Przedstawianie Mikołaja Zebrzydowskiego w literaturze pięknej i sztukach plastycznych
DOI:
https://doi.org/10.15633/Słowa kluczowe:
Mikołaj Zebrzydowski, rokosz ZebrzydowskiegoAbstrakt
Zauważalne są w sposobach przedstawiania Mikołaja Zebrzydowskiego przez artystów dwa antagonizujące ze sobą modi operandorum. W artykule przeanalizowano wyobrażenia Zebrzydowskiego od czasu jego życia po XIX wiek, kiedy pod wpływem dyskusji historiozoficznej na temat przyczyny upadku Polski występowały tylko skrajne sposoby przedstawiania magnata z Zebrzydowic. Wyobrażenia plastyczne połączono z literackimi, ponieważ informacje w nich zawarte wzajemnie się uzupełniają (umożliwiają m. in. ustalenie fizjonomii Zebrzydowskiego).Bibliografia
Bibliografia została załączona w przesłanym pliku.
BIBLIOGRAFIA
Źródła
Archiwum Prowincji Bernardynów:
Historia Calvariae seu… descriptio situs, fundationis, privilegiorum… collecta Anno Domini 1613, sygn. IV-a-1.
Muzeum Narodowe w Krakowie:
Medal magnacki M. Zebrzydowskiego, odlew, złocenie, złoto, sygn. MNK VII-MdP-653.
Medal magnacki M. Zebrzydowskiego, odlew, srebro, sygn. MNK VII-MdP-901.
Mikołaj Zebrzydowski – „Ryciny medali polskich…”, sygn. MNK-III-RYC.-15789.
Mikołaj Zebrzydowski, autor: A. Tepplar, miedzioryt, karton, sygn. MNK III-ryc.-36647.
Mikołaj Zebrzydowski, autor: J. Łęczyński, litografia, papier, sygn. MNK III-ryc.-36648.
Rokosz albo Facies Reipublicae… anno 1606, autor: J. N. Daszkiewicz, olej, płótno, sygn. MNK I-48.
Mikołaj Zebrzydowski, autor: L. Łepkowski, tusz, karton, sygn. MNK-XV-R.-509/7.
Portret Mikołaja Zebrzydowskiego, autor: T. Łosik, tusz, kalka, sygn. MNK III-r.a-17800.
Mikołaj Zebrzydowski, autor: J. Łęczyński, kredka, ołówek, papier, sygn. MNK III-r.a-18467.
Popiersie Mikołaja Zebrzydowskiego, tusz, gwasz, papier, sygn. MNK-IIIr.a.-18990.
Portret Mikołaja Zebrzydowskiego – do uzupełnienia, autor: J. K. Wojnarowski, ołówek, kalka, sygn. MNK III-r.a-19647.
Źródła drukowane:
[Bielski J.] Carminum Joachimi Bilscii liber I, druk J. Siebeneicher, Kraków 1588, starodruk w Ossolineum, sygn. XVI.Qu.1997.
[Bielski J.] Sen maiowy pod gaiem maiowym iednego Pustelnika przez Marcina Bielskiego napisany i teraz na nowo przez Joachima Bielskiego wydany, druk J. Siebeneicher, Kraków 1589, starodruk w Ossolineum, sygn. XVI.Qu.2103.
Capitula y condiciae wiecznego pokoju... między Najjaśnieyszemi Krolmi Henrikiem III... a Philippem II, tłum. Jan Chrzciciel Ceki, Kraków 1598, starodruk w Ossolineum, sygn. VI.Qu.2408.
Kolebka JMci P. Mikołaia Kazimierza z Zebrzydowic Zebrzydowskiego pierworodnego syna... Michała Zebrzydowskiego... y Maryny Zebrzydowskiey... kołysana w Dąbrówce, starodruk w BN, sygn. SD XVII.4.15836 adl.
Cilli A., Storia delle sollevazioni notabili seguite in Polonia gli anni del Signore 1606-1608, druk P. Antonio, Pistoia 1627, starodruk w BN, sygn. SD XVII.3.7194.
Pisma polityczne z czasów rokoszu Zebrzydowskiego 1606-1608, oprac. J. Czubek, t. I-III, Kraków 1916-1918.
Kalwarya albo Nowe Jeruzalem na polach Zebrzydowskich zasadzone, a przez Oyca Franciszka Dzielowskiego, Zakonu Franciszka Świętego, Minorum de Obseruantia, Kustosza Krakowskiego, krotko z fundamentu swego wywiedziona. W Kazimierzu przy Krakowie, I. K. M. Typ. R.P. 1669, starodruk w BN, sygn. SD XVII.2.494.
