Racjonalny wymiar emocji. Analiza współczesnych koncepcji

Autor

DOI:

https://doi.org/10.15633/10.15633/tst.43104

Słowa kluczowe:

emocje, racjonalność, podświadomość, ocena

Abstrakt

Emocje i racjonalność zdają się stać na dwóch przeciwległych biegunach. Jednak rzeczywistość rzadko rysuje się w czarno-białych odcieniach. Dlatego w praktyce trudno osiągnąć stan czystego rozumu (nieskażonego emocjami i podświadomymi motywacjami). Jednocześnie element racjonalny zdaje się być nieodłączną częścią reakcji emocjonalnej. Celem tego artykułu jest pokazanie ogólnego zarysu kształtowania się współczesnych poglądów na temat racjonalnego i irracjonalnego komponentu emocji. Zagadnienie zostało omówione w kontekście historycznym, a w ostatniej części artykułu zaproponowano schemat, który jest próbą scalenia i uporządkowania prezentowanych poglądów. Racjonalna ocena bodźca, zdaniem autora, dokonuje się na kilku poziomach, automatycznej oceny pierwotnej i bardziej świadomej, aktywnej oceny wtórej. W ramach bronionej koncepcji emocje na każdym z tych etapów są postrzegane jako racjonalne strategie życiowe, pozwalające właściwie zareagować na napotkane sytuacje życiowe.

Bibliografia

Bechara A., Damasio H., Tranel D., Damasio A. R., Deciding advantageously before knowing the advantageous strategy, „Science” 275 (1997) n. 5304, s. 1293–1295, https://doi.org/10.1126/science.275.5304.1293.

Bornstein R. F., Subliminal mere exposure effects, w: Perception Without Awareness, eds. R. F. Bornstein, T. S. Pittman, New York 1992, s. 191–210.

Brown T. M., Fee E., Walter Bradford Cannon: Pioneer Physiologist of Human Emotions, „American Journal of Public Health” 92 (2002), s. 1594–1596, https://doi.org/10.2105/AJPH.92.10.1594.

Buck R., The biological affects: A typology, „Psychological Review” 106 (1999) n. 2, s. 301–336, https://doi.org/10.1037/0033-295X.106.2.301.

Cognitive Unconscious and Human Rationality, ed. by L. Macchi, M. Bagassi, R. Viale, Massachusetts, Cambridge 2016, https://doi.org/10.7551/mitpress/10100.001.0001.

Colombetti G., The feeling body: Affective science meets the enactive mind, Massachusetts, Cambridge 2014, https://doi.org/10.7551/mitpress/9780262019958.001.0001.

Crane T., Brentano’s Concept of Intentional Inexistence, w: The Austrian contribution to analytic philosophy, ed. M. Textor, London 2006, s. 1–20.

Ekman P., Biological and Cultural Contributions to Body and Facial Movements, w: The Anthropology of the Body, ed. J. Blacking, London 1977, s. 39–84.

Ekman P., Davidson R. J., Natura emocji: podstawowe zagadnienia, tłum. B. Wojciszke, Gdańsk 2015.

Epstein S., Pacini R., Denes-Raj V., Heier H., Individual Differences in Intuitive-Experiential and Analytical-Rational Thinking Styles, „Journal of Personality and Social Psychology” 71 (1996), s. 390–405, https://doi.org/10.1037/0022-3514.71.2.390.

Fenton-O’Creevy M., Soane E., Nicholson N., Willman P., Thinking, feeling and deciding: The influence of emotions on the decision making and performance of traders, „Journal of Organizational Behavior” 32 (2011) Issue 8, s. 1044–1061, https://doi.org/10.1002/job.720.

Freeman W. J., Emotion is essential to all intentional behavior, w: Emotion, Development, and Self-Organization: Dynamic Systems Approaches to Emotional Development, eds. M. D. Lewis i in., Cambridge 2000, s. 209–235, https://doi.org/10.1017/CBO9780511527883.010.

Fridlund A. J., Human facial expression: An evolutionary view, San Diego 2014.

Griffiths P. E., What emotions really are: The problem of psychological categories, Chicago 2008.

James W., What is an Emotion?, „Mind” 9 (1884) Issue 34, s. 188–205, https://doi.org/10.1093/mind/os-IX.34.188.

Jung C. G., Jaffé A., Reszke R. i in., Wspomnienia, sny, myśli, Warszawa 1999.

Kihlstrom J. F., Mulvaney S., Tobias B. A., Tobis I. P., The emotional unconscious, w: Cognition and emotion, eds. E. Eich, J. F. Kihlstrom, G. H. Bower i in., New York 2000, s. 30–86, https://doi.org/10.1093/oso/9780195113334.003.0002.

