Listy z intencjami modlitewnymi nadsyłane do Kalwarii Zebrzydowskiej w latach 70. XX wieku. Świadectwo postaw religijnych i społecznych
DOI:
https://doi.org/10.15633/fhc.30105Słowa kluczowe:
Kalwaria Zebrzydowska, misteria, listy z prośbami o modlitwę, komunizm, święty Jan Paweł IIAbstrakt
Autor interpretuje listy modlitewne wysyłane do Kalwarii Zebrzydowskiej w latach 70. XX wieku. Prezentuje je jako źródło historyczne, choć uwzględnia perspektywę etnologii i socjologii. Przedstawia genezę i cechy sanktuarium. Charakteryzuje treść listów, zwracając uwagę na ich specyfikę, opisuje społeczne patologie, znaczenie Kościoła katolickiego dla wiernych. Przytacza szereg listów. Podkreśla, że reprezentowały one głównie kobiecy punkt widzenia. W konkluzji akcentuje, że postawa religijna między innymi odzwierciedlała dylematy życia codziennego i była daleka od tak zwanej „wielkiej historii”. Co nie znaczy, że owa postawa religijna w przyszłości nie wpłynęła na przemiany społeczne zapoczątkowane drugim konklawe w 1978 roku.
Bibliografia
Archiwalia
Archiwum Prowincji Bernardynów w Krakowie, IVC 16 (1970).
Archiwum Prowincji Bernardynów w Krakowie, IVC 32 (1973).
Archiwum Prowincji Bernardynów w Krakowie, IVC 47 (1974).
Archiwum Prowincji Bernardynów w Krakowie, IVC 33 (1975)
Archiwum Prowincji Bernardynów w Krakowie, IVC 34 (1976).
Archiwum Prowincji Bernardynów w Krakowie, IVC 35 (1977).
Archiwum Prowincji Bernardynów w Krakowie, IVC 22 (1978).
Archiwum Prowincji Bernardynów w Krakowie, Regestrum pielgrzymek, wycieczek, grup turystów oprowadzonych po obiektach sakralnych przez Braci Kleryków W. S. D. OO. Bernardynów w roku pańskim 1977, Kalwaria Zebrzydowska 1980, maszynopis.
Skrzynka intencji, on-line: https://kalwaria.eu/intencje/2 (28.08.2023).
[Zawitkowski J.] List biskupa Józefa Zawitkowskiego do B. Gapińskiego. Wspomnienia z dzieciństwa, 2011 [w posiadaniu autora].
Publikacje
Baraniecka-Olszewska K., Ukrzyżowani. Współczesne misteria Męki Pańskiej w Polsce, Toruń 2013.
Basta K., Łańcuch łączący ziemię z niebem. „Różaniec” jako praktyka funeralna współczesnej Sądecczyzny, Nowy Sącz 2021.
Bilska E., Przemiany kulturowych i religijnych funkcji kalwarii w Polsce, w: A. Jackowski, A. Witkowska, Z. S. Jabłoński, I. Sołjan, E. Bilska, Przestrzeń i sacrum. Geografia kultury religijnej w Polsce i jej przemiany w okresie od XVIII do XX w. na przykładzie ośrodków kultu i migracji pielgrzymkowych, Kraków 1996, s. 201–220.
Borowik I., Religijne oblicze Polski na tle Europy, w: Kultury religijne. Perspektywy socjologiczne, red. A. Wójtowicz, Warszawa 2005, s. 31–43.
Chadam A., Zarys dziejów Kalwarii Zebrzydowskiej, Kalwaria Zebrzydowska 1984.
Chwalba A., Dzieje Krakowa, t. 6: Kraków w latach 1945–1989, Kraków 2004.
Czaja D., Lekcje ciemności, Wołowiec 2009.
Czaja D., Szczeliny czasu. Reminiscencje, repetycje, Kraków 2022.
Czarnowski S., Kultura religijna wiejskiego ludu polskiego, w: S. Czarnowski, Dzieła, t. 1: Studia z historii kultury, Warszawa 1956, s. 88–107.
Czekalski T., Czasy współczesne, w: Obyczaje w Polsce. Od średniowiecza do czasów współczesnych, red. A. Chwalba, Warszawa 2004, s. 337–426.
Dilthey W., Rozumienie i życie, w: Wokół rozumienia. Studia i szkice z hermeneutyki, wyb. i przeł. G. Sowinski, Kraków 1993, s. 41–95.
Dudek A., Gryz R., Komuniści i Kościół w Polsce (1945–1989), Kraków 2006.
Dudek A., Zblewski Z., Utopia nad Wisłą. Historia Peerelu, Warszawa–Bielsko-Biała 2008.
Dzik J., Kalwaria Zebrzydowska jako Nowe Jeruzalem, w: Kalwaria Zebrzydowska – polska Jerozolima skarbem Kościoła i narodu polskiego, red. C. Gniecki, Kalwaria Zebrzydowska 2002, s. 81–116.