Excitarz pobożney pamiątki iasnie wielmożnego pana [...] Mikolaia Zebrzydowskiego wiewody y generała krakowskiego sńiatynskiego [...] starosty pierwszego fundatora kalwaryiskiego [...] na kapitule kalwaryiskiey w roku 1656 odprawowaney [...], z ambony kalwaryiskiey, druk Łukasz Kupisz, Kraków 1660, starodruk w BN, sygn. SD XVII.3.16624.
Guagnini A./Stryjkowski M., Kronika Sarmacyey Europskiey, tłum. M. Paszkowski, druk M. Lob, Kraków 1611, starodruk w BJ, sygn. BJ St. Dr. 589150 III.
Ian Kochanowski, druk B. Skalski, Kraków 1604, starodruk w BN, sygn. mf. B2495.
Pisma pośmiertne Aleksandra Łubieńskiego, wyd. A. Jocher, Petersburg 1855, s. 45-175.
Kraszewski J. I., Bajbuza: Czasy Zygmunta III, Warszawa 1885.
Król M., Siéroty Zebrzydowskiego czyli Akademicy krakowscy, druk J. Styrna, Tarnów 1875.
Mirowski A., Poema sacro de cruento Domini Nostri Iesu Christii, Kraków 1600, starodruk w Ossolineum, sygn. XVI.Qu.2790.
Naruszewicz A., Historya Jana Karola Chodkiewicza Woiewody Wileńskiego, Hetmana wielkiego, t. I-II, Warszawa 1781, starodruk w Ossolineum, sygn.. XVIII/6061_1.
Niemcewicz J. U., Śpiewy historyczne z muzyką i rycinami, wyd. II, Warszawa 1816.
Oratio de nobilitate eiusque natura et officiis..., Krakow 1604, starodruk w BN, sygn.A-C4.
Orpiszewski L., Mikołaj Zebrzydowski. Dramat w V. aktach, Poznań 1872.
Orpiszewski L., Mikołaj Zebrzydowski, „Rocznik Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu”, 1870-1872, s. 84-146.
De bello Dialysis Aurea Habita In Florentissimo Cracoviensis...a Ioanne Ostrowski, druk A. Piotrkowczyk, Kraków 1598, starodruk w Ossolineum, sygn. XVI.Qu.2608.
Wizervnk Człowieká, w bogomyślny żywot wstępuiącego, ná kształt rozmowy pokutuiącego z doskonáłym. Przez X. Stánisłáwá Pekárowicyusa, náuk y Philozophiey Bákálarzá: P. Z. nápisany. Ná dwie częśći rozdźielony, wyd. S. Kobylińskiego, Kraków 1611, starodruk w Ossolineum.
Polityki Arystotelesowey to iest Rządu Reczypospolitey z dokładem ksiąg ośmioro, tłum. S. Petrycy, wyd. S. Kempini, Kraków 1605, starodruk w Ossolineum, sygn. XVII-19299.
Książka pamiątkowa Arcybractwa Miłosierdzia i Banku Pobożnego w Krakowie od roku 1584 do 1884: skreślona w roku jubileuszowym, oprac. I. Polkowski, Kraków 1884.
Postękalski M. OFM, Officium albo godzinki.., Kraków 1618, starodruk w BJ, sygn. BJ St. Dr. 42423 I.
Postękalski M. OFM, Viarum Redemptionis Nostrae, propriis Passionis D. N. Jesu Christi stationibus in agro Zebrzydovicensi distinctarum Rememoratio, druk A. Piotrowczyk, Kraków 1620, źródło: https://play.google.com/store/books/details/Marianus_Postek%C3%A1lski_Viarum_redemptionis_nostrae_p?i=JH89AAAAcAAJ [dostęp: 16.11.2019].
Rożniatowski A., Pamiątka krwawey ofiary Pana Zbawiciela naszego Jezusa Christusa: Wedle mieysc Hierosolimskich, nad Zebrzydowicami wykonterfektowanych, druk P. Piotrowczyk, Kraków 1692, starodruk w BN, sygn. mf. B2050.
Sarnicki S., Statvta y Metrika Prziwileyów Koronnych, druk. J. Januszowski, Kraków 1594, starodruk w BJ, sygn. BJ St. Dr. Cim. 8120, s. 231.
Sokołowski S., Szafarz ábo o pohamowaniu utrat niepotrzebnych. Dialog, tłum. J. Januszowski, Kraków 1589, starodruk w Ossolineum, sygn. XVI.Qu.1966.
Ks. J. Wielewickiego S.J. Dziennik spraw domu zakonnego OO. Jezuitów u św. Barbary w Krakowie od r. 1600 do r. 1608 (włącznie), red. J. Szujski, Kraków 1881.
