Missionary work of Malbork Jesuits in the light of converts coming from 1662–1679
DOI:
https://doi.org/10.15633/ochc.2977Keywords:
Jesuits, Malbork, Royal Prussia, missions, conversions to CatholicismAbstract
After the end of the Second Northern War t Malbork Jesuits were performing their Christian ministry in the area of the desolated Pomesanian diocese. The work was launched in extreme living conditions. They started they work immediately after ceasing military actions. The missionaries, preachers and operators were setting off for parishes which were abandoned during the war by secular clergy in Żuławy Malborskie (Werder), Prusy Górne (Oberland) and the borderlands with Lutheran Dutchy of Prussia. One of the major tasks of the Malbork Jesuits was recatholisation of diocese areas which was carried out by missionary work and religious convertions of the local dissidents (mainly Lutherans) to Catholicism. Thanks to the report entitled Series eorum Qui Societatis Jesu opera ab Anno Salutis 1662 ad 1678, Fidem Catholicam sunt amplexi in Polonia we can learn about their missionary work. The report was originally prepared for Sacred Congregation for the Propagation of the Faith in Rome. The source text is the subject of the analysis in this article.
References
Źródła archiwalne
Archiwum Archidiecezji Warmińskiej w Olsztynie, sygn. H. 11, Historia Residentiae Mariaburgensis Ab Anno 1647.
Archiwum Diecezjalne w Pelplinie, C. 23, k. 55–61v.
Archiwum Główne Akt Dawnych, Metryka Koronna, Kontrakt o Malborską Ekonomię 1660, Lustracje, dz. XVIII, sygn. 78.
Archivum Romanum Societatis Iesu:
Pol. 61, Annuae Poloniae 1685–1710.
Pol. 52, Annuae Provinciae Poloniae 1638, 1642, 1643, 1644.
Pol. 53, Annuae Provinciae Poloniae, 1660, 1661, 1662, 1663, 1664, 1665, 1666, 1669.
Pol. 54, Annuae Provinciae Poloniae 1670, 1671, 1672, 1673, 1675, 1676.
Pol. 55, Annuae Provinciae Poloniae 1678, 1679.
Pol. 43, Catalogus Brevis Provinciae Poloniae 1617/1618,1618/1619,1619/1620,
Pol. 44, Catalogus Brevis Provinciae Poloniae 1654/1655, 1660/1661, 1661/1662, 1663/1664, 1664/1665, 1665/1666, 1666/1667, 1667/1668, 1672/1673, 1674/1675, 1675/1676,1676/1677, 1678/1679, 1679/1680
Pol. 13, Cat. Trienn. 1655.
Pol. 14, Cat. Trienn. 1665.
Pol. 15, Cat. Trienn. 1669, 1672.
Pol. 16, Catalogus Triennalis 1675.
Pol. 17, Catalogus Triennalis 1678.
Pol. 53, Historiae Poloniae 1648–1671, Series eorum Qui Societatis Jesu opera ab Anno Salutis 1662 ad 1678, Fidem Catholicam sunt amplexi in Polonia, Mariaeburgensis Residentia, k. 252–268v.
Pol. 55, Historia Triennalis Residentiae Mariaeburgensis Societatis Jesu Annus 1683.
Źródła drukowane
Dzieje malborskiej rezydencji Towarzystwa Jezusowego 1647–1744. Z rękopisu H 11 Archiwum Archidiecezji Warmińskiej w Olsztynie przełożył biskup Julian Wojtkowski, Olsztyn 2013.
Konstytucje Towarzystwa Jezusowego wraz z przypisami Kongregacji Generalnej XXXIV oraz normy uzupełniające zatwierdzone przez tę samą Kongregację, Kraków–Warszawa 2001.
Reguły Societatis Iesu, Sandomierz 1696.
Wilhelmi S., Collectanea. Marienburg in schwerer Zeit: Aufzeichnungen eines preussischen Bürgermeisters zwischen 1696 und 1726, wyd. R. Zacharias, Frankfurt am Main 2006.
Źródła do dziejów ekonomii malborskiej, t. 4, Akta malborskiej komisyjej za konstytucyją roku 1661 odprawionej i na dalszy czas odłożonej, wyd. W. Hejnosz, J. Waluszewska, Toruń 1967.
Opracowania
Augusiewicz S., Spis uchodźców z Wielkiego Księstwa Litewskiego w Prusach Książęcych w latach 1655–1656 w zbiorach Geheimes Staatsarchiv Preussicher Kulturbesitz w Berlinie, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” t. 1 (2011), s. 97–181.
Bobrowicz J.N., Herbarz polski Kaspra Niesieckiego, t. 2, Lipsk 1839; t. 7, Lipsk 1841; t. 10, Lipsk 1845.
Długokęcki W., Kaplica i wikaria Najświętszej Marii Panny na Bramie Przewozowej w Malborku w średniowieczu, w: Mieszczanie, wasale, zakonnicy, red. B. Śliwiński, Gdańsk 2004, s. 61–73 (Studia z Dziejów Średniowiecza, 10).
Drzymała K., Praca jezuitów nad ludnością wiejską w pierwszym stuleciu osiedlenia się zakonu w Rzeczypospolitej, „Nasza Przeszłość” t. 20 (1964), s. 51–75.
Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy 1564–1995, oprac. L. Grzebień SJ przy współpracy zespołu jezuitów, wyd. 2, Kraków 2004.
