Leksykalne odwołania do pojęcia biedy we współczesnej polszczyźnie — między przymusem a świadomym wyborem
DOI:
https://doi.org/10.15633/tes.11207Słowa kluczowe:
bieda, leksyka potoczna, nacechowanie ekspresywne, wartościowanieAbstrakt
Przedmiotem opisu w artykule są leksemy złożone oraz wyrażenia z komponentem „bieda” występujące we współczesnych tekstach medialnych. Bliższemu oglądowi poddano kilka pól tematycznych, w których występują one ze szczególnym nasileniem. Zebrany materiał wskazuje, że w tekstach dotyczących kulinariów i motoryzacji widoczne jest zróżnicowanie leksykalnych odwołań do pojęcia biedy oraz ich ekspresywnego nacechowania i aspektu aksjologicznego. Pozytywne lub negatywne wartościowanie wynika z innego profilowania pojęcia biedy — jako sytuacji przymusowej bądź jako świadomego wyboru produktów cechujących się minimalizmem.
Bibliografia
Aga, Piątkowe SPA z niemieckim. Wersja bieda, https://www.facebook.com/reel/1235587217670347 (15.01.2024).
Audi 100 C3 „Bieda Edyszyn”, https://www.facebook.com/cygarosamoZLO/ (20.01.2025).
Babciagramolka, Bieda zupka wersja kremowa, https://www.doradcasmaku.pl/przepis-bieda-zupka-wersja-kremowa-299526 (22.11.2024).
Bała A., iPhone 15 — bieda edition dla biednych ludzi? (test), https://www.telepolis.pl/artykuly/testy-sprzetu/apple-iphone-15-test-recenzja-opinie (20.01.2025).
Bieda Edition [naklejka], https://beststickers.pl/naklejki/1045-bieda-edition.html (20.01.2025).
Bieda Kamper — czyli mały kamper na bazie Citroena Berlingo, https://www.camperteam.pl/forum/viewtopic.php?p=827455&sid=3125c679c90aac0a9a3e55db533327a3 (22.01.2025).
BIEDA LIFT. Cała prawda o tanich patentach na podniesienie terenówki, https://www.youtube.com/watch?v=1Zk_CbxIGnk (20.11.2024).
Bieda placki — stary przepis, który warto znać, https://smaker.pl/przepisy-dania-glowne/przepis-bieda-placki-stary-przepis-ktory-warto-znac,195293,smaker.html (22.09.2022).
Biedaszyby w Wałbrzychu. Ponad 3 tysiące kontroli i 58 ton nielegalnego urobku, https://dziennik.walbrzych.pl/biedaszyby-w-walbrzychu-ponad-3-tysiace-kontroli-i-58-ton-nielegalnego-urobku/#google_vignette&gsc.tab=0 (16.01.2025).
Biuro Administracyjne Kancelarii Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, Sprawozdanie z 49. posiedzenia Senatu RP w dniu 20 listopada 2003 r., 5. kadencja, w: Narodowy Korpus Języka Polskiego, https://pelcra-nkjp.clarin-pl.eu/ParagraphMetadata?pid=99d0c7d9672f107d06cada43909f9c45&match_start=0&match_end=10&wynik=53 (15.01.2025).
Boryś W., Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 2005
bż, „Nie biedaszyby, ale biznesszyby”. Samorządowcy o wzmożonym, nielegalnym wydobyciu węgla, https://tvn24.pl/wroclaw/walbrzych-powrot-biedaszybow-miasto-o-nielegalnym-wydobyciu-wegla-to-biznesszyby-st7346146 (16.01.2025).
Ceglarz J., Tajny raport ZUS obnażył prawdę. Tę grupę czekają „biedaemerytury”, https://businessinsider.com.pl/praca/emerytury/tajny-raport-zus-obnazyl-prawde-biedaemerytury-na-wlasne-zyczenie/58qt74x?utm_campaign=cb (28.01.2025).
Cenzura na Wykop.pl — informacje o zarobkach moderatorów i ich pracy na akord, https://www.dobreprogramy.pl/@neron86x/cenzura-na-wykoppl-informacje-o-zarobkach-moderatorow-i-ich-pracy-na-akord,blog,115046 (1.06.2025).
Ciasto Biedaczek, https://smaker.pl/przepisy-ciasta/przepis-ciasto-biedaczek,195550,smaker.html (22.09.2022).
Dąbek G., Apple chciało stworzyć iPada „bieda edyszyn”, https://www.tabletowo.pl/apple-tani-ipad-z-klawiatura-plastic-fantastic/ (20.01.2025).
dpiorek, [B6 TDI AVF] Czarny Avant bieda edition, https://a4-klub.pl/topic/423647-b6-tdi-avf-czarny-avant-bieda-edition/ (20.11.2024).
