Wyższe Seminarium Duchowne w Sandomierzu w latach 1939–1945
DOI:
https://doi.org/10.15633/sts.2907Słowa kluczowe:
seminarium duchowne, Sandomierz, II wojna światowa, diecezja sandomierska, bp Jan Kanty Lorek, ks. Adam SzymańskiAbstrakt
Artykuł ukazuje dzieje Wyższego Seminarium Duchownego w Sandomierzu w latach 1939–1945. Problematykę tę przedstawiono w czterech częściach. Pierwsza z nich jest zatytułowana Kontekst historyczno-prawny i ukazuje sytuację społeczno-polityczną Sandomierza w latach II wojny światowej, represje stosowane przez okupantów wobec seminariów duchownych na terenie Polski oraz sposób finansowania sandomierskiej uczelni. Druga część pt. Obsada personalna zajmuje się pracownikami zakładu: zarządem, profesorami i tworzoną przez nich radą pedagogiczną, a także pozostałymi pracownikami, czyli siostrami zakonnymi i osobami świeckimi zajmującymi się utrzymaniem placówki. Trzeci fragment pt. Alumni traktuje o klerykach: ich liczbie i pochodzeniu, a także o codziennym życiu seminaryjnym. Ostatnia część jest opisem formacji seminaryjnej. Ukazuje zatem metody formacji intelektualnej i duchowej alumnatu w omawianym okresie. Opracowanie kwestii zawartych w artykule stało się możliwe dzięki szerokiej kwerendzie źródłowej, m.in. w Archiwum Diecezji Sandomierskiej, Archiwum Wyższego Seminarium Duchownego oraz w Bibliotece Diecezjalnej w Sandomierzu. Artykuł jest uzupełnieniem dotychczasowego stanu wiedzy o dziejach seminarium duchownego w Sandomierzu oraz o funkcjonowaniu Kościoła katolickiego w czasie II wojny światowej.
Bibliografia
Źródła archiwalne
Archiwum Diecezji Sandomierskiej
Kuria Diecezjalna w Sandomierzu:
Akta personalne ks. Adama Szymańskiego, FS-206.
Akta personalne ks. Andrzeja Wyrzykowskiego, FW-105.
Akta personalne ks. Edwarda Górskiego, sygn. FG-76.
Akta personalne ks. Jana Stępnia, FS-120.
Akta personalne ks. Juliana Jarzyny, sygn. FJ-42.
Akta personalne ks. Michała Łagockiego, sygn. FŁ-1.
Akta personalne ks. Stanisława Legięcia, sygn. FL-20.
Akta personalne ks. Tadeusza Miazgi, sygn. FM-79.
Akta personalne ks. Wincentego Granata, sygn. FG-91.
Akta święceń alumnów obcych diecezji i zakonników (1937–1951), sygn. F-16.
Lorek Jan Kanty – księga posług biskupich (1936–1950), sygn. B-26.
Seminarium Duchowne w Sandomierzu – akta ogólne (1918–1949), sygn. U-5.
Sprawa nieruchomości rolnej seminarium w Rzeczycy Mokrej (1965–1968), sygn. G-133.
Wyższe Seminarium Duchowne w Sandomierzu – akta alumnów (1930–1948), sygn. U-33.
Archiwum Wyższego Seminarium Duchownego (brak sygnatur)
Kronika alumnów ceremoniarzy.
Księga ocen alumnów Seminarium Duchownego w Sandomierzu (1939–1945).
Księgi protokołów sesji profesorskich Wyższego Seminarium Duchownego w Sandomierzu (1939–1943).
Księgi protokołów sesji profesorskich Wyższego Seminarium Duchownego w Sandomierzu (1943–1952).
Biblioteka Diecezjalna w Sandomierzu
Zespół Rękopisów
Ks. Józef Pastuszka, Wspomnienia o Seminarium Sandomierskim z lat 1912–1914, sygn. R 2116/1.
Ks. Józef Pastuszka, Wspomnienia o sandomierskim Seminarium Duchownym w latach 1921–1930, sygn. R 2116/2.
Pokwitowania wydane seminarium (1939), sygn. SD 131.
Pokwitowania wydane seminarium (1940), sygn. SD 132.
