesor Hannie Popowskiej-Taborskiej, red. E. Rzetelska-Feleszko, Warszawa 1996, s. 151–161.
Kąś J., Społeczno-językowe uwarunkowania interferencji leksykalnej słownictwa gwarowego i ogólnopolskiego, „Język a Kultura” 7 (1992), s. 91–102.
Kąś J., Interferencja leksykalna słownictwa gwarowego i ogólnopolskiego (na przykładzie gwar orawskich), Kraków 1994.
Kobus J., Kierunki i dynamika zmian w języku mieszkańców wielkopolskich wsi na przełomie wieków XX i XXI w., Poznań 2015.
Krasowicz-Kupis G., Rozwój świadomości językowej dziecka. Teoria i praktyka, Lublin 2004.
Kurek H., Przemiany językowe wsi regionu krośnieńskiego. Studium socjolingwistyczne, Kraków 1995.
Lustanski J., Jak można badać potoczną świadomość językową, „Poradnik Językowy” 2 (2021), s. 51–75.
Lustanski J., Wymiary potocznej świadomości językowej i relacje między nimi, „Socjolingwistyka” 35 (2021), s. 51–75.
Maćkowiak K., Świadomość językowa — problem definicji, „Poradnik Językowy” 2 (2011), s. 5–23.
Maćkowiak K., U źródeł polskiej świadomości językowej (X–XV wiek), Poznań 2011.
Mały altlas gwar polskich, opracowany przez Pracownię Atlasu i Słownika Gwar Polskich PAN w Krakowie, t. 1–2 pod kierunkiem K. Nitscha, t. 3–13 pod kierunkiem M. Karasia, Wrocław–Kraków 1957–1970.
Otrębski J., Życie wyrazów w języku polskim, Poznań 1948.
Ożóg K., Leksykon metatekstowy współczesnej polszczyzny mówionej. Wybrane zagadnienia, Kraków 1990.
Pelcowa H., Przeszłość w językowym obrazie świata współczesnej wsi, w: Przeszłość w językowym obrazie świata, red. A. Pajdzińska, P. Krzyżanowski, Lublin 1999, s. 253–267.
Pelcowa H., Kwalifikatory w wypowiedziach gwarowych jako sposób interpretacji świata, w: Poznańskie Spotkania Językoznawcze, t. 15, Prace Komisji Językoznawczej, t. 44, red. Z. Krążyńska, Z. Zagórski, Poznań 2006, s. 107–116.
Reichan J., Słownictwo gwarowe w przestrzeni i czasie, „Studia linguistica Polono-Slovaca” 3 (1990), s. 135–142.
Sagan-Bielawa M., Dziedzictwo pozaborowe. Społeczna świadomość językowa Polaków w Drugiej Rzeczypospolitej, Kraków 2014.
Słownik języka mieszkańców okolic Kłecka. Praca na roli i w gospodarstwie, red. J. Kobus, K. Wilkosz, Poznań 2024.
Słownik języka mieszkańców ziemi łukowskiej. Praca na roli i w gospodarstwie, red. J. Sierociuk, Poznań 2019.
Surma M., Kategoria „dawności” w świadomości językowej mieszkańców wsi Ocieszyn (pow. obornicki), „Kwartalnik Językoznawczy” [2016/4–2017/1] (2020) nr 28–29, s. 95–109.
Szadura J., Czas jako kategoria językowo-kulturowa w polszczyźnie, Lublin 2017.
Szober S., Życie wyrazów, t. 1: Powstawanie wyrazów (nowotwory polskie i zapożyczenia), Kraków 1929.
Szober S., Życie wyrazów, t. 2: Zamieranie i przemiany wyrazów, Kraków 1930.
Śniatkowski S., Świadomość językowa i metajęzykowa a kompetencja lingwodydaktyczna, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Logopaedica” 4 (2011), s. 493–504.
Tambor J., Mowa Górnoślązaków oraz ich świadomość językowa i etniczna, Katowice 2009.
Tyrpa A., Stare i nowe słowa w świadomości mieszkańców wsi, „Poradnik Językowy” (2019) nr 1, s. 20–31.
Zagórski Z., O badaniach integracji językowej w zakresie świadomości językowej w kilku województwach zachodnich, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1982.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Stanisław Cygan
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autorzy publikujący w czasopiśmie udzielają jego wydawcy zgody o następującej treści:
- Autor zachowuje autorskie prawa majątkowe do utworu, a jednocześnie udziela wydawcy czasopisma zgody na jego pierwszą publikację w wersji drukowanej i wersji online na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe oraz zgody na wykonywanie opracowań, w tym przekładów.
- Autor ma możliwość udzielania zgody niewyłącznej na opublikowanie utworu w wersji, która ukazała się w czasopiśmie (np. zamieszczenia go w repozytorium instytucjonalnym lub opublikowania w książce), wraz z informacją o jego pierwszej publikacji w czasopiśmie.
- Autor może umieścić swój utwór online (np. w repozytorium instytucjonalnym lub na swojej stronie internetowej) jeszcze przed zgłoszeniem utworu do czasopisma.
