Historyczno-prawna analiza domniemania niewinności w prawie kanonicznym
DOI:
https://doi.org/10.15633/acan.20103Słowa kluczowe:
domniemanie niewinności, domniemanie winy, kanoniczny proces karny, presumpcja poczytalności, proces inkwizycyjnyAbstrakt
Artykuł omawia zagadnienie domniemania niewinności w ujęciu historyczno-prawnym, poczynając od prawa rzymskiego do aktualnie obowiązujących regulacji prawnych. XIX-wieczna humanitaryzacja prawa karnego przyczyniła się do prawnego określenia zasady domniemania niewinności. System prawny Kościoła katolickiego opowiadał się za domniemaniem winy umyślnej (okres przedkodeksowy i pod rządami CIC 1917), następnie za presumpcją poczytalności (KPK 1983). Dopiero reforma księgi VI kodeksu prawa kanonicznego z 2021 roku podkreśliła obowiązywanie zasady domniemania niewinności (kan. 1321 § 1 KPK 1921). Ta zasada procesowa została przewidziana w regulacjach pozakodeksowych dotyczących sposobu procedowania w sprawach nadużyć seksualnych wobec małoletnich i osób z nimi prawnie zrównanych (n. 3 okólnik KNW, art. 13 § 7 VELM, n. 9 i wstęp do aneksu nr 2 wytyczne KEP).
Bibliografia
Arrieta J. I., Domniemanie niewinności, w: Codex Iuris Canonici. Kodeks prawa kanonicznego. Komentarz. Powszechne i partykularne ustawodawstwo Kościoła katolickiego. Podstawowe akty polskiego prawa wyznaniowego, red. naukowy wyd. pol. P. Majer, edycja polska na podstawie wydania hiszpańskiego (Ediciones Universidad de Navarra), Kraków 2023, s. 802–803.
Bączkowicz F., Prawo kanoniczne. Podręcznik dla duchowieństwa, t. 3, Opole 1958.
Burchard Ł., Kategoria poczytalności prawnokarnej w systemie prawa kanonicznego, „Łódzkie Studia Teologiczne” 26 (2017) nr 4, s. 73–110.
Bury J. B., A History of the Roman Empire From Its Foundation to the Death of Marcus Aurelius (27 B.C. – 180 A.D.), London 1893.
Chmiel A., Przyznanie się oskarżonego do winy w rzymskim procesie karnym, „Zeszyty Naukowe KUL” 60 (2017) nr 3 (239), s. 465–483.
Chmiel A., Zasada crimen extinguitur mortalitate a samobójstwo oskarżonego w rzymskim procesie karnym, w: Justynian i prawo rzymskie. Refleksje w 1450. rocznicę śmierci cesarza, red. K. Szczygielski, Białystok 2015, s. 97–112.
Codex Iuris Canonici auctoritate Ioannis Pauli PP. II promulgatus, 25.01.1983, „Acta Apostolicae Sedis” 75 (1983) pars 2, s. 1–317; tekst polski: Kodeks prawa kanonicznego, przekład polski zatwierdzony przez Konferencję Episkopatu, Poznań 1984; Kodeks prawa kanonicznego promulgowany przez papieża Jana Pawła II w dniu 25 stycznia 1983 roku. Stan prawny na dzień 18 maja 2022 roku. Zaktualizowany przekład na język polski, Poznań 2022.
Codex Iuris Canonici Pii X Pontificis Maximi iussu digestus Benedicti Papae XV auctoritate promulgatus 27.05.1917, „Acta Apostolicae Sedis” 9 (1917) pars 2, s. 1–593.
Concilio Oecumenico Vaticano II, Constitutio pastoralis de Ecclesia in mundo huius temporis Gaudium et spes, 07.12.1965, „Acta Apostolicae Sedis” 58 (1966), s. 1025–1115; tekst polski: Sobór Watykański II, Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, w: Sobór Watykański II, Konstytucje, dekrety, deklaracje, tekst łacińsko-polski, Poznań 2008, s. 824–981.
Congregazione per la Dottrina Della Fede, Lettera circolare per aiutare le conferenze episcopali nel preparare linee Guida per il trattamento dei casi di abuso sessuale nei confronti di minori da parte di chierici (03.05.2011); tekst polski: Okólnik Kongregacji Nauki Wiary skierowany do Konferencji Episkopatów w sprawie opracowania Wytycznych dotyczących sposobów postępowania w przypadku nadużyć seksualnych popełnionych przez duchownych wobec osób niepełnoletnich, w: Odpowiedź Kościoła na dramat wykorzystania seksualnego małoletnich. Aspekt prawny, dokumenty i komentarze, red. P. Studnicki, M. Dalgiewicz, Ząbki 2020, s. 35–42.
Corpus Iuris Canonici editio Lipsiensis secunda post Aemilii Ludoici Richteri curas ad librorum manu scriptorium et editionis Romanae fidem recognouit et adnotatione critica instruxit Aemilius Friedberg, pars 1: Decretum Magistri Gratiani, pars 2: Decretalium Collectiones, Graz 1959.
De delicto et de delinquente, „Communiationes” 2 (1970) nr 1, s. 79–107.
De Paolis V., Le sanzioni nella Chiesa, (cann. 1311–1399), w: Il diritto nel mistero della Chiesa, a cura del Gruppo Italiano Docenti di Diritto Canonico, vol. 3, Roma 1992.
Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z dnia 26 sierpnia 1789 roku, http://libr.sejm.gov.pl/tek01/txt/konst/francja-18.html (04.03.2023).
Dicastero per la Dottrina Della Fede, Vademecum su alcuni punti di procedura nel trattamento dei casi di abuso sessuale di minori commessi da chierici (05.06.2022), https://www.vatican.va/roman_curia/congregations/cfaith/ddf/rc_ddf_doc_20220605_vademecum-casi-abuso-2.0_it.html (12.10.2023).
Digesta Iustiniani = Digesta Justyniańskie: tekst i przekład, red. T. Palmirski, Kraków 2017.
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/343 z dnia 9 marca 2016 r. w sprawie wzmocnienia niektórych aspektów domniemania niewinności i prawa do obecności na rozprawie w postępowaniu karnym (Dz. Urz. UE L 65/1).
Dziadzio A., Powszechna historia prawa, Warszawa 2012.
Francesco, Lettera apostolica in forma di „motu proprio” del sommo pontefice Francesco Vos estis lux mundi, 25.03.2023, https://www.vatican.va/content/francesco/pl/motu_proprio/documents/20230325-motu-proprio-vos-estis-lux-mundi-aggiornato.html (12.10.2023).
Franciscus Accursius, Corpus Iuris Civilis. Digestum vetus: mit der Glossa ordinaria von Accursius Florentinus, Jacobus Rubeus, Venezia 1477.
Franciscus PP., Constitutio apostolica Pascite gregem Dei qua Liber VI Codicis Iuris Canonici reformatur, 23.05.2021, „L’Osservatore Romano. Edizione quotidiana” 161 (2021) nr 122, s. 2–4.
Konferencja Episkopatu Polski, Uchwała nr 14/384/2019 Konferencji Episkopatu Polski w sprawie nowelizacji Wytycznych dotyczących wstępnego dochodzenia kanonicznego w przypadku oskarżeń duchownych o czyny przeciwko szóstemu przykazaniu Dekalogu z osobą niepełnoletnią poniżej osiemnastego roku życia, 08.10.2019, „Akta Konferencji Episkopatu Polski” (2019) nr 31, s. 259–270.
Kras P., Ad abolendam diversarum haeresium pravitatem. System inkwizycyjny w średniowiecznej Europie, Lublin 2006.
Krauza K., Reformy austriackiej procedury karnej w dobie Wiosny Ludów, „Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego” 16 (2013), s. 225–243.
Krukowski J., Przestępstwa i kary w ogólności, w: J. Krukowski, P. Kaleta, Komentarz do Kodeksu prawa kanonicznego, t. IV/2: Księga VI. Sankcje karne w Kościele, Poznań 2022, s. 49–92.
Labandeira E., Las presunciones en Derecho Canonico, Pamplona 1967.
Michiels G., De delictis et poenis. Commentarius Libri V Codicis Juris Canonici, vol. 1: De delictis. Canones 2195–2213, Parisiis 1961.
Myrcha M., De lege ferenda in iure poenali canonico animadversiones, „Prawo Kanoniczne” 18 (1975) nr 3–4, s. 43–80.
Myrcha M., Problem winy w karnym ustawodawstwie kanonicznym, „Prawo Kanoniczne” 17 (1974) nr 3–4, s. 141–205.
Pawluk T., Ocena sędziowska środków dowodowych w procesie kanonicznym, „Prawo Kanoniczne” 12 (1969) nr 1–2, s. 147–160.
Pighin B. F., Il nuovo sistema penale della Chiesa, Venezia 2021.
Pontificia Commissio Codici Iuris Canonici Recognoscendo, Schema Documenti quo disciplina sanctionum seu poenarum in Ecclesia latina denuo ordinatur (Reservatum), Typis Polyglottis Vaticanis 1973.
Pontificium Consilium de Legum Textibus, Schema recognitionis Libri VI Codicis Iuris Canonici (Reservatum), Città del Vaticano 2011.
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z dnia 10 grudnia 1948 roku, w: M. Zubik, Wybór dokumentów prawa międzynarodowego dotyczących praw człowieka, Warszawa 2008, s. 11–16.
Sójka-Zielińska K., Historia prawa, Warszawa 2006.
Świętoń A., Humanitaryzm w rzymskim późnoantycznym ustawodawstwie cesarskim na przykładzie konstytucji zamieszczonych w CTh 9.3. „De custodia reorum”, „Studia Prawnoustrojowe” (2009) nr 9, s. 43–54.
Syryjczyk J., Kanoniczne prawo karne. Część szczególna, Warszawa 2007.
Tęcza-Paciorek A., Zasada domniemania niewinności w polskim procesie karnym, Warszawa 2012.
Waltoś S., Proces karny. Zarys systemu, Warszawa 2009.
Wernz F. X., Vidal P., Ius Canonicum ad Codicis normam exactum. Ius poenale ecclesiasticum, t. 7, Romae 1937.
Wójcik W., Krukowski J., Lempa F., Księga V. Dobra doczesne Kościoła. Księga VI. Sankcje w Kościele, Lublin 1987 (Komentarz do Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1983 r., 4).
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrót oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0).
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i adres internetowy do oryginalnie opublikowanego utworu).