Knuuttila S., Emotions in ancient and medieval philosophy, Oxford 2004, https://doi.org/10.1093/0199266387.001.0001.

Laird J. D., Lacasse K., Bodily Influences on Emotional Feelings: Accumulating Evidence and Extensions of William James’s Theory of Emotion, „Emotion Review” 6 (2014) n. 1, s. 27–34, https://doi.org/10.1177/1754073913494899.

Lazarus R. S., Cognition and motivation in emotion, „American Psychologist” 46 (1991) n. 4, s. 352–367, https://doi.org/10.1037//0003-066X.46.4.352.

LeDoux J. E., Mózg emocjonalny. Tajemnicze podstawy życia emocjonalnego, tłum. A. Jankowski, Poznań 2000.

Lyons W., Emotion, Cambridge 1980, https://doi.org/10.1017/CBO9780511609244.

Murphy S. T., Zajonc R. B., Afekt, poznanie i świadomość: rola afektywnych bodźców poprzedzających przy optymalnych i suboptymalnych ekspozycjach, „Przegląd Psychologiczny” 37 (1994) nr 3, s. 261–299.

Nussbaum M. C., The therapy of desire. Theory and practice in Hellenistic ethics, Princeton 1994.

Nussbaum M., Emotions as judgments of value and importance, w: Thinking about feeling: Contemporary philosophers on emotions, ed. R. C. Solomon, New York 2004, s. 183–199, https://doi.org/10.1093/oso/9780195153170.003.0013.

Pham M. T., Emotion and rationality: A critical review and interpretation of empirical evidence, „Review of General Psychology” 11 (2007) n. 2, s. 155–178, https://doi.org/10.1037/1089-2680.11.2.155.

Prinz J. J., Gut reactions. A perceptual theory of emotion, Oxford 2004.

Ratcliffe M., The Feeling of Being, „Journal of Consciousness Studies” 12 (2005) n. 8–9, s. 43–60.

Reber A. S., Allen R., The cognitive unconscious: The first half century, Oxford 2022, https://doi.org/10.1093/oso/9780197501573.001.0001.

Robinson J., Emotion: Biological fact or social construction, w: Thinking About Feeling: Contemporary Philosophers on Emotions, ed. R. C. Solomon, Oxford 2004, s. 28–43, https://doi.org/10.1093/oso/9780195153170.003.0003.

Schachter S., Singer J. E., Cognitive, Social, and Physiological Determinants of Emotional State, „Psychological Review” 69 (1962) n. 5, s. 379–399, https://doi.org/10.1037/h0046234.

Solomon R. C., The Logic of Emotion, „Noûs” 11 (1977) n. 1, s. 41–49, https://doi.org/10.2307/2214329.

Solomon R. C., The passions: emotions and the meaning of life, Indianapolis 1993.

Solomon R. C., What Is an Emotion? Classic and Contemporary Readings, Oxford 2003.

Speisman J. C., Lazarus R. S., Mordkoff A. M., Davison L. A., Experimental reduction of stress based on ego-defense theory, „Journal of Abnormal Psychology” 68 (1964) n. 4, s. 367–380, https://doi.org/10.1037/h0048936.

Strelau J., Psychologia: podręcznik akademicki, t. 2: Psychologia ogólna, Gdańsk 2006.

Tamietto M., De Gelder B., Neural bases of the non-conscious perception of emotional signals, „Nature Reviews Neuroscience” 11 (2010) n. 10, s. 697–709, https://doi.org/10.1038/nrn2889.

The Oxford handbook of philosophy of emotion, ed. P. Goldie, Oxford 2009, https://doi.org/10.1093/oxfordhb/9780199235018.001.0001.

Williams L. E., Bargh J. A., Nocera C. C., Gray J. R., The unconscious regulation of emotion: Nonconscious reappraisal goals modulate emotional reactivity, „Emotion” 9 (2009) n. 6, s. 847–854, https://doi.org/10.1037/a0017745.

Winkielman P., Berridge K. C., Wilbarger J. L., Unconscious affective reactions to masked happy versus angry faces influence consumption behavior and judgments of value, „Personality and Social Psychology Bulletin” 31 (2005) n. 1, s. 121–135, https://doi.org/10.1177/0146167204271309.

Tarnowskie Studia Teologiczne 43 (2024) nr 1 - okładka

Pobrania

Opublikowane

2024-06-27

Numer

Tom 43 Nr 1 (2024)

Dział

Artykuły

Licencja

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Twórca oświadcza, że służą mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.

Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:

  • utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
  • obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
  • włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
  • udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0).

Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0) Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:

  • zostanie podany autor i tytuł utworu,
  • zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i adres internetowy do oryginalnie opublikowanego utworu).