Orzeł Biały w polskich herbach miejskich
DOI:
https://doi.org/10.15633/sts.4181Słowa kluczowe:
Orzeł Biały, herb miejski, heraldyka, symbolAbstrakt
Wśród wielu herbów miast leżących na terenie Polski wyróżniają się te, na tarczach których widnieje wyobrażenie Orła Białego będącego herbem (godłem) państwowym. Orzeł Biały znajduje się w herbach dziewięciu miast polskich. Przedstawienie orła występuje w heraldyce rycerskiej, szlacheckiej, miejskiej i kościelnej. Przyjęcie Orła Białego jako godła nie jest przypadkowe, ma swoje uzasadnienie historyczne i społeczne. Stanowiło także pewne wyróżnienie dla miasta, w którego herbie znajdowały się elementy zaczerpnięte z herbu państwowego. Najczęściej nawiązywało do nadania praw miejskich przez władców Polski oraz do historycznej roli, jaką odegrały używające je współcześnie miasta. Warto też podkreślić, że Orzeł Biały w herbie budował poczucie przynależności do wspólnoty państwowej i utwierdzał poczucie tożsamości narodowej w okresie niewoli narodowej.
Bibliografia
Adamczewski M., Heraldyka miast wielkopolskich do końca XVIII wieku, Warszawa 2000.
Adamczewski M., Orzeł Biały – herb królów polskich – na pieczęciach ziemskich kaliskich – XVIII w., „Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk” 14(2014), Z zagadnień heraldyki i nauk pokrewnych, red. P. Gołdyn, s. 11–19.
Baran E., Katalog monet polskich w zbiorach Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, t. 2, Monety jagiellońskie 1434–1501, Wrocław 2013.
Bielski M., Kronika, t. 1, Księga I, II, III, IV, wyd. J. Turowski, Sanok 1856.
Buko A., Początki Sandomierza, Warszawa 1998.
Crollalanza G. di, Enciclopedia araldico-cavalleresca, Pisa 1878.
Długosz J., Insignia seu Clenodia Regis et Regni Poloniae, wyd. Z. Celichowski, Poznań 1885.
Dydyński J., Wiadomości historyczne o mieście Kłecku, Gniezno 1858.
Dzieje Gniezna – pierwszej stolicy Polski, red. J. Dobosz, Gniezno 2016.
Dzieje Obornik, red. C. Łuczak, Poznań 1990.
Dzieje Piotrkowa Trybunalskiego, red. B. Baranowski, Łódź 1989.
Dzieje Sandomierza, red. H. Samsonowicz, t. 1, Średniowiecze, red. S. Trawkowski, t. 2, XVI–XVIII w., red. F. Kiryk, cz. 1, W okresie świetności, cz. 2, W czasach stagnacji i upadku, cz. 3, Sztuka, t. 3, 1795–1918, red. J.M. Małecki, t. 4, 1918–1980, red. W. Czajka, Warszawa 1993–1994.
Fox-Davies A.Ch., A Complete Guide to Heraldry, London 1909.
Gumowski M., Herby miast polskich, Warszawa 1960.
Gumowski M., Najstarsze pieczęci miast polskich XIII i XIV wieku, Toruń 1960.
Gumowski M., Pieczęcie i herby miast wielkopolskich, Poznań 1932.
Gumowski M., Początki Białego Orła. Studjum heraldyczne, „Roczniki Historyczne” 7 (1931), s. 1–30.
Hupp O., Wappen und Siegel der deutschen Städte, Flecken und Dörfer, Frankfurt am Main 1898.
Ilustrowany przewodnik po Gnieźnie i okolicy, Gniezno 1929.
Janiszewski P., „Tchnienie Tyfona” i „Sępogiganci” – neoplatoński mit i alegoria przeciw chrześcijanom, w: Sacrum. Obraz i funkcja w społeczeństwie średniowiecznym, red. A. Pieniądz-Skrzypczak, J. Pysiak, Warszawa 2005, s. 9–32.
Jaworska A., Orzeł Biały. Herb państwa polskiego, Warszawa 2003.
Kałkowski T., Tysiąc lat monety polskiej, Kraków 1963.
Kempa A., Piotrków Trybunalski, Piotrków Trybunalski 1997.
Kiersnowski R., Symbol ptaka, w: Imagines Potestatis. Rytuały, symbole i konteksty fabularne władzy zwierzchniej. Polska X–XV w. (z przykładem czeskim i ruskim), red. J. Banaszkiewicz, Warszawa 1994, s. 107.
Knight R.P., The Symbolical Language of Ancient Art and Mythology. An Inquiry, New York 1876.
Kolak W., Marecki J., Leksykon godeł zakonnych, Kraków 1994.
Kościk E., Motywy orła piastowskiego w heraldyce miast śląskich (XII–XVI w.), „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka” 29 (1974), s. 157–176.
Krzysztofik R., Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007.
Kuczyński S., Herb Królestwa Polskiego w XIV–XV wieku. Wokół genezy treści i funkcji, w: Imagines Potestatis. Rytuały, symbole i konteksty fabularne władzy zwierzchniej. Polska X–XV w. (z przykładem czeskim i ruskim), red. J. Banaszkiewicz, Warszawa 1994, s. 151–160.
Kuczyński S.K., Polskie herby ziemskie. Geneza, treści, funkcje, Warszawa 1993.
Kulikowski A., Wielki herbarz rodów polskich, Warszawa 2005.
