Uwagi ikonograficzne na temat medalu autorstwa Luisa Varoú z 1677 roku upamiętniającego wizytę w Gdańsku pary królewskiej: Jana III Sobieskiego i Marii Kazimiery Sobieskiej
DOI:
https://doi.org/10.15633/fhc.2216Słowa kluczowe:
medal, awers, revers, Höhn, SobieskiAbstrakt
Autor artykułu pt. Uwagi ikonograficzne na temat medalu autorstwa Luisa Varoú z 1677 roku upamiętniającego wizytę w Gdańsku pary królewskiej: Jana III Sobieskiego i Marii Kazimiery Sobieskiej opisuje szczegółowo osiem dzieł sztuki nawiązujących do pierwszej lub drugiej strony opisywanego numizmatu. Jak przekonuje autor choć w ikonografii XVII wieku brak jest przedstawień, które ponad wszelką wątpliwość mogły posłużyć medalierowi za wzór dla awersu czy rewersu numizmatu to jednak nie ulega wątpliwości, iż prowadząc kwerendę zachowanych dzieł sztuki z epoki nowożytnej można odnaleźć zbliżone odwzorowanie zarówno charakterystycznego antykizowanego nakrycia głowy w formie hełmu jak i podobizny Famy. Cechą wspólną analizowanych na łamach niniejszego artykułu medalierskich przedstawień wybitnych członków elity europejskiej „all antica” jest oczywiście ich przekaz. Dysponentowi, a więc zamawiającemu w sposób szczególny zależało na wyeksponowaniu własnych talentów i umiejętności wojskowych jak też właściwym upamiętnieniu niedawnych triumfów militarnych. Projektując podobiznę skrzydlatej Famy twórca medalu natomiast naśladował zapewne przynajmniej częściowo jedną ze znanych XVII-wiecznych rycin. Ze względu na okoliczności emisji medalu i potrzebę podkreślenia za jego pośrednictwem związków łączących Gdańsk z aktualnym polskim monarchą utalentowany medalier gdański jakim bez wątpienia był Luis Varoú nie mógł jedynie poprzestać na wiernym odwzorowaniu dobrze znanej symboliki, lecz musiał mniej lub bardziej manifestacyjnie nawiązać do aktualnych wydarzeń politycznych. Stąd kluczowe dla zrozumienia przesłania kompozycji rewersu medalu wydają się być zwłaszcza dwa jej elementy: uwzględniona na drugim planie realistyczna panorama Gdańska od strony której fortyfikacje miejskie prezentują się najbardziej okazale oraz znak herbowy aktualnie panującej dynastii.Bibliografia
J. Albertrandy, Zabytki starożytności rzymskich w pieniądzach, pospolicie medalami zwanych, czasów Rzplitej i szesnastu pierwszych cesarzów zbioru ś. p. Stanisława Augusta króla polskiego postrzeżone i krótkim wykładem objaśnione przez JX. Jana Albertrandego…, Warszawa 1805.
J. Albertrandy, O medalach polskich [od Zygmunta I Starego do Augusta III], b.m.w., 1805-1850.
W. Bartynowski, Teki Bartynowskiego: Medale z czasów Jana III, b. m. d. w.
F. Bentkowski, Spis medali polskich lub z dziejami Krainy Polskiej stycznych…, Warszawa 1830.
K. Beyer, Gabinet medalów polskich oraz tych które się dziejów Polski tyczą. Dopełnienie dzieła Edwarda hr Raczyńskiego, Warszawa 1857.
J. Blocke, Jeremias Falck: Sein Leben und seine Werke; mit vollständigem alphabetischen und chronologischen Register sämmtlicher Blätter sowie Reproductionen nach des Künstlers besten Stichen, Danzig 1890.
G. Brockmann, Die Medaillen Joachim I. - Friedrich Wilhelm I (1499-1740), Köln 1994a.
T. Dobrowolski, Polskie malarstwo portretowe, Kraków 1948.
T. Dobrzeniecki, J. Ruszczycówna (red.), Sztuka warszawska od średniowiecza do połowy XX wieku. Katalog wystawy jubileuszowej. Muzeum Narodowe w Warszawie, t. I-II, Warszawa.
J. Dutkowski, 100- dukatowa sensacja na wystawie berlińskiej, Przegląd Numizmatyczny, nr 2, (73), 2011, s. 13.
J. Dutkowski, Nienotowany dwudukat koronacyjny z 1676 roku w popiersiem w zbroi karacenowej, Przegląd Numizmatyczny, nr 1, (92), 2016, s. 57.
J. Dutkowski, Nieopisana mała donatywa w srebrze Jana III Sobieskiego w zbiorach Gotha Przegląd Numizmatyczny, nr 3(94) 2016, s.4.
K. Estreicher, Bibliografia polska, Kraków 1870-1939, t. 14, 1896.
W. Fijałkowski (red.), L’arte e gli artisti italiani alla corte de Jan III Sobieski, Polonia-Italia relazioni artistiche dal medioevo al. XVIII secolo, Wrocław 1979.
