Religijność żołnierzy w świetle artykułów wojskowych – założenia metodologiczne
DOI:
https://doi.org/10.15633/ochc.1108Słowa kluczowe:
Religijność, pobożność, wojsko, żołnierze, metodologiaAbstrakt
Wojskowe akta normatywne, choć stanowią przedmiot badań historyków wojskowości, jak dotąd w niewielkim stopniu były wykorzystywane jako źródło historyczne do badań nad przemianami pobożności oraz religijności żołnierzy. Tego typu badania odnosić się mogą do trzech wyraźnie określonych fenomenów, takich jak: instytucja kapelanów wojskowych, ceremonie religijne oraz propagowanie koncepcji Boga. Artykuł stanowi zatem próbę zaprezentowania założeń metodologicznych umożliwiających wydobycie ze źródeł – artykułów wojskowych – informacji wykraczających poza treść formalnie konotowaną przez przepis prawny. Podstawę zaprezentowanych analiz stanowią badania poświęcone rozwojowi polskich i litewskich praw wojskowych w okresie do połowy XVII wieku.
Bibliografia
Akta sejmikowe województwa krakowskiego, t. 1: 1572–1620, wyd. S. Kutrzeba, Kraków 1932, s. 409–410.
Anners E., Den Karolinska Militärstraffrätten och Peter den Stores Krigsartiklar, Uppsalla 1961.
Artykuły lisowczyków tzw. głogowskie, [w:] W. Magnuszewski, Z dziejów elearów polskich. Stanisław Stroynowski lisowski zagończyk, przywódca i legislator, Warszawa–Poznań 1978, s. 186–192.
Artykuły od JW Pana JM pana Mikołaja Radziwiłła, [w:] M. Ferenc, Mikołaj Radziwiłł „Rudy” (ok. 1515–1584). Działalność polityczna i wojskowa, Kraków 2008.
Artykuły wojenne króla Augusta III, wyd. W. Organiściak, „Z Dziejów Prawa” 3 (2010), s. 177–185.
Artykuły Woyskowe dla Milicyi JO Xiążęcia Jmci Karola Stanisława Radziwiłła Wojewody Wileńskiego, wyd. W. Organiściak, „Z Dziejów Prawa” 4 (2011), s. 321–333.
Augusiewicz S., Ochrona ludności cywilnej w Prusach Książęcych i na Warmii w świetle brandenburskich rozporządzeń i artykułów wojennych z lat 1655–1660, [w:] Studia historyczno-wojskowe, t. 3: Armia i społeczeństwo, red. T. Ciesielski, Zabrze 2009, s. 121–129.
Augustyniak U., W służbie hetmana i Rzeczpospolitej. Klientela wojskowa Krzysztofa Radziwiłła (1585–1640), Warszawa 2004.
Bardach J., Metoda porównawcza w zastosowaniu do powszechnej historii państwa i prawa, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 14 (1962) z. 2, s. 10.
Błaszczyk G., Artykuły wojskowe i ich rola dla ustroju polskich sił zbrojnych i prawa wojskowego (do końca XVII wieku), „Czasopismo Prawno-Historyczne” 31 (1979) z. 2, s.103–106.
Brodowski S., Corpus iuris militaris Polonicum, Elbląg 1753 (Biblioteka PAN w Kórniku, sygn. 659, k.10–10v.)
Churfürstliches Brandenburgisches Kriegs-Recht oder Articuls-Brieff, [w:] Corpus Constitutionum Marchicarum, Oder Königl. Preußis. und Churfürstl. Brandenburgische in der Chur- und Marck Brandenburg, auch incorporirten Landen publicirte und ergangene Ordnungen, Edicta, Mandata, Rescripta, Bd. III, Berlin–Halle [1737].
Ciara M., Konfederacje wojskowe w Polsce w latach 1590–1610, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 31 (1988), s. 64–65.
Cooper N. G., Gustavus Adolphus Military Justice, „Military Law Review” 92 (1981).
Cuius regio eius religio w wojskach Rzeczypospolitej? Kwestia wolności głoszenia wiary wśród żołnierzy w latach dwudziestych XVII wieku, [w:] Studia nad Reformacją, red. E. Bagińska, P. Guzowski, M. Liedke, Białystok 2010, s. 37–50.
Dillon J. B., Douglass B., Oddities of Colonial Legislation in America: As Applied to the Public Lands, Primitive Education, Religion, Morals, Indians, etc., Indianapolis 1879.
