Postępowania karne prowadzone w latach 1947–1955 w sprawach przestępstw okupacyjnych popełnionych przez policjanta granatowego Jana Błażeja. Przyczynek do badań nad stosunkami polsko-żydowskimi

Autor

  • Roman Gieroń

DOI:

https://doi.org/10.15633/acr.2414

Słowa kluczowe:

dekret sierpniowy, przestępstwa okupacyjne, stosunki polsko-żydowskie

Abstrakt

Niniejszy artykuł koncentruje się na szczegółowej źródłowej rekonstrukcji przebiegu postępowań karnych prowadzonych w latach 1947–1955 w sprawie zbrodni popełnionych przez funkcjonariusza policji Jana Błażeja. Celem niniejszej pracy jest analiza powojennego materiału dochodzeniowo-śledczego. Przestępczość omawiana w artykule miała miejsce w wielu wioskach, które podczas okupacji znajdowały się na terenie dystryktu krakowskiego. Uzyskanie pełnego obrazu wzajemnych uwarunkowań i mechanizmów działania sądownictwa, w którym funkcjonowali oskarżeni, oskarżający i sędziowie wymaga sięgnięcia po różnorodny, dostępny i zachowany materiał archiwalny. Po wojnie sprawców osądzono na podstawie dekretu z dnia 31 sierpnia 1944 r. W zachowanej dokumentacji można znaleźć interesujące materiały związane z Holokaustem.

Bibliografia

Źródła

Archiwum Narodowe w Krakowie

ANK 29/I 2 Zg 1054/46 [Akta o uznanie za zmarłych Zofii, Leona i Józefa Messingerów].

ANK 29/747/IV K 32/54 [Akta sprawy karnej przeciwko Janowi Błażejowi i Ludwikowi Guzkowi].

ANK 29/747/IV K 228/57 [Akta sprawy karnej przeciwko Franciszkowi Głuszkowi i Hipolitowi Kosteczce].

Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Krakowie

IPN Kr 502/3496 Akta w sprawie przeciwko: Jerzy Błażej, podejrzanego o to, że jako funkcjonariusz tzw. granatowej policji, dokonał kilkunastu zabójstw osób narodowości żydowskiej, tj. o czyn z art. 1 Dekretu z dnia 31.08.1944 r.

Opracowania

Amtliches Gemeinde- und Dorfverzeichnis für das Generalgouvernement auf Grund der Summarischen Bevölkerungsbestandsaufnahme am 1. März 1943, Krakau 1943.

Borowiec J., Metody śledcze stosowane podczas przesłuchań przez pracowników urzędów bezpieczeństwa publicznego, „Studia Rzeszowskie” 2 (1995), s. 45–58.

Borowiec J., Zbrodnie popełnione na Żydach przez oddział Gwardii Ludowej „Iskra” w świetle dokumentów sądowych, [w:] Z dziejów stosunków polsko-żydowskich w XX wieku, red. E. Czop, E. Rączy, Rzeszów 2009, s. 73–85.

Chorązki M., Ziemianie wobec wojny. Postawy właścicieli ziemskich województwa krakowskiego w latach 1939–1945, Kraków 2010.

Grabowski J., Judenjagd. Polowanie na Żydów 1942–1945. Studium dziejów pewnego powiatu, Warszawa 2011.

Grabowski J., Rżnięcie nożem po omacku czyli polemika historyczna à la Bogdan Musiał, „Dzieje Najnowsze” 43 (2011) nr 4, s. 163–177.

Grabowski J., Społeczność wiejska, policja granatowa i ukrywający się Żydzi: powiat Dąbrowa Tarnowska 1942–1945, [w:] Zarys krajobrazu. Wieś polska wobec zagłady Żydów 1942-1945, red. B. Engelking, J. Grabowski, Warszawa 2011, s. 139–170.

Grabowski J., Strażacy, wiejska straż nocna i granatowa policja a zagłada Żydów na obszarach wiejskich w dystrykcie krakowskim, [w:] Zagłada Żydów na polskiej prowincji, red. A. Sitarek, M. Trębacz, E. Wiatr, Łódź 2012, s. 245–264.

Hempel A., Pogrobowcy klęski. Rzecz o policji „granatowej” w Generalnym Gubernatorstwie 1939–1945, Warszawa 1990.

Ignatiew R., Komentarz do art. 1 pkt 1 dekretu z dnia 31.08.1944 r. o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego (tekst jednolity Dz.U. 1946, nr 69, poz. 377, z późn. zm.), [w:] Zbrodnie przeszłości. Opracowania i materiały prokuratorów IPN, red. R. Ignatiew, A. Kury, t. 2: Ludobójstwo, Warszawa 2008, s. 104–116.

Kobierska-Motas E., Ekstradycja przestępców wojennych do Polski z czterech stref okupacyjnych Niemiec: 1946–1950, cz. 2, Warszawa 1992.

Krochmal A., Pomoc Żydom w czasie II wojny światowej w świetle polskich i niemieckich źródeł archiwalnych, [w:] Z dziejów stosunków polsko-żydowskich w XX wieku, red. E. Czop, E. Rączy, Rzeszów 2009, s. 38–53.