Freedberg D., Potęga wizerunków. Studia z historii i teorii oddziaływania, przeł. E. Klekot, Kraków 2005.
Gacek G., Nieznane źródła do badań nad repertuarem muzycznym i działalnością przewodników kalwaryjskich z górskich okolic Kalwarii Zebrzydowskiej, w: Pieśń i piosenka religijna w ujęciu lingwistycznym, teologicznym i artystycznym, red. M. Jankosz, W. Przyczyna, Tarnów 2022, s. 105–117.
Gadamer H. G., Prawda i metoda. Zarys hermeneutyki filozoficznej, przeł. B. Baran, Warszawa 2004.
Gapiński B., Sacrum i codzienność. Prośby o modlitwę nadsyłane do Kalwarii Zebrzydowskiej w latach 1965–1979, Warszawa 2008.
Gapiński B., Starość między mitem a historią (chłopska rzeczywistość od połowy XIX w. do 1939 r.), „Przegląd Historyczny” 114 (2023) z. 1, s. 105–130.
Górecki J., Ślązacy w Kalwarii Zebrzydowskiej. Studium historyczno-pastoralne pielgrzymowania Ślązaków do Kalwarii Zebrzydowskiej, Katowice [2013].
Graff T., Wołyniec B., Wróbel E. E., Mikołaj Zebrzydowski 1553–1620. Szkic biograficzny, Kraków 2020.
Gryz R., Pozwolić czy nie? Władze wobec budownictwa katolickich w latach 1971–1980, Kielce 2007.
Janicka-Krzywda U., Elementy widowisk i misteriów religijnych w obrzędowości ludowej okresu Wielkiego Tygodnia na obszarze Polski południowej, „Nasza Przeszłość” 98 (2002), s. 465–502.
Jarkiewicz K., Primum non nocere. Stanowisko środowiska medycznego wobec problemu aborcji a jego relacje z Kościołem w okresie Wielkiej Nowenny, „Pamięć i Sprawiedliwość” (2017) nr 2, s. 398–433.
Jarosz D., Ludzie „trzeciego wieku” i ich warunki życiowe w Polsce w latach 1944–1989. Główne problemy (analiza historyczna), Warszawa 2022.
Juszczak W., Poeta i mit, Wołowiec 2014.
Kalendarium życia Karola Wojtyły, opr. A. Boniecki, Kraków 2000.
Kaliski B., Archidiecezja gnieźnieńska w czasach komunizmu 1945–1980, Warszawa 2012.
Kazanowska Z., Zasięg kultu terytorialnego Matki Boskiej Kalwaryjskiej w latach 1970–1980 w świetle korespondencji klasztoru, Przegląd Kalwaryjski” (1996) nr 2, s. 31–36.
Kowalski P., Prośba do Pana Boga. Rzecz o gestach wotywnych, Wrocław 1994.
Kowalski P., Samotność i wspólnota. Inskrypcje w przestrzeni współczesnego życia, Opole 1993.
Kracik J., Odwieczne kłopoty Kościoła z cudami, „Znak” (1999) nr 6, s. 4–13.
Krzysztonek J., Nowa Huta w latach siedemdziesiątych XX wieku. Życie socjalistycznego miasta, Kraków 2022.
Krzysztonek J., Kościół katolicki w Nowej Hucie w okresie Gierkowskim. Rozwój sieci parafialnej i budownictwa sakralnego, „Studia Sandomierskie” 26 (2019), s. 169–194.
Kubiakowie K. i I., Misterium Męki Pańskiej w Kalwarii Zebrzydowskiej, „Polska Sztuka Ludowa” (1978) nr 3–4, s. 143–160.
Kula M., Wstęp, w: Supliki do najwyższej władzy, red M. Kula, Warszawa 1996, s. 5–11.
Legutko R., Esej o duszy polskiej: z posłowiem A.D. 2012, Poznań 2012.
Łatka R., Marecki J., Komuniści w Polsce rządzonej przez komunistów, Warszawa 2017.
Ługowska J., Pogrzeb Matki Boskiej w Kalwarii Zebrzydowskiej, „Literatura Ludowa” (1986) nr 3 [wyd. 1987], s. 3–9.
Marcel G., Być i mieć, przeł. P. Lubicz, Warszawa 1986.
Mazur M., Rozważania nad historiografią polskiego powojennego podziemia niepodległościowego, „Kwartalnik Historyczny” 129 (2022) nr 2, s. 411–447.
Michajłowa K., Dziad wędrowny w kulturze ludowej Słowian, przeł. H. Karpińska, Warszawa 2010.
Młode małżeństwo. Informator ZSMP, Warszawa 1978.
Murawiec W., Kalwaria Zebrzydowska, Kalwaria Zebrzydowska 1987.
Myśliwski W., Słowa jak okna, w: Historie ludowe. Wszyscy jesteśmy dziećmi chłopek i chłopów, „Tygodnik Powszechny. Wydanie Specjalne” (2024) nr 1 (29), s. 46–49.