Europejska motoryzacja… bieda edition to delikatnie powiedziane, https://wykop.pl/link/7621221/europejska-motoryzacja-bieda-edition-to-delikatnie-powiedziane (15.01.2025).
Filipiak K., BMW serii 4 Coupe „bieda wersja”, czyli idealne auto do cięcia kosztów, https://wokolmotoryzacji.pl/bmw-serii-4-coupe-bieda-wersja-czyli-idealne-auto-do-ciecia-kosztow/ (25.05.2021).
Grabowski P., BMW w trybie: gardzę biedą. Bazowe egzemplarze są zbyt mało prestiżowe, https://autoblog.spidersweb.pl/bmw-bazowe-modele-m-znikaja-z-oferty (25.11.2024).
Gumowska I., Bieda — wieloaspektowość konceptu w potocznych relacjach gwarowych w języku polskim, „Slavica” 45 (2016), s. 44–55.
Gumowska I., Bieda w świadomości językowej mieszkańców Kożanówki na Lubelszczyźnie, w: Język w środowisku wiejskim, t. 2: Gwara — społeczeństwo — kultura, red. E. Rudnicka-Fira, M. Błasiak-Tytuła, Kraków 2014, s. 273–282.
Gumowska I., Językowy obraz biedy w związkach frazeologicznych i paremiach o charakterze gwarowym, w: Słowiańska frazeologia gwarowa, red. M. Rak, K. Sikora, Kraków 2016, s. 267–277.
Gumowska-Grochot I., Polska „BIEDA” w perspektywie etymologicznej, historycznojęzykowej i dialektologicznej, „Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury” 32 (2020), s. 51–65, https://doi.org/10.17951/et.2020.32.51.
J. Garbacz, Polonez Caro Plus w wersji Bieda — Unikat z Żerania, https://mklr.pl/370184 (20.11.2024).
Kąś J., Ilustrowany słownik gwary i kultury podhalańskiej, t. 1: A–B, Bukowina Tatrzańska 2015.
Koszulka XL Bieda Edition, https://michuzyoutube.cupsell.pl/produkt/3261682-Koszulka-XL-Bieda-Edition.html (1.02.2025).
Krajewski M., Czubaj M., Róże cmentarne, Warszawa 2009, https://pelcra-nkjp.clarin-pl.eu/ParagraphMetadata?pid=4848e540cbdd75c588657456adfd9c16&match_start=539&match_end=561&wynik=1#the_match
Kriegsstrassenbahnwagen czyli wojenny tramwaj bieda wersja dotarł do Gdańska, https://strefahistorii.pl/article/7620-kriegsstrassenbahnwagen-czyli-wojenny-tramwaj-bieda-wersja-dotarl-do-gdandska (15.01.2025).
Listy do redakcji, „Poradnik Językowy” 1935–1936 nr 6, s. 143–146.
Majewski J. S., Dancingi, pałace, powodzie, biedadomy. Przedwojenna Warszawa na zdjęciach Zofii Chomętowskiej, https://warszawa.wyborcza.pl/warszawa/7,54420,20120061,dancingi-palace-powodzie-biedadomy-przedwojenna-warszawa.html (7.01.2025).
„Mamy dość biedapłacy! Godziwa praca, a nie jałmużna”. Protest przed Urzędem Wojewódzkim w Poznaniu, https://poznan.wyborcza.pl/poznan/7,36001,28717428,mamy-dosc-biedaplacy-godziwa-praca-a-nie-jalmuzna-protest.html (20.01.2025).
Młynarczyk E., BIEDA jako polski koncept językowo-kulturowy, Kraków 2021.
Młynarczyk E., Frazeologizmy w memach internetowych a językowy obraz biedy, w: Aktuelle Trends in der phraseologischen und parőmiologischen Forschung weltweit, Bd. 1, Hrsg. A. Gondek, A. Jurasz, P. Staniewski, J. Szczęk, Hamburg 2022, s. 237–250.
Młynarczyk E., Niematerialne aspekty biedy odzwierciedlone w polskiej leksyce i frazeologii, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica” 19 (2024), s. 143–156, https://doi.org/10.24917/20831765.19.11.
Młynarczyk E., Rzeczownik „bieda” i jego derywaty w leksyce kulinarnej, w: Miasto: przestrzeń zróżnicowana językowo, kulturowo i społecznie, t. 9, red. M. Święcicka, M. Peplińska, Bydgoszcz 2024, s. 47–59.
