К вопросу о том, почему конфессиональный фактор не стал определяющим во втором разделе Речи Посполитой
DOI:
https://doi.org/10.15633/ochc.2511Słowa kluczowe:
Григорий Потёмкин, Православная церковь, диссиденты, Четырёхлетний сейм, крестьянский бунт, Тарговицкая конфедерация, второй раздел Речи ПосполитойAbstrakt
К вопросу о том, почему конфессиональный фактор не стал определяющим во втором разделе Речи Посполитой. Статья посвящена анализу содержания российских военно-политических проектов 1789–1791 гг. по инициированию и использованию в собственных целях волнений православного населения в юго-восточных регионах Речи Посполитой. Эти проекты – представленные в виде различных записок, писем и распоряжений Г. А. Потёмкина – получили предварительное одобрение Екатерины II, которая была намерена использовать их в случае начала военного конфликта с участием Речи Посполитой и невыгодным для России соотношением сил. Определены четыре главные причины, не позволившие реализоваться данным планам: ослабление российского влияния среди диссидентов Речи Посполитой в период Четырёхлетнего сейма (1788–1792); изменения на международной арене, снизившие угрозу одновременного нападения на Россию ряда европейских государств; неблагоприятная для Г. А. Потёмкина дворцовая конъюнктура, связанная с усилением роли нового фаворита – П. А. Зубова; наконец – влияние Французской революции, заставившее Екатерину II воздержаться от поддержки в Речи Посполитой нижних слоёв населения, к которым относилось большинство местного православного населения. Отказ Екатерины II от развязывания в Правобережной Украине сословно-религиозной войны указывается в работе как один из факторов, обусловивший в скором времени осуществление альтернативного сценария российского военного вмешательства во внутренние дела Речи Посполитой – в виде cоздания Тарговицкой конфедерации.
Bibliografia
Arhivnye istočniki
Архив внешней политики Российской империи, Ф. 5, оп. 1, д, 589.
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, AKP, sygn. 203.
Biblioteka Książąt Czartoryskich – Muzeum Narodowe w Krakowie, rkps. 934, 949.
Nacyanal’ny gistaryčnyj arhiŭ Belarusi ŭ Minsku, f. 1934, vop. 1, spr. 1,2,4.
Rossijskij gosudarstvennyj arhiv drevnih aktov, f. 5, d. 585, č. 2; f. 20, op. 1, d. 289.
Rossijskij gosudarstvennyj voenno-istoričeskij arhiv, f. 52, op. 2, d. 7, 8, 17, 22, 54, 55.
Opublikovannye istočniki
Arheografičeskij sbornik dokumentov, otnosâŝihsâ k istorii Severo-Zapadnoj Rusi, t. 2, Vil’na 1867.
Arheografičeskij sbornik dokumentov, otnosâŝihsâ k istorii Severo-Zapadnoj Rusi, t. 11, Vil’na 1890.
Arhiv knâzâ Voroncova, kn. 13, Moskva 1879.
Ekaterina II i G. A. Potemkin. Ličnaâ perepiska 1769–1791, podgotovil V. S. Lopatin, Moskva 1997.
Reskripty imperatricy Ekateriny II knâzû Potëmkinu, „Russkij arhiv” 8 (1874), stlb. 225–290.
Rok nadziei i rok klęski. 1791–1792. Z korespondencji Stanisława Augusta z posłem polskim w Petersburgu Augustynem Deboli, wybrał i opracował J. Łojek, Warszawa 1964.
Sbornik imperatorskogo russkogo istoričeskogo obŝestva, t. 23, Санкт-Петербург 1878.
Sbornik imperatorskogo russkogo istoričeskogo obŝestva, t. 26, Sankt-Peterburg 1879.
Sbornik imperatorskogo russkogo istoričeskogo obŝestva, t. 42, Sankt-Peterburg 1885.
Sborniik voenno-istoričeskih materialov, vyp. 8: Bumagi knâzâ Grigorija Aleksandroviča Potemkina-Tavričeskogo 1790–1793 gg., napečatany pod red. akad. N. F. Dybrovina, Sankt-Peterburg 1895.
Volumina Legum, t. 9, Kraków 1889.
Issledovaniâ
Aniščanka Â. K., Narodžany rabalepničac’. Belaruskiâ zemli pry peršym padzele Rèčy Paspalitaj, Minsk 2007.