Księga Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Ratujący Żydów podczas Holocaustu. Polska, red. I. Gutman, Kraków 2009.

Kubicki L., Zbrodnie wojenne w świetle prawa polskiego, Warszawa 1963.

Leociak J., Literatura dokumentu osobistego jako źródła do badań nad zagładą Żydów. Rekonesans metodologiczny, „Zagłada Żydów. Studia i materiały” (2005) nr 1, s. 13–31.

Lityński A., Na drodze ku nowej procedurze karnej: o postępowaniu przygotowawczym w latach 1943–1950, [w:] Przestępstwa sędziów i prokuratorów w Polsce lat 1944–1956, red. W. Kulesza, A. Rzepliński, Warszawa 2001, s. 49–66.

Lityński A., O prawie i sądach początków Polski Ludowej, Białystok 1999.

Musiał B., Judenjagd – umiejętne działanie czy zbrodnicza perfidia, „Dzieje Najnowsze” 43 (2011) nr 2, s. 159–170.

Muszyński W. J., Holocaust stereotypami i wrażeniami pisany, „Glaukopis” (2011) nr 21–22, s. 320–327.

Pasek A., Przestępstwa okupacyjne w polskim prawie karnym z lat 1944–1956, Wrocław 2002.

Piątkowski S., Oprawcy, prześladowcy, ratownicy. Problematyka Zagłady w aktach radomskiej ekspozytury Prokuratora Specjalnego Sądu Karnego w Lublinie, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” (2008) nr 4, s. 485–498.

Rączy E., Negatywne postawy mieszkańców powiatu przemyskiego podczas niemieckiej okupacji w świetle powojennych procesów, [w:] Miasta i ludzie. Sacrum i profanum. Studia z dziejów społecznych i gospodarczych dedykowane Profesorowi Jerzemu Motylewiczowi, red. P. Grata, B. Lorens, Rzeszów 2013, s. 265–279.

Rączy E., Zagłada Żydów w dystrykcie krakowskim w latach 1939–1945, Rzeszów 2014.

Rzepliński A., Ten jest z ojczyzny mojej? Sprawy karne oskarżonych o wymordowanie Żydów w Jedwabnem w świetle zasady rzetelnego procesu, [w:] Wokół Jedwabnego, red. P. Machcewicz, K. Presak, t. 1: Studia, Warszawa 2002, s. 353–459.

Salmonowicz S., Tragiczna noc okupacji niemieckiej: o problematyce „kolaboracji oddolnej” w Generalnym Gubernatorstwie (1939–1945), „Studia Iuridica Toruniensia” (2012) t. 11, s. 146–172.

Schnepf-Kołacz Z., Pomoc Polaków dla Żydów na wsi w czasie okupacji niemieckiej. Próba opisu na przykładzie Sprawiedliwych wśród Narodów Świata, [w:] Zarys krajobrazu. Wieś polska wobec zagłady Żydów 1942-1945, red. B. Engelking, J. Grabowski, Warszawa 2011, s. 195–258.

Skibińska A., „Dostał 10 lat, ale za co?”. Analiza motywacji sprawców zbrodni na Żydach na wsi kieleckiej w latach 1942-1944, [w:] Zarys krajobrazu. Wieś polska wobec zagłady Żydów 1942–1945, red. B. Engelking, J. Grabowski, Warszawa 2011, s. 313–444.

Skibińska A., Źródła do badań nad zagładą Żydów na okupowanych ziemiach polskich. Przewodnik archiwalno-bibliograficzny, Warszawa 2007.

Śmietanka-Kruszelnicki R., Protokół przesłuchania jako źródło historyczne, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2 (2003) nr 1(3), s. 199–207.

Ten jest z ojczyzny mojej. Polacy z pomocą Żydom 1939–1945, oprac. W. Bartoszewski, Z. Lewinówna, Kraków 2013.

Trawiński B., Przebłyski czarnej nocy. Wspomnienia 1939–1945, Kraków 2011.

Urynowicz M., Chaima Bermana życie i śmierć. Z dziejów pomocy Żydom, [w:] „Kto w takich czasach Żydów przechowuje?…” Polacy niosący pomoc ludności żydowskiej w okresie okupacji niemieckiej, red. A. Namysło, Warszawa 2009, s. 252–266.

Urynowicz M., Zorganizowana i indywidualna pomoc Polaków dla ludności żydowskiej eksterminowanej przez okupanta niemieckiego w okresie drugiej wojny światowej, [w:] Polacy i Żydzi pod okupacją niemiecką 1939–1945. Studia i materiały, red. A. Żbikowski, Warszawa 2006, s. 209–364.

Wojciechowska J., Przestępcy hitlerowscy przed specjalnym sądem karnym w Toruniu (1945–1946), Toruń 1965.

Pobrania

Opublikowane

2018-06-15

Numer

Tom 49 (2017)

Dział

Historia

Licencja

Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.

Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:

  • utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
  • obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
  • włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
  • udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)

Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:

  • zostanie podany autor i tytuł utworu,
  • zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i identyfikator DOI oryginalnie opublikowanego utworu).