Archiwum Sióstr Służek NMPN przy Wyższym Seminarium Duchownym w Sandomierzu
Kronika Domu Sióstr Służek NMPN pod wezwaniem św. Michała Archanioła.
Źródła drukowane
Biskup Franciszek Jop (1897–1976). Wspomnienia w 40. rocznicę śmierci, red. H.J. Sobeczko, Opole 2016.
Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Mały rocznik statystyczny 1939, Warszawa 1939.
Krasiński J., Śp. Ks. Stanisław Legięć, „Kronika Diecezji Sandomierskiej” 76 (1983), nr 9–10, s. 233–235.
Makarewicz S., Śp. Tadeusz Miazga, „Kronika Diecezji Sandomierskiej” 82 (1989), nr 11–12, s. 276–279.
N., Śp. Ks. Edward Górski, „Kronika Diecezji Sandomierskiej” 66 (1973), nr 9, s. 215–216.
Pastuszka J., Wspomnienie o ks. Adamie Szymańskim, „Kronika Diecezji Sandomierskiej” 61 (1968), nr 11, s. 256–260.
Pietraszewski J., Sandomierz. 10 widoków piórkowych, Sandomierz 1929.
Prima Synodus Dioecesana Sandomiriensis, Sandomiriae 1923.
Regulamin Seminarjum Duchownego Rz. Katolickiego w Sandomierzu (przepisy dla alumnów), Sandomierz 1926.
Sieńko L., Przemówienie na pogrzebie ks. prof. Wendelina Świerczka CM w Krakowie 15 VIII 1974, „Kronika Diecezji Sandomierskiej” 67 (1974), nr 9–10, s. 235–240.
Relacje ustne
Relacja ustna ks. K. Skawińskiego z 11 stycznia 2022 r.
Opracowania
Archi/diecezja łódzka. Zarys dziejów, t. 1, 1920–1945, red. M. Różański, W. Gliński, Łódź 2021.
Banaśkiewicz J., Bp Piotr Gołębiowski, Sandomierz 1989.
Bayet Ch., Krótki zarys historji sztuki, Warszawa 1911.
Bączkowski F., Prawo kanoniczne. Podręcznik dla duchowieństwa, t. 1–3, Opole 1957–1958.
Białousz T., Collegium Gostomianum. Dzieje szkoły jezuickiej w latach 1602–1773, t. 1, Sandomierz 2002, s. 93–123.
Bielawski Z., Pedagogika religijno-moralna, Lwów 1936.
Bisztyga J., Ks. Tadeusz Miazga. Szkic biograficzny, „Studia Sandomierskie” 8 (2001), s. 37–52.
Budziarek M., Diecezja łódzka, w: Życie religijne w Polsce pod okupacją hitlerowską 1939–1945, red. Z. Zieliński, Warszawa 1982, s. 380–405.
Ceglarek M., Kapelani Wojska Polskiego z okresu wojny polsko-sowieckiej 1919–1921, Warszawa 2021.
Dębiński K., Podręcznik praktyczny teologii pastoralnej, t. 1–2, Warszawa 1914.
Dębowska M., Popek L., Duchowieństwo diecezji łuckiej. Ofiary wojny i represji okupantów 1939–1945, Lublin 2010.
Fijałkowski Z., Kościół katolicki na ziemiach polskich w latach okupacji hitlerowskiej, Warszawa 1983.
Frątczak W., Diecezja włocławska w okresie II wojny światowej, Włocławek 2013.
Gabryl F., Logika ogólna, Kraków 1912.
Gabryl F., Metafizyka ogólna, czyli nauka o bycie, Kraków 1903.
Gabryl F., Noetyka, Kraków 1930.
Gałązka W., 175 lat Wyższego Seminarium Duchownego w Sandomierzu, Sandomierz 1996.
Gatterer M., Praxis celebrandi, Innsbruck 1940.
Girzyński Z., Towarzysze męczeńskiej drogi bł. ks. Stefana Frelichowskiego. Losy duchowieństwa diecezji chełmińskiej w latach 1939–1945, Toruń 2005.
Górski E., Jezus Chrystus w świetle Ewangelii, Sandomierz 1918.
Górski E., Listy św. Pawła, Sandomierz 1917.