Mocarska A., Kryzys na talerzu, czyli 8 przepisów na bieda-obiad (niektóre w wersji lux), https://dziecisawazne.pl/kryzys-na-talerzu-czyli-8-przepisow-na-bieda-obiad-niektore-w-wersji-lux/ (22.09.2022).
mok, Niedzielny spacer, „Dziennik Bałtycki” 7.10.2001, https://pelcra-nkjp.clarin-pl.eu/ParagraphMetadata?pid=6e2449bb1e4b4fc8b4422b857f78fd34&match_start=250&match_end=263&wynik=1#the_match (5.11.2024).
Musiałek P., „Biedafirmy”, „Janusze biznesu”? Pogarda zamiast szacunku, 21.01.2022, https://www.rp.pl/plus-minus/art19309881-biedafirmy-janusze-biznesu-pogarda-zamiast-szacunku (20.01.2025).
Musiałek: Biedafirmy? Przedsiębiorcy zareagowali jak na obrazę uczuć religijnych. Ale mieli w tym trochę racji, https://klubjagiellonski.pl/2022/01/26/musialek-biedafirmy-przedsiebiorcy-zareagowali-jak-na-obraze-uczuc-religijnych-ale-mieli-w-tym-troche-racji/ (20.01.2025).
Natorski R., Przez wieki była nazywana zupą biedaków. Bije na głowę babciny kapuśniak i krupnik, https://pysznosci.pl/przez-wieki-byla-nazywana-zupa-biedakow-bije-na-glowe-babciny-kapusniak-i-krupnik,6937194409179776a (25.01.2025).
Nowy Passat za 100 tysięcy. Czy to „wersja bieda”?, https://weekendfm.pl/?n=88341&-nowy_passat_za_100_tysiecy_czy_to_wersja_bieda (15.01.2025).
Obserwatorium Językowe Uniwersytetu Warszawskiego, https://obserwatoriumjezykowe.uw.edu.pl/.
Porsche wygląda jak Dacia: 718 Cayman w bieda-wersji, https://www.autostuff.pl/lifestuff/2391/porsche-wyglada-jak-dacia-718-cayman-w-bieda-wersji-galeria (15.01.2025).
Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny, red. H. Zgółkowa, t. 4, Poznań 1994.
Pyra J., Grządka podwyższona „Bieda Edyszyn”, https://plantis.app/wpis/grzadka-podwyzszona-bieda-edyszyn (20.01.2025).
Rak M., BIYDA, w: Kulturemy podhalańskie, Kraków 2015, s. 239–250, https://doi.org/10.12797/9788376386027.
Rakosza-Napieraj K., Żukowska tłumaczy nam słowa o „biedafirmach”. „To patologia rynku pracy”, 3.01.2022, https://innpoland.pl/174446,czym-sa-biedafirmy-zukowska (20.01.2025).
Romaniuk J., Biedanizm. Wegańskie opowieści, 2021. biedanizm.pl (2.06.2022).
Samodzielne doposażanie „bieda edition”, https://www.daciaklub.pl/forum/viewtopic.php?t=19947&sid=2581ee85f9312b8414af1e230b475bb5 (20.11.2024).
Skoda Octavia wersja bieda — jak to sie ma do EU…, https://forum.autokacik.pl/topic/423597-skoda-octavia-wersja-bieda-jak-to-sie-ma-do-eu/ (15.01.2025).
Skotarczak A., Ciasto biedaczek, czyli domowy i prosty deser z tego, co znajdziemy w kuchni, https://haps.pl/Haps/7,167251,28252815,ciasto-biedaczek-czyli-domowy-i-prosty-deser-z-tego-co-znajdziemy.html (31.05.2025).
Słownik gwar polskich, t. 2, z. 1 (4), red. J. Reichan, S. Urbańczyk, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1983.
Słownik języka polskiego, red. M. Szymczak, t. 1, Warszawa 1998, https://sjp.pwn.pl/.
Słownik języka polskiego, red. W. Doroszewski, t. 1, Warszawa 1958, http://doroszewski.pwn.pl.
Sobolewska K., Bieda i bogactwo w życiu dawnych Mazurów i Warmiaków, w: Polszczyzna jest zobowiązaniem, a dla niektórych pasją. Tom prac ofiarowanych prof. dr hab. Barbarze Falińskiej w 90. rocznicę urodzin, red. J. Porayski-Pomsta, K. Sobolewska, Warszawa 2021, s. 79–97.
Starecka B., Papaya salad wersja bieda, czyli z kalarepy, https://nakarmionastarecka.pl/papaya-salad-wersja-bieda-czyli-z-kalarepy/ (4.02.2025).
Suchodolska M., Biedaprzedsiębiorcy. Mają firmę, a ledwo wiążą koniec z końcem, 5.07.2015, https://gospodarka.dziennik.pl/finanse/artykuly/494541,biedaprzedsiebiorcy-maja-firme-a-ledwo-wiaza-koniec-z-koncem.html (25.01.2024).