Szymonowic S., Lutnia rokoszańska, [w:] Sielanki wybrane i Lutnia Rokoszańska, red. K. Drzewiecki, Warszawa [brak daty], s. 59-67, 78-79.
Zawadzki T., Specvlvm Senatorvm Ac Officialivm Regni Poloniae, Avlaeque Regiae, druk M. Lobii, Kraków 1611, starodruk w BN, sygn. SD XVII.1.308 adl.
Opracowania:
Banaś T., Polskie wiersze okolicznościowe okresu rokoszu Zebrzydowskiego — problemy genologiczne, „Napis”, seria XVII, 2006, s. 63-75.
Czekała A., Drugi etap rokoszu Zebrzydowskiego (X 1606 – VI 1608) w świetle wybranych druków ulotnych, „Acta Universitatis Lodziensis”, 96, 2016, s. 19-41.
Dworzaczek W., Genealogia. Tablice, Warszawa 1959, nr 134.Kupisz D., Działania zbrojne na obszarze województwa sandomierskiego podczas rokoszu Mikołaja Zebrzydowskiego (1606-1607), "Z Dziejów Regionu i Miasta: rocznik Oddziału Polskiego Towarzystwa Historycznego w Skarżysku-Kamiennej", t. 1, 2010, s. 7-30.
Klima T., Historia szpitala i klasztoru Bonifratrów w Zebrzydowicach na 300-letni jubileusz, Wadowice 1911.
Lelewel J., Polska, dzieje i rzeczy jej, t. 3, Poznań 1855.
Łepkowski J., Kalwarya Zebrzydowska i jej okolice pod względem dziejowym i archeologicznym, Kraków 1850.
Maciaszewski J., Wojna domowa w Polsce (1606-1609), cz. I: Od Stężycy do Janowca, Wrocław 1960.
Miodońska B., Władca i państwo w krakowskim drzeworycie książkowym w XVI w., [w:] Renesans. Sztuka i ideologia. Materiały Sympozjum Naukowego Komitetu Nauk o Sztuce PAN, Warszawa 1976, s. 45-97.
Niemcewicz J.U., Dzieje panowania Zygmunta III, Warszawa 1819.
Opaliński E., Dwa nieznane projekty „procesu” konfederacji warszawskiej z 1605 i 1607 roku, „Res Historica”, 2000, z. 10: Z dziejów stosunków wyznaniowych w Rzeczypospolitej XVI-XVII wieku, s. 165-177.
Opaliński E., Zjazd rokoszowy w Jędrzejowie w roku 1607, [w:] Król a prawo stanów do oporu, red. M. Markiewicz, E. Opaliński, R. Skowron, Kraków 2010, s. 221–236.
Opaliński E., Zjazd rokoszowy warszawski w październiku 1607 r., "Kwartalnik Historyczny", r. CXXI, 3, 2014, s. 521-539.
Ormanty A., Wybrane epizody z życia i działalności Mikołaja Zebrzydowskiego (1553-1620), Kraków 2003.
Podniesińska K., Trzy komplety "Rycin medali polskich" odbitych z blach Królewskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Warszawie przechowywane w zbiorach graficznych Muzeum Narodowego w Krakowie, "Wiadomości Numizmatyczne, R. LX, z. 1–2 (201–202), 2016, s. 63-88.
Rychcicki M. J. [Dzieduszycki M.], Piotr Skarga i jego wiek, t. 1, Kraków 1850.
Siarczyński F., Obraz wieku panowania Zygmunta III, t. II, Lwów 1826.
Słoczyński H. M., „Kazanie Skargi” Jana Matejki w kontekście ówczesnej wiedzy o epoce i poglądów na dzieje Polski, „Folia Historica Cracoviensia”, 24, 2018, z. 1, s. 59-116.
Słoczyński H. M., Światło w dziejarskiej ciemnicy. Koncepcja dziejów i interpretacja przeszłości polski Joachima Lelewela, Kraków 2010.
Szpaczyński P., Mocarstwowe dążenia Zygmunta III w latach 1587-1618, Kraków 2013.
Wisner H., W imię praw i zwyczajów, czyli wbrew nim. Rokosz Zebrzydowskiego 1606-1607, [w:] Król a prawo stanów do oporu, red. M. Markiewicz, E. Opaliński, R. Skowron, Kraków 2010, s. 209-221.
Polski Słownik Biograficzny, t. XXIV, hasło: Ludwik Orpiszewski, oprac. J. Wszołek, Warszawa 1979, s. 250-252.
Wyczawski E. H. OFM, Kalwaria Zebrzydowska. Historia klasztoru bernardynów i kalwaryjskich dróżek, wyd. II, Kalwaria Zebrzydowska 2006.
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2020 Mirosław Aleksander Płonka
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i identyfikator DOI oryginalnie opublikowanego utworu).
