Tożsamość etniczna społeczności ar-Rūsīja w świetle pochodzenia ich kultowych posągów i sposobu ich rozmieszczenia w miejscu kultu
DOI:
https://doi.org/10.15633/ochc.1029Słowa kluczowe:
Bułgarzy kamscy, Ruś, Ahmad ibn FadlānAbstrakt
Źródła arabskie zawierające informacje o społeczności określanej jako ar-Rūs odgrywają istotną rolę w sporze między normanistami i antynormanistami. Informacje przekazane przez arabskich podróżników oraz historyków dostarczają nie tylko lakonicznych wzmianek o ludzie noszącym taką nazwę, lecz dodatkowo zawierają cenne i obszerne charakterystyki obyczajów, stosunków społecznych oraz religii. Pozwalają zatem uzyskać różnorodne dane dotyczące czynników składających się na tożsamość tego wczesnośredniowiecznego ludu. Nie dziwi zatem, że arabskie dane dotyczące ludu ar-Rūs interesują zarówno historyków Słowian, jak również archeologów czy etnologów. W niniejszym artykule poddano rozważaniom materiał pochodzący z relacji z podróży do Bułgarów kamskich Ahmada ibn Fadlāna (1. poł. X wieku) w celu odpowiedzi na pytanie o to, z kulturą jakiego ludu można wiązać obyczaje oraz formy kultu Rusów.
Bibliografia
Adam z Bremy, Magistri Adam Bremensis Gesta Hammaburgensis ecclesiae pontificum, [w:] Scriptores rerum Germanicarum in usum scholarum ex Monumentis Germaniae Historicis, red. B. Schmeidler, Hannover 1917.
Adamczyk D., Orientalno-bałtycki system handlowy, a proces kształtowania się Europy Wschodniej w IX i X wieku, [w:] Średniowiecze polskie i powszechne, red. I. Panic, J. Sperka, t. 2, Katowice 2002.
Ahmad ibn Fadlān, Kitāb, [w:] Źródła arabskie do dziejów Słowiańszczyzny, red. T. Lewicki, t. 3, Wrocław 1985.
Bay S. A., Bonde og viking; samfundsliv og tro i Nordens vikingetid, København 1954.
Brøndsted J., Die grosse Zeit der Wikinger, Neumünster 1964.
Buko A., The archaeology of early medieval Poland: discoveries – hypotheses – interpretations, Leiden 2008.
Cornelii Taciti, De Origine et Situ Germanorum, [w:] Corpus Scriptorum Latinorum Paravianum, t. 42, Torino 1949.
Davidson H. R. E., Myths and symbols in pagan Europe: early Scandinavian and Celtic religions, Manchester 1988.
Derwich M., Benedyktyński klasztor św. Krzyża na Łysej Górze w średniowieczu, Warszawa 1992.
Domański G., Ślężański zespół osadniczy i kultowy we wczesnym średniowieczu, [w:] Człowiek, sacrum, środowisko. Miejsca kultu we wczesnym średniowieczu. Spotkania Bytomskie IV, red. S. Moździoch, Wrocław 2000.
Dostal B., Břeclav-Pohansko. Velkomoravsky velmožsky dvorec, Brno 1975.
Duczko W., Viking Rus: Studies on the Presence of Scandinavians in Eastern Europe, Leiden 2004.
Dumézil G., Les dieux des Indo-Européens, Paris 1952.
Eyrbyggja saga, przeł. H. Pálsson, P. Edwards, London 1989.
Franklin S., Shepard J., The emergence of Rus 750–1200, London 1998.
Fuglesang S. H., Christian Reliquaries and Pagan Idols, [w:] Images of cult and devotion: Function and Reception of Christian Images in Medieval and Post-Medieval Europe, red. S. Kaspersen, U. Haastrup, Copenhagen 2004.
Gieysztor A., Mitologia Słowian, Warszawa 2006.
Hensel W., Słowiańszczyzna wczesnośredniowieczna – zarys kultury materialnej, Warszawa 1965.
Herrmann J., Altfriesack, [w:] Enziklopädie zur Frühgeschichte Europas. Arbeitmaterial, Berlin 1980.
Herrmann J., Ralswiek. Seehandelplatz, Hafen und Kultstätte. Arbeitsstand 1983, [w:] Ausgrabungen und Funde. Archáologische Berichte und Informationen, t. 29, z. 3, Berlin 1984.
Hrafnkels saga Freysgoða, [w:] Austfirðinga sögur. Íslenzk Fornrit, red. J. Jóhannesson, t. 11, Reykjavik 1950.
Hultgård A., Kultische Umfahrt, [w:] Reallexikon der Germanischen Altertumskunde, t. 17, Berlin 2001.
Ibrāhīm ibn Ja’kūb At-Tūrtūszi, [w:] Arabische Berichte von Gesandten an germanische Fürstenhöfe aus dem 9. und 10. Jahrhundert, red. G. Jacob, Berlin 1927.
Klanica Z., Religion und Kult, ihr Reflex in archäologischen Quellen, [w:] Grossmähren und die Anfänge der tschechoslowakischen Staatlichkeit, red. J. Poulík, B. Chropovský, Praha 1986.
Kowalik A., Kosmologia dawnych Słowian. Prolegomena do teologii politycznej dawnych Słowian, Kraków 2004.
Krzak Z., Święta góra i krąg. Szkic prahistoryczno-mitoznawczy, „Wiadomości Archeologiczne” 60 (1986–1990).
Kuczyński J., Pyzik Z. W., Ośrodek kultu pogańskiego na Górze Grodowej w Tumlinie, pow. Kielce, [w:] Religia pogańskich Słowian, red. A. Oborny, Kielce 1968.
