The attitude of the Church towards the social and political events in Poland in the early 1980’s
DOI:
https://doi.org/10.15633/fhc.655Keywords:
Church, Poland, Gdańsk, martial law in Poland, “Solidarity”, strike, the homeland, Polish primate, the Soviet Union, fr. Jerzy Popiełuszko, Lech Wałęsa, Wojciech Jaruzelski, Polish United Workers’ PartyAbstract
In Polish historiography the martial law period is still an issue that causes a lot of controversy. It also seems that even growing period of time and psychological distance do not automatically facilitate developing clear and objective assessment of the dramatic events of the years 1981–1983. The difference between presented opinions is strongly influenced by current trends of political correctness as well as inaccessibility of classified documents still kept in the Polish and Russian archives. An attempt to conduct a thorough and multifaceted evaluation of the martial law period seems impossible without analysing tense sociopolitical situation as well as difficult economic situation of Poland at the end of 1970s and the beginning of 1980s. It is also necessary to take into account an important factor – the Solidarity movement that was founded in 1980. It was the first post-war mass opposition movement, rooted firmly on the ground of Christian ideas. Thus, it seems impossible to ignore the role of the Polish Catholic Church during the period of the martial law. It was within the framework of the Church structures – due to suspension of almost every social organization – that the victims of repression and their families were granted physical, legal, and spiritual support. The attitude presented by the hierarchy and numerous representatives of the clergy (e.g. Primate J. Glemp, Archbishop B. Dąbrowski, Fr. J. Popiełuszko or Fr. K. Jancarz) clearly proved that numerous cases of violating the law, in particular arresting and detaining the members of the Solidarity movement, were strongly condemned. The ideas and conclusions presented in the article, although still imperfect and probably premature, enable the reader to assume that the events of 1981–1983 were caused by the lack of both authority of the government as well as fundamental social freedom rather than insufficient supply of food, economic crisis or a threat of a military intervention from the East. In those times and during those conditions the Catholic Church stood in the defence of human rights and human dignity, inter alia, drawing strength from the teachings and the attitude of John Paul II.
References
Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie, sygn. AWS Teka I 3.1: F. Blachnicki, „Prawda, etyka i polityka”. Refleksje nad tezami prymasowskiej Rady Społecznej w sprawie ugody społecznej 5 IV 1982 r.
Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie, sygn. ASW Teka I 18.1, Kościół.
Bereś W., Skoczylas J., Generał Kiszczak mówi. Warszawa 1991.
Błażyński Z., Towarzysze zeznają. Z tajnych archiwów Komitetu Centralnego. Londyn 1986.
Boniecki T., Zwycięstwo księdza Jerzego. Rozmowy z Grzegorzem Piotrowskim. Warszawa 1990.
Buhler P., Polska droga do wolności 1939–1995. Warszawa 1999.
Czyż J., Tajemnice Nowego Anina. „Wawerskie Wiadomości Sąsiedzkie” R. [2]: 2011, nr 14, s. 14–15.
Dabertowa E. R., „Solidarność” Wielkopolska 1980–1989. Kalendarium. Poznań 1996.
Dąbrowski B., Arcybiskup Dąbrowski w służbie Kościoła i narodu. Rozmowy z władzami PRL. T. 1: 1970–1981, T. 2: 1982–1989. Pod red. P. Rainy. Warszawa 1995.
Do duszpasterzy o poszukiwaniu praw osobowych i aktywności społecznej. W: Listy Pasterskie Episkopatu Polski 1945–2000. T. 2. Wyd. P. Libera, A. Rybicki, S. Łącki. Marki 2003, s. 1313.
Dokumenty, Protokoły porozumień Gdańsk, Szczecin, Jastrzębie. Statut NSZZ „Solidarność”. Warszawa 1980.
Domosławski A., Chrystus bez karabinu. O pontyfikacie Jana Pawła II. Kraków 1999.
Dziadul J., Rozstrzelana kopalnia. 13–16 grudnia 1981 roku Stan Wojenny – Tragedia „Wujka”. Cieszyn 1991.
Dzieje Polski. Kalendarium. Pod red. A. Chwalby. Kraków 1999.
Eisler J., Zarys dziejów politycznych Polski 1944–1989. Warszawa 1992.
Gdańsk – sierpień 1980. Rozmowy Komisji Rządowej z Międzyzakładowym Komitetem Strajkowym w Stoczni Gdańskiej 23–31 sierpnia 1980 r., Warszawa 1981.
Giełżyński W., Stefański L., Gdańsk. Sierpień 80. Warszawa 1981.
Gogola Z., Wpływ Jana Pawła II na życie i religijność Polaków. W: Papież Jan Paweł II Święty. Watykan 27.04.2014. Pod red. J. Malika. Kraków 2014, s. 85–105.
Hauner M., Prague Spring. W: Czechoslovakia. Crossroads and crises, 1918–88. Ed. N. Stone, E. Strouhal. London 1989, s. 208.
Jackowski J. M., Bitwa o Polskę. Warszawa 1993.