W. Fijałkowski, Wilanów. Rezydencja Króla zwycięscy, Warszawa 1983.
W. Fijałkowski i J. Mieleszko (red.), Chwała i sława Jana III w sztuce i literaturze. Katalog wystawy jubileuszowej z okazji trzechsetlecia odsieczy wiedeńskiej, Warszawa 1983.
W. Fijałkowski, Vademecum Wilanowa, Warszawa 2011.
L. Forrer, Biographical dictionary of medallists-coin, gem, and seal-engravers, mint-masters, &c., ancient and modern, vol. IV, London 1904-1916.
A. Franaszek, K. Kuczman (red.), Odsiecz Wiedeńska. Wystawa jubileuszowa w Zamku Królewskim na Wawelu w trzechsetlecie bitwy, Kraków 1990.
R. Grund, Die Entwicklung der Medaillenkunst an der Münzstätte Dresden im 17 Jahrhundert, Gütersloh 1996.
T. Grzybkowska, (red.), Gdańsk dla Rzeczpospolitej w służbie Króla i Kościoła, Katalog wystawy, Warszawa 2004.
A. Hess, Verzeichniss verkäuflicher Münzen aus der fürstlich Montenuovo'schen Münzsammlung, Frankfurt am Main 1881-1883.
J. Hevelius, Cometographia: totam naturam cometarum: utpote sedem, parallaxes, distantias, ortum & interitum, capitum, caudarumque diversas facies, affectionesque, nec non motum eorum summe admirandum, beneficio unius, ejusque, finae & convenientis hypothesos exhibens...: ac iconibus æri incisis plurimis illustrantur, Cumprimis vero, cometae anno 1652, 1661, 1664 & 1665 ab ipso auctore... expenduntur...: accessit, omnium cometarum, a mundo condito hucusque ab historicis, philosophis & astronomis annotatorum, historia, Gedani (Gdańsk) 1668, Katowice, Biblioteka Śląska, sygn. 225097 IV.
J. Hevelius, Machinae Coelestis pars prior: Organographiam, Instrumentorum Astronomicorum omnium, quibus Auctor hactenus Sidera rimatus, ac dimensus est, Accuratam Delineationem et Descriptionem, Plurimis Iconibus, aeri incisis, illustratam et exornatam, exhibens: cum Aliis quibusdam, tam jucundis, quam scitu dignis, ad Mechanicam, Opticamque Artem pertinentibus: Inprimis, De Maximorum Tuborum Constructione, et commodissma Directione: Nec non Nova ac Facillima Lentes quasvis, ex sectionibus Conicis, expoliendi Ratione, Gedani (Gdańsk) 1673, Kraków, Muzeum im. Emeryka Hutten-Czapskiego, sygn. MNK VIII-XVII.3160.
B. E. Hildebrand, Sveriges och svenska konungahusets minnespenningar prakmynt och belöningsmedaljer, t. I, Stockholm 1874-1876.
A. Hirsch, Die Medaillen auf den Entsatz Wiens 1683, Troppau 1883.
Homer, Odyseja, J. Parandowski, (przeł.), Warszawa 1953.
Homer, Iliada, J. Łanowski, (przeł.), Warszawa 1999.
E. Hutten-Czapski, Catalogue de la collection des médailles et monnaies polonaises…, St. Petersbourg - Cracovie 1871-1916.
E. Iwanoyko, Emblematyczne Sobiesciana Gotfryda Peschewitza, Prace i Wydziału Filozoficzno-Historycznego UAM w Poznaniu, seria: Historia sztuki, 1978, nr 8, s. 7.
M. Karpowicz, Rozważania nad treściami ideowymi Wilanowa za Jana III, Treści dzieła sztuki. Materiały sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Gdańsk (grudzień 1966), M. Witwińska (red.), Warszawa 1969, s. 184-194.
M. Karpowicz, Jerzy Eleuter Szymonowicz Siemiginowski malarz polskiego baroku, Warszawa, Wrocław, Kraków, Gdańsk 1974.
M. Karpowicz, Co nam mają do powiedzenia fasady Wilanowa, Warszawa 2011.
T. Mańkowski, Malarstwo na dworze Jana III Sobieskiego, Biuletyn Historii Sztuki, t. XII, 1950, nr 1-4, s. 201-288, il. 8.
P. W. Maro Metamorfozy, S. Stabryła, (przeł.), Wrocław 1995.
P. W., Maro, Eneida, S. Stabryła, (przeł.), Wrocław 2004.
E. A. Maser, Cesare Ripa. Baroque and Rococo. Pictural Imagery. The 1758–1760, New York 1971.
O. Merseburger, (red.), Sammlung Otto Merseburger umfassend Münzen und Medaillen von Sachsen, albertinische und ernestinische Linie Verkaufskatalog der Münzhandlung Zschiesche & Köder, Leipzig 1999.