Leciejewicz L., Świątynie pogańskie, [w:] Słownik Starożytności Słowiańskich, red. G. Labuda, Z. Stieber, t. 5, Wrocław 1975.
Lidén H. E., From pagan sanctuary to Christian Church. The excavation of Maere Church in Trondelag, [w:] Norwegian Archaeological Review, t. 2, Oslo 1969.
Łowmiański H., Religia Słowian i jej upadek (w. VI–XII), Warszawa 1986.
Magnus B., Dwellings and settlements: structure and characteristics, [w:] The Scandinavians from the Vendel period to the tenth century, red. J. Jesch, Woodbridge 2002.
Maringer J., Der Berg in Kunst und Kultur vor- und frühgeschichtlichen Zeit, [w:] Zeitschrift für Religions und Geistesgeschichte, t. 32, nr 3, Koln 1980.
Moszyński K., Kultura ludowa Słowian – kultura duchowa, t. 2, cz. 1, Warszawa 1967.
Perkins R., Thor the Wind-Raiser and the Eyrarland Image, London 2001.
Piekarczyk S., Mitologia germańska, Warszawa 1979.
Piekarczyk S., O Społeczeństwie i religii w Skandynawii VIII–XI w., Warszawa 1963.
Roesdahl E., Hvornår blev kirkerne bygget? [w:] Kristendommen i Danmark før 1050. Et symposium i Roskilde den 5–7 februar 2003, red. N. Lund, Roskilde 2004.
Rosik S., Interpretacja chrześcijańska religii pogańskich Słowian w świetle kronik niemieckich XI-XII wieku (Thietmar, Adam z Bremy, Helmold), Wrocław 2000.
Rosik S., Udział chrześcijaństwa w powstaniu policefalnych posągów kultowych u Słowian zachodnich, Wrocław 1995.
Schuldt E., Behren-Lübchin. Słowiański gród w Meklemburgii, „Z otchłani wieków” 37 (1971).
Skre D., Kirke før sognet. Den tidligste kirkeordningen i Norge, [w:] Møtet mellom hedendom og kristendom i Norge, red. H. E. Lindén, Oslo 1995.
Słupecki L. P., Einflüsse des Christentums auf die heidnische Religion des Ostseeslawen im 8.–12. Jahrhundert: Tempel – Götterbilder – Kult, [w:] Rom und Byzanz im Norden. Mission und Glaubenswechsel im Ostseeraum während des 8.–14. Jahrhunderts, red. M. Müller-Wille, t. 2, Stuttgart 1997.
Słupecki L. P., Slavonic pagan sanctuaries, Warszawa 1994.
Słupecki L. P., Wyrocznie i wróżby pogańskich Skandynawów; studium do dziejów idei przeznaczenia u ludów indoeuropejskich, Warszawa 1998.
Strzelczyk J., Mity, podania i wierzenia dawnych Słowian, Poznań 1998.
Szydłowski J., Domniemany krąg kultowy w Wapiennicy, pow. Bielsko, „Acta Archaeologica Carpatica” 10 (1968).
Szyjewski A., Religia Słowian, Kraków 2003.
Thietmar, Thietmari Merseburgensis Episcopi Chronicon, [w:] Monumenta Germaniae Historia. Scriptores Rerum Germanicarum – Nova Series, red. R. Holtzmann, t. 9, Berlin 1935.
Urbańczyk P., Początki państw wczesnośredniowiecznych w Europie Środkowowschodniej, [w:] Ziemie Polskie w X wieku i ich znaczenie w kształtowaniu się nowej mapy Europy, red. H. Samsonowicz, Kraków 2000.
Urbańczyk S., Dawni Słowianie wiara i kult, Wrocław 1991.
Vésteinsson O., The Conversion of the Icelanders, [w:] Europe Around the Year 1000, red. P. Urbańczyk, Warsaw 2001.
Vries de, J. Altgermanische Religionsgeschichte, t. 1, Berlin 1956.
Wenskus R., Religion abatardie. Materialien zum Synkretismus in der vorchristlichen politischen Theologie der Franken, [w:] Iconologia Sacra: Mythos, Bildkunst und Dichtung in der Religions- und Sozialgeschichte Alteuropas: Festschrift für Karl Hauck zum 75. Geburtstag, red. K. Hauck, H. Keller, N. Staubach, Berlin 1994.
Wojciechowski L., Trojaka śmierć słowiańskich bogów, [w:] Christianitas et Cultura Europae, red. H. Gapski, cz. 1, Lublin 1998.
Аничковъ Е. В., Язычество и Древняя Русь, С.-Петербургъ 1914.
Брайчевский М. Ю., Древнеславянское святилище в селе Иванковцы на Днестре, [w:] Краткие сообщения Института истории материальной культуры, t. 52, Москва 1953.
Ковалевский А. П., Путешествие ибн Фадлана на Волгу, Mосква 1939.
Повесть Временных Лет, red. В. П. Адриановa-Перетц, Санкт-Петербург 2007.
Рыбаков Б. А., Язычество Древней Руси, Москва 1987.
Седов В. В., Древнерусское языческое святилище в Перыни, [w:] Краткие сообщения Института истории материальной культуры, t. 50, Москва 1953.
Тальковскій К. М., Борьба Христіанства съ Остатками Язычества въ Древней Руси, t. 1, Харьковъ 1916.
Хвойка В. В., Древние обитатели Среднего Приднепровья и их культура в доисторические времена, Киев 1913.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 3.0 Polska
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 3.0 Polska. Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i adres internetowy do oryginalnie opublikowanego utworu),
- utwór będzie dystrybuowany w sposób niekomercyjny,
- nie będą tworzone utwory zależne.