Extrakt Artykułów woyskowych za Nayaśniejszych Krolow Polskich y Hetmanow Wielkiego Księstwa Litewskiego ustanowionych na rozkaz J.O. Księcia Hieronima Radziwiłła starosty Krzyczewskiego dla Garnizonu w Słucku sporządzone 29 kwietnia 1733 roku w Zamku Słuckim, wyd. W. Organiściak, „Z Dziejów Prawa” 5 (2012), s. 375–388.
Frauenholz E., Das Heerwesen in der Zeit des dreissigjährigen Krieges. Teil 1, Das Söldnertum, München 1938.
Grajewski H., Granice czasowe mocy obowiązującej norm dawnego prawa polskiego, Łódź 1970.
Griffin M., Regulating Religion and Morality in the King’s Armies, 1639–1646, Leiden–Boston 2004.
Koranyi K., Über schweizerische und polnische Kriegsartikel besonders im XVII. Jahrhundert, [w:] VIIIᵉ Congrès international des sciences historiques, Zurich, 1938: communications présentées, Paris 1938.
Koranyi K., Z badań nad polskimi i szwedzkimi artykułami wojskowymi XVII stulecia, [w:] Studia historyczne ku czci Stanisława Kutrzeby, t. 1, Kraków 1938, s. 276–277.
Kowalski G. M., Zwyczaj i prawo zwyczajowe w doktrynie prawa i praktyce sądów miejskich karnych w Polsce (XVI–XVIII w.), Kraków 2013.
Księcia Krzysztofa Radziwiłła hetmana polnego Wielkiego Księstwa Litewskiego sprawy wojenne i polityczne 1621–1632, Paryż 1859.
Kutrzeba S., Historia źródeł dawnego prawa polskiego, t. 1–2, Lwów–Warszawa–Kraków 1926.
Laws for the Said Indians to Observe, [w:] Letter from the English King and Queens Charles II, James II, William and Mary, Anne, George II, to the Governors of the Colony of Connecticut, together with the answers thereto, from 1635 to 1749, ed. R. R. Hinman, Hartford 1836, s. 93–95.
Lityński A., Przestępstwa polityczne w polskim prawie karnym XVI–XVIII wieku, Katowice 1976.
Łopatecki K., Artykuły wojskowe autoramentu cudzoziemskiego Władysława IV – okoliczności powstania i ich charakterystyka, „Zeszyty Prawnicze UKSW” 11 (2011) z. 2, s. 235–255.
Łopatecki K., Artykuły wojskowe jako źródło poznania religijności żołnierzy doby wczesnonowożytnej, [w:] Religijność. Wymiar prywatny i publiczny, red. W. Szymborski, P. Nowakowski, Kraków 2007, s. 245–259.
Łopatecki K., „Disciplina militaris” w wojskach Rzeczypospolitej do połowy XVII wieku, Białystok 2012.
Łopatecki K., Koncepcja Pana Boga Historii wśród żołnierzy Rzeczypospolitej na przełomie XVI–XVII w., [w:] Religia wobec historii, historia wobec religii, red. E. Przybył, Kraków 2006, s. 360–370.
Łopatecki K., Najstarsze północnoamerykańskie artykuły wojskowe, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 65 (2013) z. 1, s. 175–200.
Łopatecki K., Okoliczności tworzenia prawa wojskowego w Wielkim Księstwie Litewskim (1535–1673). Z badań nad kulturą prawą Rzeczypospolitej szlacheckiej, [w:] Środowiska kulturotwórcze i kontakty kulturalne Wielkiego Księstwa Litewskiego od XV do XIX wieku, red. U. Augustyniak, Warszawa 2009, s. 173–189.
Łopatecki K., Organiściak W., Udział parlamentu angielskiego i sejmu Rzeczypospolitej szlacheckiej w pracach nad artykułami wojskowymi, [w:] Kultura parlamentarna epoki staropolskiej, red. A. Stroynowski, Warszawa 2013, s. 421–436.
Łopatecki K., Organizacja, prawo i dyscyplina w polskim i litewskim pospolitym ruszeniu (do połowy XVII wieku), Białystok 2013.
Nabożeństwa wojskowe w Rzeczypospolitej szlacheckiej: zarys organizacyjno-prawny, [w:] Rzeczpospolita państwem wielu narodowości i wyznań. XVI–XVIII wiek, red. T. Ciesielski, A. Filipczak-Kocur, Warszawa–Opole 2008, s. 521–539.
Nowak E., Rys dziejów duszpasterstwa wojskowego w Polsce (966–1831), Warszawa 1932.