J. Mieleszko (red.), Tron pamiątek ku czci „Najjaśniejszego, Niezwyciężonego Jana Sobieskiego Króla Polskiego” w trzechsetlecie śmierci 1696-1996, Warszawa 1996.
M. Morka, Polski nowożytny portret konny i jego europejska geneza, Warszawa 1986.
E. Raczyński, Gabinet Medalów Polskich oraz tych które się dziejów Polski tyczą począwszy od najważniejszych aż do końca panowania Jana III (1513-1696), t. II, Wrocław 1838.
C. Ripa, Iconologia, oprac. I. Kania, Warszawa 2004.
J. Rokita, Funkcje propagandowe medali z lat 1673-1687 upamiętniających zwycięstwo chocimskie, Biuletyn Numizmatyczny ZG PTN, nr 2 (374), 2014, s. 107-121.
J. Rokita, Medal upamiętniający zwycięstwo pod murami Wiednia, Przegląd Numizmatyczny, nr 3 (90), 2015, s. 37.
J. Rokita, Odsiecz wiedeńska – medal upamiętniający odsiecz wiedeńską i gloryfikujący postawę wykazaną przez Leopolda i pozostałych sojuszników chrześcijańskich wobec zagrożenia tureckiego, Przegląd Numizmatyczny, nr 4 (91), 2015, s. 37.
J. Rokita, Odsiecz wiedeńska, kilka uwag na temat medalu upamiętniającego przekazanie do Watykanu sztandarów tureckich zdobytych pod Parkanami w 1684 roku, Przegląd Numizmatyczny, nr 1, (92), 2016, s. 54-56.
J. Rokita, Medale upamiętniające podpisanie pod Żurawnem traktatu pokojowego między Rzeczpospolitą a Turcją. Uwagi ikonograficzne, [w:] „Biuletyn Numizmatyczny ZG PTN”, nr 3, (383), 2016, s.194-205.
J. Rollos, In Laudes Ioannis Sobiescii. Rękopiśmienny zbiór emblematów z rysunkami Johanna Jakoba Rollosa, B. Milewska-Waźbińska (przekł.), Warszawa 2016.
S. Rüchle, Die historischen Medaillen der Stadt Danzig, Danzig 1928.
J. Ruszczycówna, Ikonografia Jana III Sobieskiego. Wybrane zagadnienia, Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie, t. XXVI, 1982, s. 209 – 307, il. 51.
M. Ryszkiewicz, W. Tomkiewicz, M. Walicki, Malarstwo polskie. Manieryzm-barok, Warszawa 1971.
J. J. Salomon, Der MünzGeschichte der Stadt Danzig. Erstes Stück. – Sechstes Stück, Danzig 1762-1763.
H. Samsonowicz-Osiecka, Polskie uroczystości w barokowym Rzymie: 1587-1696, Warszawa 2012.
G. Schnee, Sächsische Taler (1500-1800), Frankfurt am Main 1982.
J. Strzałkowski, Słownik medalierów polskich, Warszawa 1982.
E. Suchodolska, A. Gieysztor (red.), Rzeczpospolita w dobie Jana III. Katalog wystawy Zamku Królewskiego, Archiwum Głównego Akt Dawnych i Biblioteki Narodowej, Warszawa 1983.
W. E. Tentzel, Saxonia Numismatica sive nummophylacium numismatum mnemonicorum et iconorum a serenissimis electoribus ducibusque Saxoniae lineae Albertinae cudi iussorum, Dresden 1705, Dresden, Sächsische Landesbibliothek, sygn. Hist.Sax.M.210. 1705.
U. Thieme, F. Becker, Allgemeines Lexikon der bildenden Künstler von der Antike bis zur Gegenwart […], Leipzig 1907-1950 , bd. XXII (1928), s. 224.
F. A. Vossberg, Münzgeschichte der Stadt Danzing, Berlin 1852.
Wardzyński M., Szwaner (Schwaner), zapewne Stefan (Stephan) (2. poł. XVII w.), rzeźbiarz, Polski Słownik Biograficzny, t. XLIX/3, 2014, z. 202, s. 431-333.
H. Widacka, Jan III Sobieski w grafice XVII i XVIII wieku, Warszawa 1987.
H. Widacka, (red.), Katalog portretów osobistości polskich i w Polsce działających w zbiorach Biblioteki Narodowej, Warszawa 1990-1999, t. II, 1992.
H. Widacka, W kręgu wielkiego króla czyli opowieści wilanowskie, Warszawa 2008.
H. Widacka, Lew Lechistanu. Jan III Sobieski w grafice, Warszawa 2010.
Z. Wójcik, Jan III Sobieski. 1629-1696, Warszawa 1983.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2018 Jan Gustaw Rokita
Praca jest udostępniana na licencji Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 3.0 Unported License.
Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i identyfikator DOI oryginalnie opublikowanego utworu).