Niedźwiedź A., Od religijności ludowej do religii przeżywanej, w: Kultura ludowa. Teorie – praktyki – polityki, red. B. Fatyga, R. Michalski, Warszawa 2014, s. 327–338.
Niedźwiedź A., Religia przeżywana. Katolicyzm i jego konteksty we współczesnej Ghanie, Kraków 2015.
Niedźwiedź A., Wszyscy jesteśmy kalwarianami. Religijność ludowa: dywersanci w Ziemi Ulro [wywiad M. Kuźmińskiego i P. Mucharskiego], „Tygodnik Powszechny” (2006) nr 34, s. 8.
[Nowosielski J.], Zło w sztuce i życiu. Z Jerzym Nowosielskim rozmawia Zbigniew Podgórzec, „Literatura na Świecie” (1987) nr 12, s. 266–277.
Olszewski D., Kultura i życie religijne społeczeństwa polskiego w XIX wieku, Lublin 2014.
Olszewski D., Polska kultura religijna na przełomie XIX i XX wieku, Warszawa 1996.
Otto R., Świętość. Elementy irracjonalne w pojęciu bóstwa i ich stosunek do elementów racjonalnych, przeł. B. Kupis, Warszawa 1999.
Perzanowski A., Odmieńcy. Antropologiczne studium dewiacji, Warszawa 2009.
Piwosz F., „Kalwaria Papieska”, w: Kalwaria Zebrzydowska – polska Jerozolima skarbem Kościoła i narodu polskiego, red. C. Gniecki, Kalwaria Zebrzydowska 2002, s. 165–180.
Piwowarski W., Wprowadzenie, w: Religijność ludowa. Ciągłość i zmiana, red. W. Piwowarski, Wrocław 1983, s. 5–19.
Rauszer M., Ludowy antyklerykalizm. Nieopowiedziana historia, Kraków 2023.
Rudyk M., Wprowadzenie, w: K. Wojtyła–Jan Paweł II, Do tronu łaski. Kazania – przemówienia – homilie w sanktuarium pasyjno-maryjnym w Kalwarii Zebrzydowskiej, Kalwaria Zebrzydowska 2020, s. 7–19.
Sitnik A. K., Geneza sanktuarium pasyjno-maryjnego w Kalwarii Zebrzydowskiej, w: Kalwaria Zebrzydowska – polska Jerozolima skarbem Kościoła i narodu polskiego, red. C. Gniecki, Kalwaria Zebrzydowska 2002, s. 21–48.
Skibiński P., Odnowa tej ziemi. I Pielgrzymka Jana Pawła II do Polski, czerwiec 1979, Warszawa 2020.
Sowa A. L., Historia polityczna Polski 1944–1991, Kraków 2011.
Sowa A. L., Od Drugiej do Trzeciej Rzeczypospolitej (1945–2001), Warszawa 2003.
Szpak E., Mentalność ludności wiejskiej w PRL. Studium zmian, Warszawa 2013.
Sztompka P., Socjologia. Wykłady o społeczeństwie, Kraków 2021.
Tokarska-Bakir J., Obraz osobliwy. Hermeneutyczna lektura źródeł etnograficznych. Wielkie opowieści, Kraków 2000.
Tomicki R., Religijność ludowa, w: Etnografia Polski. Przemiany kultury ludowej, t. 2, red. M. Biernacka, M. Frankowska, W. Paprocka, Wrocław 1981, s. 29–70.
Tryfan B., Ludzi sprawy nieludzkie, „Argumenty” 11 (1967) nr 17, s. 7–8.
Wojtyła K., Kazania 1962–1978, Kraków 1979.
Wojtyła K. – Jan Paweł II, Do tronu łaski. Kazania – przemówienia – homilie w sanktuarium pasyjno-maryjnym w Kalwarii Zebrzydowskiej, Kalwaria Zebrzydowska 2020.
Wyczawski H. E., Kalwaria Zebrzydowska, w: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, red. H. E. Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 113–122.
Wyczawski H. E., Kalwaria Zebrzydowska. Historia klasztoru bernardynów i kalwaryjskich dróżek, Kalwaria Zebrzydowska 2006.
Zboińska-Daszyńska B., W Kalwarii Zebrzydowskiej przed pięćdziesięciu laty, „Rocznik Krakowski” 46 (1975), s. 35–48.
Zieliński Z., Kościół w Polsce 1944–2002, Radom 2003.
Zowczak M., Biblia ludowa. Interpretacja wątków biblijnych w kulturze ludowej, Toruń 2013.
Zowczak M., Fundamentalizm, synkretyzm, ekumenizm: perspektywa lokalna, w: W cieniu drzewa wiar. Studia nad kulturą religijną na pograniczach Slaviae Orthodoxae, red. M. Zowczak, Warszawa 2009, s. 7–30.
Zowczak M., Religijność na pograniczach. Eseje apokryficzne, Warszawa 2015.
Żaryn J., Dzieje Kościoła katolickiego w Polsce (1944–1989), Warszawa 2003.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i identyfikator DOI oryginalnie opublikowanego utworu).
