Kościół bernardynów w Rzeszowie. Mistagogia przestrzeni prowadzącej do wnętrza świątyni

Abstrakt

W latach 1610–1629 z fundacji Mikołaja Spytka Ligęzy wzniesiono w Rzeszowie na miejscu objawień Matki Boskiej kościół, nad którym opiekę powierzono bernardynom. W związku z jubileuszem 500-lecia owych objawień, przypadającym w 2013 roku, w kościele dokonano szeregu prac renowacyjnych. W kruchcie, która zajmuje dolną kondygnację wieży, na osi na wprost prezbiterium odkryto wejście, zamurowane prawdopodobnie wkrótce po wybudowaniu kościoła, i przebito je ponownie, zgodnie z pierwotnym założeniem. Pomieszczenie kruchty w przyziemiu wieży zajmuje przestrzeń na planie zbliżonym do kwadratu, przykrytą sklepieniem krzyżowym. W każdej ścianie znajduje się otwór wejściowy wypełniający wnękę w grubości muru zamkniętą łukiem odcinkowym. Dwie pary dwuskrzydłowych drzwi z brązu, obustronnie rzeźbionych, prowadzą do wnętrza kruchty z zewnątrz, natomiast kolejne drzwi, również pokryte dekoracją rzeźbiarską, oddzielają to pomieszczenie od nawy. Ich częściowe przeszklenie sprawia, że w kształt pola obrazowego zostaje wpisane całe wnętrze bogatej, manierystyczno-barokowej budowli, tworząc przestrzenny układ scenograficzny, rozwijający się w głąb, aż do tabernakulum i ołtarza głównego w prezbiterium. Z natury rzeczy ruchomy układ skrzydeł pozwala tworzyć zmienne konfiguracje o zróżnicowanym przesłaniu, rozwijającym się w czasie i przestrzeni. Obrazy z historii lokalnego objawienia i postaci miejscowych świętych poprzez przedstawienia i cytaty biblijne stopniowo prowadzą widza do tajemnicy wcielenia. Przestrzeń kruchty, łącząca umiejętnie przekaz ikonograficzny z symboliką i ekspresją formy (m.in. symbolika światła i symbolika materiału) stanowi znaczący element, a zarazem metaforę wtajemniczenia mistagogicznego, dokonującego się podczas przekraczania granicy pomiędzy profanum a sacrum.