„Człowiek zmysłowy bowiem nie pojmuje tego, co jest z Bożego Ducha”1. Obrazy nocy czynnej ducha Adama Chmielowskiego 1

Autor

DOI:

https://doi.org/10.15633/tes.10205

Słowa kluczowe:

Adam Chmielowski, Maksymilian Gierymski, malarstwo pejzażowe, nokturny, szara godzina, mistyka, noc ciemna (Noche Oscura)

Abstrakt

Paintings by Adam Chmielowski from late 70’ties of the 19th century and from 1880 are interpreted by historians of art as landscape paintings. Yet those who knew Chmielowski personally, like Henryk Sienkiewicz, writer and art critic, and also Konstanty Michalski, theologian and priest, thought that they show Chmielowski’s penchant for Christian mysticism and were created as a sign of changes in artist’s soul.
Taking into consideration Chmielowski’s biography and comparing it to writings by great mystics like Paul Apostle, St. Teresa of Ávila and St. John of the Cross there can be noticed that opposition between light and dark visible in paintings in bright colours (Vision of St. Margaret, 1880, Ecce Homo [1879–1881]) and in dark colours (Evening landscape [1879–1880], Italian cemetery after dark, 1880, Gray hour, 1880, Monk at the cemetery [c. 1880]) reflects opposition in artist’s personal life and also in his spiritual life.
Despite that the painter didn’t write much about his private life and nothing on his spiritual experience, his paintings include a sign system rich in semantic meanings reaching mysticism of Old Testament, Christian and also Plato. Landscapes and scenes presented by painter are only communication formula, style, selected to express thoughts and feelings filling his mind and spirit. According to my research in 70-ties of the 19th century Chmielowski was on his mystical way, at this stage called Active Night of the Spirit (according to classification by St. John of the Cross). In such condition Christian actively stimulate himself to make his faith better despite many problems in “real” life. So, on one hand, Chmielowski benefits from the light of spiritual and mystical knowledge; on the other – he goes his own way, in the darkness of doubt, depression and weakness because he draws strength from putting his trust in God.

Bibliografia

Źródła

Augustyn (święty), Wyznania, tłum. Z. Kubiak, Kraków 1997.

Jan od Krzyża (święty), Dzieła, cz. 1: Droga na górę Karmel. Noc ciemna, Kraków 2004.

Modrzejewska H., Listy [korespondencja Heleny Modrzejewskiej i Karola Chłapowskiego 1859–1886], t. 1, A. Kędziora, E. Orzechowski (oprac.), Warszawa 2015.

Modrzejewska H., Wspomnienia i wrażenia, tłum. M. Promiński, Kraków 1957.

Pamiętnik duchowy św. Małgorzaty Marii Alacoque (1647–1690), tłum. J. Andrasz, Kraków 1996.

Pisma Adama Chmielowskiego (św. Brata Alberta) (1845–1916), A. Schletz (oprac.), A. Faron (red.), Kraków 2004.

Pseudo-Dionizy Areopagita, Pisma teologiczne, tłum. M. Dzielska, Kraków 2005.

Siemieński L., Pieśni mistycznej miłości, Lwów 1877.

Teresa od Jezusa (święta), Dzieła, t. 2, tłum. H.P. Kossowski, Kraków 1962.

Wyczółkowski L., Listy i wspomnienia, M. Twarowska (oprac.), Wrocław 1960.

Katalogi wystaw

Adam Chmielowski – Św. Brat Albert (1845–1916), E. Charazińska (oprac.), Kraków 1995 (Muzeum Archidiecezjalne w Krakowie 16 X 1995 – 15 I 1996).

Krypczyk A., Niedokończone dzieło. Życie i twórczość Maksymiliana Gierymskiego [w:] Maksymilian Gierymski. Dzieła – inspiracje – recepcja, Kraków 2014 (Muzeum Narodowe w Krakowie IV 2014 – VIII 2014).

Opracowania

Bałus W., Figury losu, Kraków 2003.

Bernard od Matki Bożej, Duchowość Brata Alberta, Kraków 1938.

Brat Efraim (Mireille Mardon-Robinson), Droga przez mrok albo szaleńcy Boży. Od lęku do świętości, tłum. J. Fenrychowa, Kraków 2000.

Budzyńska N., Brat Albert. Biografia, Kraków 2017.

Chmielowski A., O istocie sztuki, „Ateneum. Pismo Naukowe i Literackie”, 2/5 (1876), s. 428–431.