Jan Paweł II do nas wszystkich (przemówienie do delegacji „Solidarności”). „Tygodnik Solidarność” R. [1]: 1981, nr 3, s. 1.
Jan Paweł II, Jan Paweł II na ziemi polskiej. Pod red. S. Dziwisza i in. Città del Vaticano 1979.
Jan Paweł II, Nauczanie papieskie. T. 4. [cz.] 1: 1981 (styczeń–czerwiec). Wyd. E. Weron, A. Jaroch. Poznań 1989.
Jan Paweł II, Prymas i Episkopat Polski o stanie wojennym. Kazania, listy, przemówienia i komunikaty. Oprac. P. Raina. Londyn 1982.
Jaruzelski W., Stan wojenny dlaczego…. Współpr. M. Jaworski, W. Łoziński. Warszawa 1992.
Kamiński Ł., Przewodnia siła narodu. „Biuletyn IPN” R. [2]: 2002, nr 5, s. 7.
Kania S., Zatrzymać konfrontację. Warszawa 1991.
Kindziuk M., Świadek prawdy. Życie i śmierć księdza Jerzego Popiełuszki. Częstochowa 2004.
Komunikat z posiedzenia Rady Głównej Episkopatu Polski. „Pismo Okólne” [Biuro Prasowe Episkopatu Polski] R. [13]: 1980, nr 36, s. 1.
Kościół obecny w życiu naszego Narodu. Przemówienie Prymasa Polski Stefana kardynała Wyszyńskiego z 23 grudnia 1981 r. „Pismo Okólne” [Biuro Prasowe Episkopatu Polski] R. [14]: 1981, nr 6, s. 3–5.
Kowalski T., Majewski W., Nowakowa M., Dziesięć miesięcy stanu wojennego. Kraków [1983].
Kukliński R., Wojna z narodem widziana od środka. „Kultura”, Paryż R. [41]: 1987, nr 4, s. 52–55.
Kusiak Z., Polska Zjednoczona Partia Robotnicza. W: Encyklopedia „Białych Plam”. T. 14. Pod red. H. Kieresia. Radom 2001, s. 225–237.
List Biskupów polskich do duszpasterzy z dnia 23 marca 1981 r. „Pismo Okólne” [Biuro Prasowe Episkopatu Polski] R. [14]: 1981, nr 31, s. 3.
Marody M., Długi finał. Warszawa 1995.
Mérétik G., Noc generała. Przeł. M. Radgowski. Warszawa 1989.
Michalik J., Homilia Przewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski Abp. Józefa Michalika [na pogrzebie kard. Józefa Glempa, Warszawa, kościół św. Krzyża, 27 I 2013]. „Ex Cathedra” R. 11: 2013, nr 2, s. 5–7.
Napiórkowski S. C., Stan wojenny dzień po dniu 13 XII – 31 XII 1982. Niepokalanów 2012.
Okoliczności polityczne śmierci księdza Jerzego Popiełuszki.
Paczkowski A., Moskwa a kryzys polski lat 1980–1981. W: Białe plamy – czarne plamy. Sprawy trudne w relacjach polsko-rosyjskich 1918–2008. Pod red. A. D. Rotfelda, A. W. Torkunowa. Warszawa 2010, s. 539–548.
Pięciak W., Litka P., Musiał F., Kroniki zapowiedzianej śmierci. „Tygodnik Powszechny” R. [64]: 2009, nr 3, s. 19–23.
Pronobis W., Polska i świat w XX wieku. Warszawa 1997.
Prymas Polski do „Solidarności”. „Tygodnik Solidarność” R. [1]: 1981, nr 10, s. 6.
Rada Główna Episkopatu Polski, Komunikat z posiedzenia Rady Głównej Episkopatu Polski – Warszawa, dnia 15 grudnia 1981 r. W: Sekretariat Konferencji Episkopatu Polski, Komunikaty Konferencji Episkopatu Polski 1945–2000. Oprac. J. Żaryn. Poznań 2006, s. 258–259.
Raina P., Arcybiskup Dąbrowski – rozmowy watykańskie. Warszawa 2001.
Raina P., Troska o internowanych. Interwencje abp. Dąbrowskiego u gen. Kiszczaka 1982–1989. Warszawa 1999.
Relacja z posiedzenia Komisji wspólnej przedstawicieli rządu i Episkopatu w dniu 23 listopada 1981 r. W: Tajne dokumenty Państwo–Kościół 1980–1989. Londyn–Warszawa 1993, s. 140–159.
Roszkowski W., Najnowsza historia Polski 1980–2002. Warszawa 2003.
Sobiech M., Kościół w stanie wojennym. „Przewodnik Katolicki” R. [102]: 2013, nr 50, s. 18–21.
Sprawozdanie ze spotkania Prymasa Polski z przedstawicielami NSZZ „Solidarność”. Warszawa 16 luty 1981 r. „Pismo Okólne” [Biuro Prasowe Episkopatu Polski] R.[14]: 1981, nr 8, s. 7.
