Kolekcje chrześcijaństwa w średniowieczu – próba odczytania znaczenia na podstawie wybranych przykładów
DOI:
https://doi.org/10.15633/ps.1933Słowa kluczowe:
kolekcja, skarbiec, biblioteka, księgozbiór, relikwie, relikwiarz, widzialne, niewidzialneAbstrakt
Niniejszy tekst rozważa znaczenie i treść trzech typów średniowiecznych kolekcji kościelnych – skarbców, bibliotek i zbiorów relikwii. Przypadkiem szczególnym są prywatne zbiory osób należących do elit. Jednakże średniowieczne kolekcje chrześcijańskie poprzedzone były poprzez pogańskie zwyczaje gromadzenia przedmiotów wyłączonych z codziennego użytku w grobach. Przytoczono jako przykłady grób Childeryka w Tournai i grób Raedwalda w Sooton Hoo. Skarbiec zawierał przedmioty służące sprawowaniu liturgii oraz regalia – symbole władzy królewskiej. Miały one symbolizować jedność regnum i sacerdotium, głównych rzeczywistości społecznych średniowiecza. Biblioteka – kolekcja książek stanowiła zbiór narzędzi do nauczania i prowadzenia badań naukowych. Zbiór relikwii był obrazem nadprzyrodzonej wspólnoty świętych – osób zbawionych oraz uobecniał jej chwałę przed oczami wiernych. Kolekcja różnorodnych przedmiotów – książek, relikwii, klejnotów, przedmiotów liturgicznych – należąca do uczonego albo do osoby sprawującej władzę spełniała wyjątkową rolę i niosła szczególne znaczenie. Ujawniała ona intelektualne preferencje tej osoby oraz religijne i duchowe wartości, jakimi ona żyła. Znaczenie kolekcji zostało opracowane przez Krzysztofa Pomiana. Twierdził on, że kolekcja jest pośrednikiem między sferą widzialną i niewidzialną, między rzeczywistością śmiertelnych i rzeczywistością nieśmiertelnych. Jednakże koncepcja Krzysztofa Pomiana wydaje się niewystarczająca wobec zawartości, ról i znaczeń wyżej przeanalizowanych kolekcji średniowiecznych. Możliwe jest jednakże zastosowanie do opisu i interpretacji kolekcji pojęć epifanii i znaku czasu.Bibliografia
Acta tesauri Regni Poloniae saeculi XVII (Kraków, Biblioteka Czartoryskich, rkps III 1080).
Beowulf: revised edition, edited with an introduction, notes and new prose translation by M. Swanton, Manchester–New York 1997.
Bielak W., Księgozbiór panien Norbertanek w Imbramowicach, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 95 (2011), s. 5–10.
Budkowa Z., Księgozbiór polskiego uczonego z XII/XIII wieku, „Studia Źródłoznawcze” 1 (1957), s. 109–118.
Castelfranchi Vegas L., Arte ottoniana interno al anno mille, Milano 2002.
Croix Bouton J. de la, Stephan Harding, [w:] Lexikon des Mittelalters, t. 18, Stuttgart–Weimar 1999, kol. 119–120.
De Montesquiou-Ferenza B., Gaborit-Chopin D., Le trésor de Saint-Denis: documents divers, Paris 1977.
Długosz J., Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis, t. 1, Cracoviae 1863.
Duby G., Les Temps des cathedrales: l’art et la société 980–1420, Paris 1977.
Fedorowicz S., Średniowieczne lekcjonarze w zbiorach wawelskich, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 89 (2008), s. 195–224.
Filitz H., Die Schatzkammer in Wien: Symbole abendländischen Kaisertums, Wien 1986.
Fisichella R., Signos de los tiempos, [w:] Diccionario de teologia fundamental, dir. por R. Latourelle, R. Fisichella, Madrid 1992, s. 1360–1368.
Hamryszczak A., Bibliografia zawartości półrocznika „Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne”, t. 1–100, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 101 (2014), s. 5–91.
Jażdżewski K. K., Lubiąż: losy i kultura umysłowa śląskiego opactwa cystersów (1163–1642), Wrocław 1993.
Karłowska‑Kamzowa A., Fundacje artystyczne księcia Ludwika brzeskiego: studia nad rozwojem świadomości historycznej na Śląsku XIV–XVIII wieku, Opole–Wrocław 1970.
Kopeć‑Zaborniak U., Dzieje księgozbiorów średniowiecznych bibliotek benedyktyńskich, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 90 (2008), s. 79–89.
Kopera F., Dzieje skarbca koronnego, czyli insygniów i klejnotów koronnych polskich, Kraków 1904.