Suława A., Biedapraca, czyli mocno zaciskasz zęby i robisz, https://plus.dziennikpolski24.pl/biedapraca-czyli-mocno-zaciskasz-zeby-i-robisz/ar/13404165 (7.01.2025).
Superstefan, Babciowóz, 940GLE, 1991, B200E, Bieda Edyszyn, https://volvorwd.pl/viewtopic.php?t=4335&sid=3c2b08e4c018192906e57a124e8bbed9 (20.11.2024).
Szulc-Górska A., Zupa biedaków, czyli scypa. Zapomniany przepis na tani, lecz pyszny obiad, https://beszamel.se.pl/przepisy/zupy-na-cieplo/zupa-biedakow-czyli-scypa-zapomniany-przepis-na-tani-lecz-pyszny-obiad-re-MyWu-XDGG-rWGP.html (31.02.2025).
Szumilas J., Tani obiad, czyli trzy przepisy na „bieda-ucztę”, https://haps.pl/Haps/7,167251,28872611,tani-obiad-czyli-trzy-przepisy-na-bieda-uczte-zrob-dzis.html (12.09.2022).
Tabisz G., Drzewo Kochanowskiego, „Gazeta Krakowska” 23.07.2001, https://pelcra-nkjp.clarin-pl.eu/ParagraphMetadata?pid=94ddd5cac01f019d0872b6c12ff652ce&match_start=654&match_end=664&wynik=1#the_match (5.11.2024).
tkaitka, Ciasto „bieda w domu”, https://halinka-i-toda.blogspot.com/2019/09/ciasto-bieda-w-domu.html (20.01.2025).
Tomas, Laguna 1.6 Bieda Edition, https://kosmetykaaut.pl/topic/13886-laguna-16-bieda-edition/ (1.02.2025).
tomek854, Pomysł na bieda kampera, https://forum.gazeta.pl/forum/w,14718,161163036,161163036,Pomysl_na_bieda_kampera_.html (7.01.2025).
Urban K., Biedaszyby w reaktywacji. „Opłaca się odsiedzieć swoje i wrócić do kopania”, https://smoglab.pl/biedaszyby-w-reaktywacji-oplaca-sie-odsiedziec-swoje-i-wrocic-do-kopania-wywiad/ (16.01.2025).
Warsztat — Bieda edition — Zobaczcie co można kupić za 40 zł, https://www.youtube.com/watch?v=n8iJmjA_FU4 (15.01.2025).
Wawrzyńczyk J., 250 tysięcy ciekawych słów. Leksykon przypomnień, t. 1, Warszawa 2014.
Wersja bieda czy full? Czego mu jeszcze brakuje? Czyli wyposażenie dużego SUVa Volvo XC90, https://www.youtube.com/watch?v=iolvKX65CJs (15.01.2025).
Wielki słownik języka polskiego, red. P. Żmigrodzki, https://wsjp.pl.
Wolski M., Alterland, Warszawa 2003, https://pelcra-nkjp.clarin-pl.eu/ParagraphMetadata?pid=8b6f051820e3225b69ccf30d2c69d28b&match_start=1009&match_end=1027&wynik=1#the_match (5.11.2024).
Wójcik P., Czy określenie „biedafirmy” jest obraźliwe?, 5.01.2022, https://krytykapolityczna.pl/gospodarka/biedafirmy-mikroprzedsiebiorstwa-male-firmy-zukowska-komentarz-piotr-wojcik/ (20.01.2025).
Wysoczański W., Neologizmy swoich epok. Słownictwo i frazeologia języka polskiego II połowy XX — początku XXI wieku świadectwem realiów życia i pracy, „Język Polski” 102 (2022) z. 2, s. 36–48, https://doi.org/10.31286/JP.01015.
Zupa bieda, https://zpierwszegotloczenia.pl/przepis/zupa-bieda (22.09.2022).
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Ewa Młynarczyk

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autorzy publikujący w czasopiśmie udzielają jego wydawcy zgody o następującej treści:
- Autor zachowuje autorskie prawa majątkowe do utworu, a jednocześnie udziela wydawcy czasopisma zgody na jego pierwszą publikację w wersji drukowanej i wersji online na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe oraz zgody na wykonywanie opracowań, w tym przekładów.
- Autor ma możliwość udzielania zgody niewyłącznej na opublikowanie utworu w wersji, która ukazała się w czasopiśmie (np. zamieszczenia go w repozytorium instytucjonalnym lub opublikowania w książce), wraz z informacją o jego pierwszej publikacji w czasopiśmie.
- Autor może umieścić swój utwór online (np. w repozytorium instytucjonalnym lub na swojej stronie internetowej) jeszcze przed zgłoszeniem utworu do czasopisma.