Postawa Kościoła wobec wydarzeń społeczno-politycznych w Polsce na początku lat osiemdziesiątych XX wieku
DOI:
https://doi.org/10.15633/fhc.655Słowa kluczowe:
Kościół, Polska, Gdańsk, stan wojenny, „Solidarność”, strajk, ojczyzna, prymas Polski, Związek Radziecki, Jerzy Popiełuszko, Lech Wałęsa, Wojciech Jaruzelski, Polska Zjednoczona Partia PolitycznaAbstrakt
W polskiej historiografii stan wojenny stanowi ciągle zagadnienie budzące wiele kontrowersji. Wydaje się też, iż nawet powiększający się dystans czasowy oraz psychologiczny nie ułatwia wypracowania jednoznacznej i obiektywnej oceny dramatycznych wydarzeń z lat 1981–1983. Na ową dyferencjację prezentowanych opinii duży wpływ mają bieżące trendy poprawności politycznej oraz niedostępność stale jeszcze utajnionych dokumentów z archiwów polskich i rosyjskich. Próba dokonania rzetelnej i wieloaspektowej oceny stanu wojennego nie może obyć się bez analizy napiętej sytuacji społeczno-politycznej oraz trudnego położenia gospodarczo-ekonomicznego Polski na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych. Konieczne jest również uwzględnienie ważnego czynnika, jaki stanowiła założona w 1980 roku „Solidarność” – pierwszy powojenny masowy ruchu opozycyjny, zakorzeniony silnie na podłożu przesłanek chrześcijańskich. Z tego zaś punktu wychodząc, nie da się pominąć roli, jaką odegrał w okresie stanu wojennego polski Kościół katolicki, bowiem to właśnie w ramach struktur kościelnych – wobec zawieszenia działalności niemal wszystkich organizacji społecznych – udzielane było materialne, prawne i duchowe wsparcie dla ofiar represji oraz ich rodzin. Zaś postawa hierarchów oraz licznych przedstawicieli duchowieństwa (np. prymasa Glempa, abpa Dąbrowskiego, ks. Popiełuszki czy ks. Jancarza) dobitnie świadczyła o zdecydowanym potępieniu mających wówczas miejsce licznych przypadków łamania prawa, a w szczególności – aresztowań oraz internowania działaczy „Solidarności”. Rozważania powyższe – jakkolwiek ciągle niedoskonałe i zapewne przedwczesne – pozwalają wysnuć przypuszczenie, iż wydarzenia lat 1981–1983 wywołane były raczej brakiem autorytetu władz oraz podstawowych wolności społecznych aniżeli niedostatecznym zaopatrzeniem w artykuły żywnościowe, kryzysem ekonomicznym czy groźbą zbrojnej interwencji ze Wschodu. Kościół katolicki stanął w tej sytuacji w obronie praw człowieka i godności ludzkiej, czerpiąc siłę między innymi z nauczania i postawy Jana Pawła II.
Bibliografia
Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie, sygn. AWS Teka I 3.1: F. Blachnicki, „Prawda, etyka i polityka”. Refleksje nad tezami prymasowskiej Rady Społecznej w sprawie ugody społecznej 5 IV 1982 r.
Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie, sygn. ASW Teka I 18.1, Kościół.
Bereś W., Skoczylas J., Generał Kiszczak mówi. Warszawa 1991.
Błażyński Z., Towarzysze zeznają. Z tajnych archiwów Komitetu Centralnego. Londyn 1986.
Boniecki T., Zwycięstwo księdza Jerzego. Rozmowy z Grzegorzem Piotrowskim. Warszawa 1990.
Buhler P., Polska droga do wolności 1939–1995. Warszawa 1999.
Czyż J., Tajemnice Nowego Anina. „Wawerskie Wiadomości Sąsiedzkie” R. [2]: 2011, nr 14, s. 14–15.
Dabertowa E. R., „Solidarność” Wielkopolska 1980–1989. Kalendarium. Poznań 1996.
Dąbrowski B., Arcybiskup Dąbrowski w służbie Kościoła i narodu. Rozmowy z władzami PRL. T. 1: 1970–1981, T. 2: 1982–1989. Pod red. P. Rainy. Warszawa 1995.
Do duszpasterzy o poszukiwaniu praw osobowych i aktywności społecznej. W: Listy Pasterskie Episkopatu Polski 1945–2000. T. 2. Wyd. P. Libera, A. Rybicki, S. Łącki. Marki 2003, s. 1313.
Dokumenty, Protokoły porozumień Gdańsk, Szczecin, Jastrzębie. Statut NSZZ „Solidarność”. Warszawa 1980.
Domosławski A., Chrystus bez karabinu. O pontyfikacie Jana Pawła II. Kraków 1999.
Dziadul J., Rozstrzelana kopalnia. 13–16 grudnia 1981 roku Stan Wojenny – Tragedia „Wujka”. Cieszyn 1991.