Hartknoch Ch., Preussische Kirchen–Historia, Danzig 1686.
Józefczyk M., Z dziejów religijnych Pomezanii w XVII wieku, t. 1–2, Malbork 2012.
Kołacz J., Słownik języka i kultury jezuitów polskich, Kraków 2006.
Kościelak S., Dzieje wyznaniowe Prus Królewskich w XVI–XVIII w., w: Prusy Królewskie – społeczeństwo, kultura, gospodarka 1454 – 1772. Szkice z dziejów, red. E. Kizik, Gdańsk 2012, s. 204–263.
Kościelak S., Jezuici w Gdańsku od drugiej połowy XVI do końca XVIII wieku, Gdańsk– Kraków 2003.
Kościelak S., Jezuici w trzech wielkich miastach pruskich w XVI–XVIII w., „Hereditas Monasteriorum” t. 3 (2013), s. 155–187.
Kościelak S., Konwertyci elbląscy w świetle jezuickiego Fructus missionis z XVIII wieku, „Rocznik Elbląski”, t. 20 (2006), s. 183–192.
Kościelak S., Skład osobowy kolegium gdańskiego oo. jezuitów (XVI–XVIII wiek), Gdańsk 2005, s. 168–174.
Labuda A. S., Zaginione, nieodnalezione. O obrazie Matki Boskiej Pokornej z Malborka oraz o predelli ołtarza św. św. Piotra i Pawia z kościoła Mariackiego w Gdańsku, w: Żeby wiedzieć. Studia dedykowane Helenie Makiewiczównie, red. W.Walanus, Kraków 2008, s. 81–98.
Łukaszewska–Haberkowa J., Wpływ pierwszego pokolenia polskich jezuitów na życie kulturalne i religijne Rzeczypospolitej Obojga Narodów w latach 1564‑1608, Kraków 2014.
Łuszczak G., Nauczyciele i wychowawcy szkół jezuickich we Lwowie 1608–1773, Kraków 2010.
Mariani A., Duszpasterstwo jezuitów nieświeskich w XVII–XVIII wieku. Między ideałem potrydenckim a lokalnymi uwarunkowaniami, „Rocznik Lituanistyczny” 2 (2016), s. 47– 91.
Młodzianowski T., Kazania i homilyie na niedziele doroczne, Poznań 1681.
Panfil R., Kontrakt na ekonomię malborską z 1663 r., w: W służbie zabytków. Księga Pamiątkowa ofiarowana Mariuszowi Mierzwińskiemu w 40-lecie pracy muzealnej w Malborku, red. J. Hochleitner, K. Polejowski, Malbork 2017, s. 161–171.
Panfil R., Pierwsi jezuici w Malborku jako reprezentanci multietnicznego społeczeństwa Rzeczpospolitej Obojga Narodów, w: Stan badań nad wielokulturowym dziedzictwem dawnej Rzeczypospolitej, red. W. Walczak, K. Łopatecki, Białystok 2017, s. 243–295.
Panfil R., Starania Stanisława Kuklińskiego o przejęcie kościoła zamkowego w Malborku, „Echa Przeszłości” nr 18 (2017), s. 171–198.
Panfil R., Stosunki religijne w Malborku od początku reformacji do początku XVII w., „Studia Zamkowe” 5 (2018) s. 93–108.
Sahanowicz H., Wychodźcy z Wielkiego Księstwa Litewskiego w Prusach 1656 roku, „Lituano- Slavica Posnaniensia, Studia Historica” 9 (2003), s. 239–245.
Trzy wieki w granicach Rzeczpospolitej. Zamek malborski od inkorporacji do rozbioru (1454–1772). Katalog wystawy, opr. A. Dobry, Malbork 2014.
Walczak B., Mały słownik etymologiczno-historyczny kacerstwa polskiego, „Poznańskie Studia Polonistyczne, Seria Literacka” 3 (1996), s. 11–29.
Wiślicz T., „Jak gdyby wśród pogan lub heretyków”. Polityka potrydenckiego Kościoła wobec religii ludowej i jej osobliwości w Rzeczypospolitej, w: Staropolski ogląd świata. Rzeczypospolita między okcydentalizmem a orientalizacją. Przestrzeń wyobrażeń, red. R. Kołodziej, F. Wolański, Toruń 2009, t. 2, s. 31–42.
Wiślicz T., Pedagogika strachu w Kościele potrydenckim w Polsce, w: Sic erat in fatis. Studia i szkice historyczne dedykowane Profesorowi Bogdanowi Rokowi, red. E. Kościk,
R. Żerelik, P. Badyna, F. Wolański, Toruń 2012, t. 1, s. 283–298.
Wojtkowski J., Konwertyci w kronice jezuitów malborskich 1647–1744, w: Jezuici w Malborku a życie religijne na terytorium diecezji pomezańskiej w okresie nowożytnym, red. J. Hochleitner, Malbork 2014, s. 121–132.
Zawadzki W., Duchowieństwo katolickie oficjałatu pomezańskiego w latach 1525–1821, t. 1–2, Elbląg 2009.
Zawadzki W., Zakony w Pomezanii w XVII–XIX w., Olsztyn–Elbląg 2013.
Downloads
Published
Issue
Section
License
Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 3.0 Polska
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 3.0 Polska. Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i adres internetowy do oryginalnie opublikowanego utworu),
- utwór będzie dystrybuowany w sposób niekomercyjny,
- nie będą tworzone utwory zależne.