Górski E., Wstęp ogólny historyczno-krytyczny do Pisma świętego, Sandomierz 1916.
Górski E., Wykład Psałterza Dawidowego, Sandomierz 1916.
Grabowski I., Zob., Prawo kanoniczne według nowego kodeksu, Lwów 1921.
Granat W., Dogmatyka, w: Encyklopedia katolicka, t. 4, Lublin 1985, k. 23.
Grunt M., 100-lecie domu Zgromadzenia Sióstr Służek NMPN przy Wyższym Seminarium Duchownym w Sandomierzu, „Biuletyn Zgromadzenia Sióstr Służek NMP Niepokalanej” 40 (2008), s. 57–63.
Grzybowski M.M., Diecezja płocka, w: Życie religijne w Polsce pod okupacją hitlerowską 1939–1945, red. Z. Zieliński, Warszawa 1982, s. 406–427.
Haduch H., Zasady wymowy ogólnej i kościelnej, Kraków 1927.
Hozakowski W., Wykład i dzieje Mszy św., Poznań 1914.
Jemelity W., Diecezja łomżyńska, w: Życie religijne w Polsce pod okupacją 1939–1945. Metropolie wileńska i lwowska, zakony, red. Z. Zieliński, Katowice 1992, s. 66–78.
Kaczor J., Seminarium duchowne archidiak[onatu] sandomierskiego (1636–1773), „Kronika Diecezji Sandomierskiej” 63 (1970), s. 249–253.
Kiec O., Kościoły w Polsce w okresie niemieckiej okupacji 1939–1945, „Poznańskie Studia Slawistyczne” (2016), nr 10, s. 145–160.
Koch A., Homiletisches Handbuch, Freiburg im Breisgau 1939–1952.
Kończak A., Górski Edward, w: Słownik polskich teologów katolickich, t. 6, red. L. Grzebień, Warszawa 1983, s. 247–250.
Kończak A., In vinculis Christo, „Studia Sandomierskie” 6 (1990–1996), s. 439–453.
Kosiński W., Pedagogika, Sandomierz 1924.
Kotkowski S., Seminarium Duchowne w Sandomierzu w latach 1820–1926, oprac. i przygotowała do druku H.I. Szumił, Sandomierz 2010.
Kowalik S., Eksperyment. Władze PRL wobec biskupa Piotra Gołębiowskiego, Radom 2006.
Krahel T., Archidiecezja wieleńska, w: Życie religijne w Polsce pod okupacją 1939–1945. Metropolie wileńska i lwowska, zakony, red. Z. Zieliński, Katowice 1992, s. 11–65.
Krasiński J., Sandomiersko-warszawski biblista. Ks. Jan Stępień (1910–1995), „Kronika Diecezji Sandomierskiej” 88 (1995), nr 12, s. 454–470.
Krynicki W., Dzieje Kościoła powszechnego, Włocławek 1908.
Ks. Prałat Andrzej Wyrzykowski, „Kronika Diecezji Sandomierskiej’ 48 (1955), nr 6, s. 140–142.
Kumor B., Historia Kościoła, t. 8, Lublin 2001.
Librowski S., Diecezja włocławska, w: Życie religijne w Polsce pod okupacją hitlerowską 1939–1945, red. Z. Zieliński, Warszawa 1982, s. 111–131.
Lis W., Martyrologia duchowieństwa diecezji płockiej podczas II wojny światowej, „Studia Płockie” 3 (1975), s. 377–399.
Madajczyk C., Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce, t. 2, Warszawa 1970.
Makarewicz S., Sługa Boży biskup Piotr Gołębiowski (1902–1980), Sandomierz 2000.
Mandziuk J., Stępień Jan Piotr, w: Słownik polskich teologów katolickich, t. 9, Warszawa 2006, s. 617-623.
Matusak P., Wojna i okupacja, w: Dzieje Sandomierza, t. 4, red. W. Czajka, Warszawa 1994, s. 165–200.
Mercier D.J., Psychologia, tłum. A. Krasnowolski, Warszawa 1901.
Molendowski L., Zakony męskie diecezji chełmińskiej i ich losy w czasie II wojny światowej, Gdańsk–Warszawa 2017.