Lannert Ch., Die Reichskleinodien: Bedeutung, Symbolik und Gebrauch der Herschaftszeichen des Alten Reiches, München 2013.
Lener A., Reliquien In Kunst und Kult zwischen Antike Und Aufklärung, Darmstadt 1995.
Le trésor de Saint-Denis : catalogue de l’exposition au musée du Louvre du 12 mars au 17 juin 1991, Paris 1991.
Mencfel M., Skarby natury i sztuki: prywatne gabinety osobliwości, kolekcje sztuki i naturaliów na Śląsku w wiekach XVII i XVIII, Warszawa 2010.
Myśliński M., Klejnoty Rzeczypospolitej: zawartość skarbca koronnego na Wawelu w świetle jego inwentarzy z lat 1475–1792, Warszawa 2007.
Palazzo E., Liturgie et Société au Moyen Âge, Paris 2000.
Pomian K., Zbieracze i osobliwości: Paryż–Wenecja: XVI–XVIII wiek, przeł. A. Pieńkoś, Warszawa 1990.
Pecht R., Le croire et le voire: l’art des cathédrales XIIe-XIVe siècle, Paris 1999.
Plezia M., Księgozbiór katedry krakowskiej wedle inwentarza z roku 1110, [w:] Silva Rerum, Kraków 1981, s. 16–29.
Rybandt S., Średniowieczne opactwo cystersów w Rudach, Wrocław 1971.
Ryszkiewicz A., Zbieracze i obrazy, wyd. 1, Warszawa 1972.
Ryszkiewicz A., Kolekcjonerzy i miłośnicy, wyd. 2, Warszawa 1981.
Sawicki W., Rytuał sakry – koronacji jako źródło prawa i ustroju państw średniowiecznej Europy, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 24 (1972), s. 279–293.
Skarby Rzeczypospolitej: z dziejów kolekcjonerstwa sztuki w Polsce od XIII do końca XVIII wieku, red. D. Folga‑Januszewska, A. Rottermund, Olszanica 2003.
Schaller H. M., Die wiener Reichskrone – enstanden unter König Konrad III, [w:] Die Reichskleinodien. Herschaftszeichen des Heiligen Römischen Reiches, Hg. K. H. Ruess, Göppingen 1997, s. 58–105.
Simpson O. von, Katedra gotycka: jej narodziny i znaczenie, przeł. A. Palińska, Warszawa 1989.
Starnawska M., Krucjata i Ziemia Święta w duchowości zakonów krzyżowych w Polsce średniowiecznej, „Saeculum Christianum” 3 (1996) nr 1, s. 167–179.
Starnawska M., Świętych życie po życiu: relikwie w kulturze religijnej na ziemiach polskich w średniowieczu, Warszawa 2008.
Stolarczyk T., Książka i biblioteka w życiu średniowiecznych i staropolskich konwentów dominikańskich na przykładzie klasztorów środkowopolskich „Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne” R. 100 (2013), s. 341–354.
Szlaga J., Epifania, [w:] Encyklopedia katolicka, t. 4, red. R. Łukaszyk, L. Bieńkowski, F. Gryglewicz, Lublin 1983, kol. 1020–1021.
Trnek H., Die Insignien des Heiligen Römischen Reiches, [w:] Die Reichskleinodien. Herschaftszeichen des Heiligen Römischen Reiches, Hg. K. H. Ruess, Göppingen 1997, s. 10–29.
Verger J., L’exégèse de l’Université, [w:] Le Moyen Âge et la Bible, sous la direction de P. Riché et G. Lobrichon, Paris 1984.
Verschiedene letztwillige Bestimmungen Herzogs Ludwig: Brieger Stadtbuch, I, f. 37. Urkunden der Stadt Brieg [w:] Codex diplomaticus Silesiae, Hg. C. Grünhagen, t. 9, s. 246–247.
Vetulani A., Krakowska biblioteka katedralna w świetle swego inwentarza z roku 1110, „Slavia Antiqua”, R. IV (1953/54), s. 163–192.
Waźbiński Z., Muzea i zbiory artystyczne epoki nowożytnej: wiek XV i XVI, t. 1, Toruń 2006.
Załuska Y., L’enluminure et le scriptorium de Cîteuax au XIIe siècle, Cîteaux 1989.
Załuska Y., Manuscrits enluminés de Dijon, Paris 1991.
Zawadzka K., Biblioteka klasztoru dominikanów we Wrocławiu (1226–1810), [w:] Studia nad dziejami dominikanów w Polsce 1222–1972, t. 2, red. J. Kłoczowski, Warszawa 1975, s. 307–308.
Żygulski jun. Z., Muzea na świecie: wstęp do muzealnictwa, Warszawa 1982.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i identyfikator DOI oryginalnie opublikowanego utworu).