Strzelecki J., Sztandar Huty Warszawa. „Tygodnik Solidarność” R.[1]: 1981, nr 6, s. 12.
Tajne dokumenty Biura Politycznego i Sekretariatu KC. Ostatni rok władzy 1988–1989. Oprac. S. Perzkowski. Londyn 1994.
Wałęsa L., Droga nadziei. Kraków 1989.
Wandycz P., Cena wolności. Historia Europy Środkowo-Wschodniej od średniowiecza do współczesności. Przeł. T. Wyrozumski. Kraków 1995.
Weigel G., Świadek nadziei. Biografia papieża Jana Pawła II. Przeł. M. Tarnowska i in. Kraków 2000.
Zaremba M., Strajk w Wyższej Oficerskiej Szkole Pożarnictwa w Warszawie. W: Encyklopedia Solidarności. Opozycja w PRL 1976–1989. T. 2. Pod red. M. Waligóry. Warszawa 2012, s. 436.
Zieleniewski M., Przez lekko uchyloną bramę. Gierek, Jaroszewicz, Babiuch, Cyrankiewicz, Szlachcic i inni. Kościan 1989.
Zieliński Z., Kościół w Polsce 1944–2002. Radom 2003.
Zięba M., Czy Kościół nie zagraża „Solidarności”? „Tygodnik Solidarność” R. [1]: 1981, nr 14, s. 4.
Żaryn J., Aparat represji wobec ks. Jerzego. W: Niewygodny świadek prawdy; dodatek do „Gościa Niedzielnego” R. 87: 2010, nr 22, s. 6–7.
Żaryn J., Episkopat Polski wobec wprowadzenia stanu wojennego. W: Kościół i społeczeństwo wobec stanu wojennego. Pod red. J. W. Wysockiego. Warszawa 2004, s. 9–23.
Hajduk S., Zabić Chrystusowego żołnierza. [dostępny w Internecie] www.polonus.forumoteka.pl/viewtopic.php?t=1167 [dostęp 9 V 2014].
Oficjalna strona byłego Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej [dostępny w Internecie] www.wojciech- jaruzelski.pl/ [dostęp 6 V 2014].
Protokół porozumienia zawartego przez Komisję Rządową i Międzyzakładowy Komitet Strajkowy w Gdańsku [dostępny w Internecie] www.pl.wikisource.org/wiki/Protokół_ustaleń_MKS_z_komisją_rządową_w_Gdańsku_(1980) [dostęp 6 V 2014].
Solidarność [dostępny w Internecie] www.encyklopedia.pwn.pl/haslo/3977446/solidarnosc.html [dostęp 6 V 2014].
Sychowicz K., W drodze do demokracji − sierpień 1980 i jego konsekwencje [dostępny w Internecie] www.4lomza.pl/index.php?wiad=22843 [dostęp 6 V 2014].
Tanya Valko dla Onetu: „arabska wiosna” zrujnowała Libię. Rozmowa T. Szeląga. [dostępny w Internecie] www.wiadomosci.onet.pl/tylko-w-onecie-/tanya-valko-dla-onetu-arabska-wiosna-zrujnowala-libie/tmpd0 [dostęp 6 V 2014].
Wołk G., Ośrodek Odosobnienia w Załężu [dostępny w Internecie] www.encyklopedia-solidarnosci.pl/wiki/index.php?title=T01363_Ośrodek_Odosobnienia_w_Załężu_k._Rzeszowa [dostęp 9 V 2014].
Życiorys ks. Kazimierza Jancarza [dostępny w Internecie] www.mistrzejowice.net/Ks-Kazimierz-Jancarzki/Zyciorys,abc.html [dostęp 9 V 2014].
Downloads
Published
Issue
Section
License
Copyright (c) 2014 Zdzisław Gogola
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 3.0 Unported License.
The author declares that he or she has full copyright to the work, and such copyright it is not limited to the extent applicable to this declaration, that the article is an original work and that it does not infringe any third-party rights.
The author agrees to a free-of-charge, non-exclusive and non-restricted use of the work by Pontifical University of John Paul II in Krakow i.e.:
- to record and duplicate: make copies of the work by means of printing, reprography, magnetic or digital storage;
- to circulate the original or the copies of the work (disseminate, lend or lease the original or copies thereof, publicly display, screen or make the work publicly available so that everyone is able to access it at the time and in place they wish to do so);
- to include the work in a compilation;
- the Pontifical University of John Paul II in Krakow may grant sublicenses Creative Commons Acknowledgement of authorship-Non-commercial use-Without derivative work 3.0 Poland
The Pontifical University of John Paul II in Krakow makes the work available on the Platform Periodicals belonging to the University, according to the licence Creative Commons Acknowledgement of authorship-Non-commercial use-Without derivative work 3.0 Poland. Accordingly, the author authorises all interested parties to use the work on the following conditions:
- the author and the title of the work will be listed,
- the place of publication (name of the periodical and an Internet link to the originally published work),
- the work will be distributed in a non-commercial way,
- no derivative works will be created.