Moskal T., Ks. Franciszek Jop (1897–1976). Biskup pomocniczy w Sandomierzu, „Studia Sandomierskie” 25 (2018), s. 67–81.
Moskal T., Zarys dziejów diecezji sandomierskiej (1818–2018), w: Rocznik Jubileuszowy Diecezji Sandomierskiej, Sandomierz 2018, s. 9–26.
Myszor J., Historia diecezji katowickiej, Katowice 1999.
Noldin H., Summa theologiae moralis, t. 1–3, Oeniponte 1904.
Nowacki J., Dzieje archidiecezji poznańskiej, t. 2, Archidiecezja poznańska w granicach historycznych i jej ustrój, Poznań 1964.
Nowakowski R., Kapłani, których nekrologi nie znalazły się na łamach „Kroniki”, „Kronika Diecezji Sandomierskiej” 103 (2010), nr 9–10, s. 719–722.
Nowowiejski A., Ceremoniał parafialny, Płock 1931.
Pawlik J., Diecezja katowicka, w: Życie religijne w Polsce pod okupacją hitlerowską 1939–1945, red. Z. Zieliński, Warszawa 1982, s. 218–233.
Piechnik L., Seminarium diecezjalne w Sandomierzu (1635–1773), „Studia Theologica Varsaviensia” 8 (1970), s. 159–229.
Pietraszewski J., Sandomierz. Przewodnik po mieście, Sandomierz 1938.
Podoleński S., Podręcznik pedagogiczny, Kraków 1930.
Popek L., Diecezja łucka, w: Życie religijne w Polsce pod okupacją 1939–1945. Metropolie wileńska i lwowska, zakony, red. Z. Zieliński, Katowice 1992, s. 497–502.
Pomerańska R., Z dziedzictwem w przyszłość. 200 lat diecezji sandomierskiej, Sandomierz 2018.
Reinstadler S., Elementa philosophiae scholasticae, Freiburg im Breisgau 1932.
Rędzio R., Prywatne Gimnazjum Kurii Diecezjalnej w Sandomierzu w latach 1928–1938, Lublin–Sandomierz 2019, mps w Bibliotece Diecezjalnej w Sandomierzu.
Schletz A., Lorek Jan Kanty Rafał, w: Polski słownik biograficzny, t. 17, Wrocław 1972, s. 547–548.
Sidor F., Życie i działalność ks. Andrzeja Edmunda Wyrzykowskiego (1879–1955), Lublin–Sandomierz 2019, mps w Bibliotece Diecezji Sandomierskiej.
Sieniatycki M., Problem istnienia Boga, Poznań 1923.
Sieniatycki M., Zarys dogmatyki katolickiej, Kraków 1930–1934
Sinka T., Ksiądz Jan Sinka CM (1892–1981), „Studia Sandomierskie” 4 (1983–1984), s. 468–477.
Stanaszek B., Diecezja sandomierska 1818–2018. Tradycje historyczne, Sandomierz 2018.
Stanaszek B., Duchowieństwo diecezji sandomierskiej w latach 1918–1939, Lublin 1999.
Stanaszek B., Księża diecezji sandomierskiej więzieni przez władze komunistyczne po II wojnie światowej, Rzeszów 2008.
Stanaszek B., Usunąć biskupa! Władze PRL wobec ordynariusza diecezji sandomierskiej Jana Kantego Lorka, Sandomierz 2004.
Stanaszek B., „Wrogo ustosunkowany do naszego państwa”. Biskup Piotr Gołębiowski w dokumentach komunistycznej bezpieki i władz wyznaniowych, Sandomierz 2006.
Stanaszek B., Nowakowski R., Słownik biograficzny księży diecezji sandomierskiej XIX–XX w., t. 1, A–G, Sandomierz 2014.
Stanaszek B., Nowakowski R., Słownik biograficzny księży diecezji sandomierskiej XIX–XX w., t. 2, H–Ł, Sandomierz 2015.
Stanaszek B., Nowakowski R., Tylec P., Słownik biograficzny księży diecezji sandomierskiej XIX–XX w., t. 3, M–R, Sandomierz 2017.
Stanaszek B., Nowakowski R., Tylec P., Słownik biograficzny księży diecezji sandomierskiej XIX–XX w., t. 4, S–Ż. Biskupi i uzupełnienia, Sandomierz 2019.