Dzieje Polski. Kalendarium. Pod red. A. Chwalby. Kraków 1999.
Eisler J., Zarys dziejów politycznych Polski 1944–1989. Warszawa 1992.
Gdańsk – sierpień 1980. Rozmowy Komisji Rządowej z Międzyzakładowym Komitetem Strajkowym w Stoczni Gdańskiej 23–31 sierpnia 1980 r., Warszawa 1981.
Giełżyński W., Stefański L., Gdańsk. Sierpień 80. Warszawa 1981.
Gogola Z., Wpływ Jana Pawła II na życie i religijność Polaków. W: Papież Jan Paweł II Święty. Watykan 27.04.2014. Pod red. J. Malika. Kraków 2014, s. 85–105.
Hauner M., Prague Spring. W: Czechoslovakia. Crossroads and crises, 1918–88. Ed. N. Stone, E. Strouhal. London 1989, s. 208.
Jackowski J. M., Bitwa o Polskę. Warszawa 1993.
Jan Paweł II do nas wszystkich (przemówienie do delegacji „Solidarności”). „Tygodnik Solidarność” R. [1]: 1981, nr 3, s. 1.
Jan Paweł II, Jan Paweł II na ziemi polskiej. Pod red. S. Dziwisza i in. Città del Vaticano 1979.
Jan Paweł II, Nauczanie papieskie. T. 4. [cz.] 1: 1981 (styczeń–czerwiec). Wyd. E. Weron, A. Jaroch. Poznań 1989.
Jan Paweł II, Prymas i Episkopat Polski o stanie wojennym. Kazania, listy, przemówienia i komunikaty. Oprac. P. Raina. Londyn 1982.
Jaruzelski W., Stan wojenny dlaczego…. Współpr. M. Jaworski, W. Łoziński. Warszawa 1992.
Kamiński Ł., Przewodnia siła narodu. „Biuletyn IPN” R. [2]: 2002, nr 5, s. 7.
Kania S., Zatrzymać konfrontację. Warszawa 1991.
Kindziuk M., Świadek prawdy. Życie i śmierć księdza Jerzego Popiełuszki. Częstochowa 2004.
Komunikat z posiedzenia Rady Głównej Episkopatu Polski. „Pismo Okólne” [Biuro Prasowe Episkopatu Polski] R. [13]: 1980, nr 36, s. 1.
Kościół obecny w życiu naszego Narodu. Przemówienie Prymasa Polski Stefana kardynała Wyszyńskiego z 23 grudnia 1981 r. „Pismo Okólne” [Biuro Prasowe Episkopatu Polski] R. [14]: 1981, nr 6, s. 3–5.
Kowalski T., Majewski W., Nowakowa M., Dziesięć miesięcy stanu wojennego. Kraków [1983].
Kukliński R., Wojna z narodem widziana od środka. „Kultura”, Paryż R. [41]: 1987, nr 4, s. 52–55.
Kusiak Z., Polska Zjednoczona Partia Robotnicza. W: Encyklopedia „Białych Plam”. T. 14. Pod red. H. Kieresia. Radom 2001, s. 225–237.
List Biskupów polskich do duszpasterzy z dnia 23 marca 1981 r. „Pismo Okólne” [Biuro Prasowe Episkopatu Polski] R. [14]: 1981, nr 31, s. 3.
Marody M., Długi finał. Warszawa 1995.
Mérétik G., Noc generała. Przeł. M. Radgowski. Warszawa 1989.
Michalik J., Homilia Przewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski Abp. Józefa Michalika [na pogrzebie kard. Józefa Glempa, Warszawa, kościół św. Krzyża, 27 I 2013]. „Ex Cathedra” R. 11: 2013, nr 2, s. 5–7.
Napiórkowski S. C., Stan wojenny dzień po dniu 13 XII – 31 XII 1982. Niepokalanów 2012.
Okoliczności polityczne śmierci księdza Jerzego Popiełuszki.
Paczkowski A., Moskwa a kryzys polski lat 1980–1981. W: Białe plamy – czarne plamy. Sprawy trudne w relacjach polsko-rosyjskich 1918–2008. Pod red. A. D. Rotfelda, A. W. Torkunowa. Warszawa 2010, s. 539–548.
Pięciak W., Litka P., Musiał F., Kroniki zapowiedzianej śmierci. „Tygodnik Powszechny” R. [64]: 2009, nr 3, s. 19–23.
Pronobis W., Polska i świat w XX wieku. Warszawa 1997.
Prymas Polski do „Solidarności”. „Tygodnik Solidarność” R. [1]: 1981, nr 10, s. 6.
Rada Główna Episkopatu Polski, Komunikat z posiedzenia Rady Głównej Episkopatu Polski – Warszawa, dnia 15 grudnia 1981 r. W: Sekretariat Konferencji Episkopatu Polski, Komunikaty Konferencji Episkopatu Polski 1945–2000. Oprac. J. Żaryn. Poznań 2006, s. 258–259.