Ögren K., Humanitarian Law in the Articles of War Decreed in 1621 by King Gustavus Adolphus of Sweden, „International Review of the Red Cross” 313 (1996), s. 438–442, http://dx.doi.org/10.1017/S0020860400084849.
Ordynacja hetmańska oraz i informacyja wszystkim komendantom, pułkownikom, rotmistrzom, porucznikom, chorążym, namiestnikom i całemu rycerstwu, jaki porządek trzymać mają idąc do szyku przeciwko nieprzyjacielowi i w polowej formalnej bitwie, [w:] J. Wojtasik, Ordynacja hetmańska dotycząca taktyki wojsk polskich z początku XVIII w., „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 6 (1960) z. 1, s. 290–292.
Organiściak W., Kodeksy wojskowe w Polsce roku 1775, Katowice 2001.
Ossowska M., Ethos rycerski i jego odmiany, Warszawa 1986.
Pamiętniki o Koniecpolskich. Przyczynek do dziejów polskich XVII wieku, wyd. S. Przyłęcki, Lwów 1842.
Pilipiec S., Szreniawski P, Akceptacja społeczna jako podstawa wyodrębnienia się gałęzi prawa, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego. Seria Prawnicza” 64 (2010), s. 125.
Polan-Haraschin J., Rozkaz w polskim wojskowym prawie karnym, Kraków 1959.
Polskie ustawy i artykuły wojskowe od XV do XVIII wieku, oprac. Kutrzeba S., Kraków 1937.
Przeciwko moralności, czy dyscyplinie? „Przestępstwa seksualne” popełniane przez żołnierzy koronnych i litewskich w XVII w., [w:] Studia nad staropolską sztuką wojenną, red. Z. Hundert, K. Żojdź, J. J. Sowa, t. 3, Oświęcim 2014.
Regulamin konfederatów barskich ustanowiony w obozie pod Muszynką, wyd. A. Wasiak, „Rocznik Sądecki” 21 (1993), s. 89–101.
Regulamin obozu konfederackiego pod Muszyną, wyd. A. Wasiak, „Rocznik Sądecki” 13 (1972), s. 253–254.
Ronikier J., Hetman Adam Sieniawski i jego regimentarze. Studium z historii mentalności szlachty polskiej 1706–1725, Kraków 1992.
Ryskie artykuły wojskowe z 1600 r., [w:] K. Łopatecki, Charakterystyka „miejskich artykułów wojskowych” na przykładzie Rigischer Artikelsbrieff z 1600 roku, „Zapiski Historyczne” 78 (2013), s. 33–38.
Salmonowicz S., Narodziny nowożytnej myśli kodyfikacyjnej w Europie, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 29 (1977) z. 1, s. 81–82.
Srogosz T., Żołnierz swawolny. Z dziejów obyczajów armii koronnej w XVII wieku, Warszawa 2010.
Sowa J., „W czym vertitur powaga moja hetmańska...”. Organizacja i procedura sądu hetmańskiego w Koronie w latach 1683–1699, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 65 (2013) z. 1, s. 203–228.
The Svvedish Discipline, Religious, Civile, and Military, London 1632.
Tallett F., War and Society in Early-Modern Europe, 1495–1717, London–New York 1992.
Уставь Воинский, Артикуль Воинский с кратким толькованием, [w:] Памятники русского права, Вып. 8: Законодательные акты Петра I, первая четверть XVIII в., ред. К. А. Софроненко, Мockвa 1961.
Upton A. F., Charles XI and Swedish Absolutism, Cambridge 1998.
Uruszczak W., Kultura polityczna i prawna w sejmie polskim czasów odrodzenia, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 32 (1980) z. 2, s. 56–57.
Urwanowicz J., Wojskowe „sejmiki”. Koła w wojsku Rzeczypospolitej XVI–XVIII wieku, Białystok 1996.
Ward R., Animadversions of Warre, London 1639.
Weigley R. F., The Age of Battles. The Quest for Decisive Warfare from Breitenfeld to Waterloo, Bloomington 2004.
White L., The Experience of Spain’s Early Modern Soldiers: Combat, Welfare and Violence, „War in History” 9 (2002) 1, s. 31–32.
Winthrop W., Military Law and Precedents, Washington 1920.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 3.0 Polska
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 3.0 Polska. Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i adres internetowy do oryginalnie opublikowanego utworu),
- utwór będzie dystrybuowany w sposób niekomercyjny,
- nie będą tworzone utwory zależne.