Lewicki S., Historia handlu w Polsce na tle przywilejów handlowych (prawo składu), Warszawa 1920.
Litwin J., Civitas Tusinensis. Karty z dziejów Tuszyna, Tuszyn 1930.
Łojko J., Stępień J., Zarys dziejów Mosiny i okolic (do 1945 r.), Mosina 1992.
Marecki J., Barwa w heraldyce, w: Barwa i kolor, red. J. Marecki, L. Rotter, Kraków 2012, s. 65–86.
Matuszak T., Dzieje Piotrkowa Trybunalskiego w źródłach archiwalnych, Piotrków Trybunalski 2017.
Michta J., Średniowieczny i współczesny Orzeł Biały – godło państwa polskiego w państwowej i terytorialnej heraldyce, Kielce 2017.
Mikucki S., W sprawie genezy orła, „Wiadomości Numizmatyczno-Archeologiczne” 12 (1928–1929), s. 114–129.
Muznerowski S., Tuszyn w Ziemi Piotrkowskiej, Włocławek 1912.
Myśliński M., Awifaunistyczny pierwowzór wyobrażenia godła Królestwa Polskiego, w: Orzeł Biały. Herb państwa polskiego, red. S. Kuczyński, Warszawa 1996, s. 7–14.
Niesiecki K., Herbarz polski, t. 1, Lipsk 1839.
Paprocki B., Herby rycerstwa polskiego, Kraków 1858.
Pastoureau M., Średniowieczna gra symboli, Warszawa 2006.
Pauk M.R., Święci patroni a średniowieczne wspólnoty polityczne Europy Środkowej, w: Sacrum. Obraz i funkcja w społeczeństwie średniowiecznym, red. A. Pieniądz-Skrzypczak, J. Pysiak, Warszawa 2005, s. 237–260.
Piech Z., Symbole władcy i państwa w monarchii Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego, w: Imagines Potestatis. Rytuały, symbole i konteksty fabularne władzy zwierzchniej. Polska X–XV w. (z przykładem czeskim i ruskim), red. J. Banaszkiewicz, Warszawa 1994, s. 117–150.
Piech Z., Wokół genezy Orła Białego jako herbu Królestwa Polskiego, w: Orzeł Biały – 700 lat herbu państwa polskiego, red. M. Makowski, P. Mrozowski, Warszawa 1995, s. 15–32.
Piekosiński F., Pieczęcie polskie wieków średnich, Kraków 1899.
Pietrykowski T., Z przeszłości Kcyni z okazji 666. rocznicy założenia miasta, Kcynia 1928.
Plewako A., Wanag J., Herbarz miast polskich, Warszawa 1994.
Polaczkówna H., Geneza orła Piastowskiego, „Roczniki Historyczne” 6 (1930),
s. 2–3 [nadbitka].
Rożek M., Polskie koronacje i korony, Kraków 1987.
Russocki S., Nad nami Orzeł Biały…, w: S. Russocki, S.K. Kuczyński, J. Willaume, Godło, barwy i hymn Rzeczypospolitej. Zarys dziejów, Warszawa 1970,
s. 17–78.
Sandomierz. Z dziejów polityki, prawa i kultury, red. P. Witek, A. Wrzyszcz, Sandomierz 2001.
Seroka H., Herby miasta królewskiego Sandomierza, Sandomierz 2016.
Ströhl H.G., Heraldischer Atlas, Stuttgart 1899.
Stróżyk P., Raz jeszcze o pieczęci wielkiej miasta Sandomierza, „Roczniki Historyczne” 83 (2017), s. 103–122.
Strzyżewski W., Odzwierciedlenie zmian polityczno-prawnych w symbolice herbów miast pogranicza śląsko-brandenbursko-wielkopolskiego w XVIII i XIX wieku,
w: Herby miast polskich w okresie zaborów (1772–1918). Materiały sesji naukowej, Włocławek 5–6 grudnia 1996 r., red. S.K. Kuczyński, Włocławek 1999, s. 67–76.
Szkołut P., Prorok Daniel w jaskini lwów na reliefie z En Samsam w Golanie. Interpretacja przedstawienia, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archeologica” 24 (2004), s. 93–125.
Szymański J., Herbarz średniowiecznego rycerstwa polskiego, Warszawa 1993.
Szymański J., Nauki pomocnicze historii, Warszawa 2001.
Tęgowski J., Uwagi o pieczęciach Przemysła II, „Acta Universitatis Nicolai Copernici” (1990), z. 204, s. 180–183.
Vossberg F.A., Wappenbuch der Städte des Grossherzogthums Posen, Berlin 1866.
Wójcikowski K., Fidura R., Uzasadnienie heraldyczno-historyczne projektów symboli gminy Kcynia, Łódź–Laski Szlacheckie 2015, mps.
Wrzesiński J., Lednicka plakietka z orłem oraz kilka uwag na temat adaptacji i rozpowszechniania się orła-symbolu, „Studia Lednickie” 2 (1991), s. 133–158.
Ziętek J., Historia miasta Piotrkowa Trybunalskiego, Piotrków Trybunalski 2012.
Znamierowski A., Herbarz rodowy, Warszawa 2004.
Znamierowski A., Insygnia, symbole i herby polskie, Warszawa 2003.
Zub J., Sandomierz. Stare miasto, Tarnobrzeg 1998.
Żebrawski O., O pieczęciach dawnej Polski, Kraków 1865.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2021 Józef Marecki
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i identyfikator DOI oryginalnie opublikowanego utworu).