Raina P., Arcybiskup Dąbrowski – rozmowy watykańskie. Warszawa 2001.
Raina P., Troska o internowanych. Interwencje abp. Dąbrowskiego u gen. Kiszczaka 1982–1989. Warszawa 1999.
Relacja z posiedzenia Komisji wspólnej przedstawicieli rządu i Episkopatu w dniu 23 listopada 1981 r. W: Tajne dokumenty Państwo–Kościół 1980–1989. Londyn–Warszawa 1993, s. 140–159.
Roszkowski W., Najnowsza historia Polski 1980–2002. Warszawa 2003.
Sobiech M., Kościół w stanie wojennym. „Przewodnik Katolicki” R. [102]: 2013, nr 50, s. 18–21.
Sprawozdanie ze spotkania Prymasa Polski z przedstawicielami NSZZ „Solidarność”. Warszawa 16 luty 1981 r. „Pismo Okólne” [Biuro Prasowe Episkopatu Polski] R.[14]: 1981, nr 8, s. 7.
Strzelecki J., Sztandar Huty Warszawa. „Tygodnik Solidarność” R.[1]: 1981, nr 6, s. 12.
Tajne dokumenty Biura Politycznego i Sekretariatu KC. Ostatni rok władzy 1988–1989. Oprac. S. Perzkowski. Londyn 1994.
Wałęsa L., Droga nadziei. Kraków 1989.
Wandycz P., Cena wolności. Historia Europy Środkowo-Wschodniej od średniowiecza do współczesności. Przeł. T. Wyrozumski. Kraków 1995.
Weigel G., Świadek nadziei. Biografia papieża Jana Pawła II. Przeł. M. Tarnowska i in. Kraków 2000.
Zaremba M., Strajk w Wyższej Oficerskiej Szkole Pożarnictwa w Warszawie. W: Encyklopedia Solidarności. Opozycja w PRL 1976–1989. T. 2. Pod red. M. Waligóry. Warszawa 2012, s. 436.
Zieleniewski M., Przez lekko uchyloną bramę. Gierek, Jaroszewicz, Babiuch, Cyrankiewicz, Szlachcic i inni. Kościan 1989.
Zieliński Z., Kościół w Polsce 1944–2002. Radom 2003.
Zięba M., Czy Kościół nie zagraża „Solidarności”? „Tygodnik Solidarność” R. [1]: 1981, nr 14, s. 4.
Żaryn J., Aparat represji wobec ks. Jerzego. W: Niewygodny świadek prawdy; dodatek do „Gościa Niedzielnego” R. 87: 2010, nr 22, s. 6–7.
Żaryn J., Episkopat Polski wobec wprowadzenia stanu wojennego. W: Kościół i społeczeństwo wobec stanu wojennego. Pod red. J. W. Wysockiego. Warszawa 2004, s. 9–23.
Hajduk S., Zabić Chrystusowego żołnierza. [dostępny w Internecie] www.polonus.forumoteka.pl/viewtopic.php?t=1167 [dostęp 9 V 2014].
Oficjalna strona byłego Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej [dostępny w Internecie] www.wojciech- jaruzelski.pl/ [dostęp 6 V 2014].
Protokół porozumienia zawartego przez Komisję Rządową i Międzyzakładowy Komitet Strajkowy w Gdańsku [dostępny w Internecie] www.pl.wikisource.org/wiki/Protokół_ustaleń_MKS_z_komisją_rządową_w_Gdańsku_(1980) [dostęp 6 V 2014].
Solidarność [dostępny w Internecie] www.encyklopedia.pwn.pl/haslo/3977446/solidarnosc.html [dostęp 6 V 2014].
Sychowicz K., W drodze do demokracji − sierpień 1980 i jego konsekwencje [dostępny w Internecie] www.4lomza.pl/index.php?wiad=22843 [dostęp 6 V 2014].
Tanya Valko dla Onetu: „arabska wiosna” zrujnowała Libię. Rozmowa T. Szeląga. [dostępny w Internecie] www.wiadomosci.onet.pl/tylko-w-onecie-/tanya-valko-dla-onetu-arabska-wiosna-zrujnowala-libie/tmpd0 [dostęp 6 V 2014].
Wołk G., Ośrodek Odosobnienia w Załężu [dostępny w Internecie] www.encyklopedia-solidarnosci.pl/wiki/index.php?title=T01363_Ośrodek_Odosobnienia_w_Załężu_k._Rzeszowa [dostęp 9 V 2014].
Życiorys ks. Kazimierza Jancarza [dostępny w Internecie] www.mistrzejowice.net/Ks-Kazimierz-Jancarzki/Zyciorys,abc.html [dostęp 9 V 2014].
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2014 Zdzisław Gogola
Praca jest udostępniana na licencji Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 3.0 Unported License.
Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i identyfikator DOI oryginalnie opublikowanego utworu).