Sygnet S., Biogram, „Studia Sandomierskie” 2 (1981), s. 7–9.
Szumił H.I., Działalność naukowa ks. prof. Wincentego Granata, Lublin 2005.
Szumił H.I., Kalendarium życia i działalności, „Studia Sandomierskie” 2 (1981), s. 10–21.
Szumił H.I., Oddany Ojczyźnie. Sługa Boży ks. Wincenty Granat, Sandomierz 2020.
Szumił H.I, Profesor i mistrz. Sługa Boży ks. Wincenty Granat, Lublin 2017.
Szylar A., Tylec P., Osobliwości kuchni klasztornej i seminaryjnej, czyli o pokarmach, gotowaniu i jedzeniu w dawnych czasach, Sandomierz 2020.
Szymanowicz M., Leksykon muzyków kościelnych diecezji sandomierskiej 1818–1992 [w przygotowaniu].
Szymański A., Zagadnienia społeczne, Lublin 1929.
Tanquerey A., Synopsis theologiae dogmaticae specialis, Parisiis 1926–1929, Romae 1935.
Tanquerey A., Synopsis theologiae moralis et pastoralis, t. 1–3, Romae 1906–1912.
Tararuj T., Diecezja pińska, w: Życie religijne w Polsce pod okupacją 1939–1945. Metropolie wileńska i lwowska, zakony, red. Z. Zieliński, Katowice 1992, s. 79–87.
Tylec P., Bp Marian Ryx (1853–1930). Ordynariusz Sandomierski, Sandomierz 2020.
Tylec P., Kobiałka R., Seminarium. 200 lat Wyższego Seminarium Duchownego w Sandomierzu, Sandomierz 2020.
Walkusz J., Diecezja chełmińska, w: Życie religijne w Polsce pod okupacją hitlerowską 1939–1945, red. Z. Zieliński, Warszawa 1982, s. 86–97.
Warso A., Bp Jan Kanty Lorek jak administrator apostolski diecezji sandomierskiej (1936–1946), w: Biskup Jan Kanty Lorek (1886–1967). Życie i dzieło, red. B. Stanaszek, Sandomierz 2009, s. 45–115.
Weis K., Bóg, Jego istnienie i istota, Lwów 1929.
Weis K., Ontologia, czyli metafizyka ogólna, Lwów 1926.
Weis K., Psychologia, t. 1–4, Warszawa 1902–1903.
Wójcik W., Ks. Adam Szymański (1880–1956), „Studia Sandomierskie” 2 (1981), s. 311–338.
Wójcik W., Ks. Andrzej Wyrzykowski (1879–1955), „Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne” 2 (1960), z. 1–2, s. 298–302.
Wójcik W., Działalność biskupa Franciszka Jopa w Sandomierzu, „Kronika Diecezji Sandomierskiej” 70 (1977), nr 7–8, s. 161–170.
Wójcik W., Ks. Piotr Gołębiowski – ojcem duchownym w seminarium sandomierskim, „Studia Sandomierskie” 3 (1982), s. 47–55.
Wójcik W., Ks. Stanisław Legięć (1911–1982), „Studia Sandomierskie” 4 (1984), s. 343–356.
Wójcik W., Ks. Władysław Krawczyk (1892–1973), „Studia Sandomierskie” 3 (1982), s. 450–463.
Wójcik W., Śp. Ks. Julian Jarzyna, „Kronika Diecezji Sandomierskiej” 72 (1979), nr 7–8, s. 185–192.
Wójcik W., Życie religijne, w: Dzieje Sandomierza, t. 4, red. W. Czajka, Warszawa 1994, s. 195–200.
Zimałek M., „Był dobry” (wspomnienie o Ks. Bpie Janie Kantym Lorku 1886–1967), „Kronika Diecezji Sandomierskiej” 60 (1967), nr 2–3, s. 46–52.
Zapart A., Diecezja sandomierska, w: Życie religijne w Polsce pod okupacją hitlerowską 1939–1945, red. Z. Zieliński, Warszawa 1982, s. 440–418.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i identyfikator DOI oryginalnie opublikowanego utworu).