Ciciora B., Cmentarz włoski o zmroku Adama Chmielowskiego – Stimmung czy obraz „nocy ciemnej”? [w:] Estetyka i charyzmat. Duchowość i życie konsekrowane wobec sztuki w XIX i XX wieku, red. B. Ciciora, D. Tabor, Kraków 2023, s. 199–261.

Crouzel H., Orygenes, tłum. J. Margański, Kraków 2004.

Csele A., Świadectwo ubóstwa [w:] Kanonizacja Brata Alberta, Adama Chmielowskiego, Rzym 12 XI 1989, tłum. R. Bobrowska, Kraków 1991, s. 84–86.

Gogola J., Św. Jan od Krzyża dzisiaj. Doktryna sanjuanistyczna w świetle współczesnej duchowości, Kraków 2018.

Gogola J., Teologia komunii z Bogiem. Synteza teologii duchowości, Kraków 2012.

Kaczmarzyk M., Kalendarium (ważniejsze daty z życia i procesu kanonizacyjnego) [w:] Kanonizacja Brata Alberta, Adama Chmielowskiego, Rzym, 12 XI 1989, Kraków 1991, s. 165–167.

Kośla R.H., Myśl duchowa wielkich mistyków w pismach św. Brata Alberta [w:] Brat naszego Boga. Adam Chmielowski, C. Moryc, R. Wójcikowski (red.), Lublin 2019, s. 91–108.

Kozłowski B., Miłosierdzie chrześcijańskie w duchowości św. Brata Alberta Chmielowskiego [w:] Duchowość Europy, S. Urbański, M. Szymula (red.), Warszawa 2001, s. 279–291.

Krypczyk A., Pejzaż w twórczości polskich monachijczyków w II połowie XIX wieku [rozprawa doktorska, Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego, sygn. DOKT. 2008/68], Kraków 2007.

Machniak J., Od „nocy ciemnej” do całkowitej opcji na rzecz ubogich [w:] Kanonizacja Brata Alberta, Adama Chmielowskiego, Rzym 12 XI 1989, Kraków 1991, s. 195–202.

Machniak J., Św. Albert. Rekolekcje, Kraków 2017.

Malik J., Portretowanie Świętego. Wspomnienie Leona Wyczółkowskiego o św. Bracie Albercie – Adamie Chmielowskim [w:] Józef Weyssenhoff i Leon Wyczółkowski, M. Gabryś, K. Stępnik (red.), Lublin 2008, s. 236–243.

Masłowski M., Malarski żywot Józefa Chełmońskiego, Warszawa 1965.

Matuszewski K., W zderzeniu z naturą – świętość Brata Alberta. Naturalne uwarunkowania życia duchowego świętego Albert Chmielowskiego, Katowice 2019.

Michalski K., Brat Albert. W setną rocznicę urodzin (1846–1946), Kraków 1946.

Michalski K., Obraz Ecce Homo (nowy sposób przedstawienia serca Pana Jezusa) [w:] Kanonizacja Brata Alberta, Adama Chmielowskiego, Rzym 12 XI 1989, Kraków 1991, s. 180–182.

Różycki A., Święty Brat Albert. Biografia, Kraków 2021.

Rumak J., Mistyka Świętego Pawła Apostoła, Assisi 1977.

Ryn Z., Brat Albert Chmielowski. Portret psychologiczny, „Nasza Przeszłość”, 67 (1987), s. 91–118.

Sienkiewicz H., Z wystawy Krywulta, „Gazeta Polska”, 286 (1880), s. 3.

Szlezák T.A., Czytanie Platona, tłum. P. Domański, Warszawa 1997.

Tendera P., Od filozofii światła do sztuki światła, Kraków 2014.

Uciecha A., Motyw światła i ciemności w mistyce Pseudo-Makarego, „Verbum Vitae”, 29 (2016), s. 297–319.

Urbański S., Mistyka przeżyciowa i studyjna w polskiej tradycji [w:] Mistyka polska, W. Gałązka, S. Urbański (red.), Warszawa 2010, s. 17–78.

Urbański S., Zatopieni w Bogu. Mistycy polscy, Warszawa 1999.

Zarzycka B., Znaczenie kryzysu w przemianie wewnętrznej Adama Chmielowskiego – Brata Alberta. Ujęcie psychologiczne [w:] Brat naszego Boga. Adam Chmielowski, C. Moryc, R. Wójcikowski (red.), Lublin 2019, s. 25–37.

Zarzycki J., Kolekcja Schacka, ogród Ariosta i dantowska opończa. Włoska twórczość Adama Chmielowskiego – próba interpretacji, „Roczniki Humanistyczne”, 69/4 (2001), s. 241–268.

Pobrania

Opublikowane

2025-01-10

Numer

Dział

Artykuły