Aržakova L. M., Dissidentskij vopros i padenie Reči Pospolitoj (dorevolûcionnaâ otečestvennaâ istoriografiâ problemy), „Studia Slavica et Balcanica Petropolitana” 1 (2008), s. 31–39.
Askenazy Sz., Przymierze polsko-pruskie, Warszawa 1918.
А.В. Бельский, Керчь-Еникальский округ Черноморского казачества. 1788-1792 гг., Культура народов Причерноморья 2011, № 213, с. 122-123.
Butterwick R., Polska rewolucja a Kościół katolicki 1788–1792, Kraków 2012.
Dukwicz D., Rosja wobec sejmu rozbiorowego warszawskiego (1772–1775), Warszawa 2015.
Eliseeva O. I., Geopolitičeskie proekty G. A. Potemkina, Moskva 2000.
Herbst S., Grabowski Paweł, w: Polski słownik biograficzny, t. 8, Wrocław 1959–1960, s. 506–507.
Kądziela Ł., Od konstytucji do insurekcji. Studia nad dziejami Rzeczypospolitej w latach 1791–1794, Warszawa 2011.
Kalinka W., Sejm Czteroletni, t. 1–2, Lwów 1881.
Konopczyński W., Grabowski Jan Jerzy, w: Polski słownik biograficzny, t. 8, Wrocław 1959–1960, s. 494–495.
Konopczyński W., Jerzy Wilhelm Goltz, w: Polski słownik biograficzny, t. 8, Wrocław 1959–1960, s. 235–236.
Kostomarov, N. I., Poslednie gody Reči Pospolitoj, Sankt-Peterburg 1870.
Kriegseisen W., Dysydenci i dyzunici w Rzeczypospolitej epoki stanisławowskiej, w: Stanisław August i jego Rzeczpospolita. Dramat państwa, odrodzenie narodu, red. A. Sołtys, Z. Zielińska, Warszawa 2013, s. 51–62.
Kurukin I. V., Platon Zubov - «ministr vceh častej pravleniâ»: favoritizm na ishode XVIII stoletiâ, „Quaestio Rossica” 3 (2015), s. 200–226.
Lord R. H., Drugi rozbiór Polski, Warszawa 1984.
Łojek J., Geneza i obalenie Konstytucji 3 maja, Lublin 1986.
Łojek J., Wokół sporów i polemik, Lublin 1991.
Michalski, J., Fryderyk Wielki i Grzegorz Potemkin w latach kryzysu przymierza prusko-rosyjskiego, w: Między wschodem a Zachodem. Rzeczpospolita XVI–XVIII w. Studia ofiarowane Zbigniewowi Wójcikowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. T. Chynczewskiej-Hennel, M. Kulecki, H. Litwin, J. Tazbir, Warszawa 1993, s. 215–230.
Mironowicz A., Kościół prawosławny w Polsce, Białystok 2006.
Mironowicz А., Ihumen Sawa Palmowski, Białystok 2001.
Müller M. G., Rozbiory Polski. Historia Polski i Europy XVIII wieku, Poznań 2005.
Nosov B. V., Ustanovlenie rossijskogo gospodstva v Reči Pospolitoj. 1756–1768 gg., Moskva 2004.
Scott Н. M., The Emergence of the Eastern Powers, 1756–1775, Cambridge 2001.
Solov’ëv S. M., Istoriâ padeniâ Pol’ši, Moskva 1863.
Stegnij P. V., Razdely Pol’ši i diplomatiâ Ekateriny II. 1772, 1793, 1795, Moskva 2002.
Trąbski M., Zagrożenie buntem chłopskim w południowo-wschodnich województwach Rzeczypospolitej Obojga Narodów w latach 1788–1789, „Orientalia Christiana Cracoviensia” 7 (2015), s. 91–116.
Zielińska Z., Ostatnie miesiące ambasady Ottona Stackelberga w świetle jego raportów (styczeń 1789 - czerwiec 1790), w: eadem, Studia z dziejów stosunków polsko-rosyjskich w XVIII wieku, Warszawa 2001, s. 170–247.
Zielińska Z., Polska w okowach „systemu północnego” 1763–1766, Kraków 2012.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2018 Вадим Аниперков
Praca jest udostępniana na licencji Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 3.0 Unported License.
Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 3.0 Polska
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 3.0 Polska. Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i adres internetowy do oryginalnie opublikowanego utworu),
- utwór będzie dystrybuowany w sposób niekomercyjny,
- nie będą tworzone utwory zależne.
