Prepozytura szpitalna w Kraśniku w świetle staropolskich wizytacji biskupich
DOI:
https://doi.org/10.15633/tes.02201Słowa kluczowe:
Kraśnik, kanonicy regularni laterańscy, prepozytura szpitalna, szpital, wizytacje biskupieAbstrakt
Hospital parish dedicated to Holy Spirit in Kraśnik originated on 11 March, 1531. It was founded by Jan Gabriel Tęczyński, who was a castellan and mayor of Lublin, and also was the contemporary owner of the city. The foundation received the confirmation from Cracow Bishop Piotr Tomicki, on 30 August, 1531. The hospital parish in Kraśnik took care of the poor and those who were in need fulfilling orders of the Church about charity. Its activity started in the moment of originating and lasted for the whole Old Polish period. The purpose of the article is to reconstruct history of the parish basing on Old Polish inspections of bishops. Basic material of the discussed issue has been delivered by inspection books of the Diocese of Kraków coming from 1592, 1598, 1601–1605, 1617, 1637, 1682, 1689, 1719, 1741, 1748, 1781.
First ten inspections mentioned are stored in the Archive of Metropolitan Curia in Kraków. The last one is stored in the Archive of the Archdiocese of Lublin. Rich material coming from the visits was extended with very precious information. It was gained as the result of the inquiry carried out on records which provided information on activities of bishops “Acta Episcopalia”. The files of the office of the curate “in spiritualibus”, and the general official “Acta Officialia” were also analysed. The chronicle of priest Stefan Ranatowicz, stored in the Archive of Jagiellonian University, has also been a source of very precious information.
Bibliografia
Źródła rękopiśmienne
Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie (AKMK):
Sygn. AV 1 Wizyta w Archidyakonacie Zawichojskim Andrzeja z Żarnowa, wik[ariusza] kapituły sandomierskiej z r[oku] 1592.
Sygn. AV 4 Liber continens decreta executiva visitationum et alia ad correctionem et reformationem vitae et morum cleri pertinentia tempore felicis regiminis Illustrissimi et reverendissimi Domini Bernardi Maciejowski cardinalis et Episcopi
Cracoviensis ac ducis Severiensis conscripta Decreta executiva visitationis 1601 et sequent.
Sygn. AV 12 Acta visitationis decanatum Zawichostensis Urzędoviensi et Opatoviensis ad archidiaconatum Zawichostensem pertinentium in A.D.
peracte.
Sygn. AV 45 Archidiaconatus Zawichostensis, tres decanatus, videlicet: Urzędoviensem, Opatoviensem et Zawichostensem, in quibus ecclesiae parochiales numerant[ur] 45, complectens, sub felici regimine et auspiciis Celsissimi principis Ill[ust]r[issi]mi et R[everendissi]mi D[omin]i, D[omin]i Andrea Załuski, episcopi Cracoviensis, ducis Severiae, generali visitatione lustratus, per Cyprianum Josephum Langi UID in ecclesiae Cathedrali Cracoviensi, arcidiaconum Zawichostensem, canonicum Sandomirien[sem], praep[osi]tum Rakovien[sem], anno quo visitavit nos oriens ex alto 1748.
Sygn. AVCap 12 Visitatio ecclesiarum in archidiaconatu Zavichostensi Anno D[omini] 1598.
Sygn. AVCap 34 Acta visitation[um] exteriorum Archidiaconatus Zawichosten[sis] opera commisaria R[evere]ndi D.[omini] Jacobi Piaseczki decani Kielczen[sis] Can[onici] Poznanien[sis] in Anno D[omi]ni millesimo sexcen[tesimo] decimo septimo diebus Junii et Julii confecta. Cuius Archidiaconatus ius visitandi iurisdictio Archidiaconalis Sacris Canonibus inscripta in tribus decanatibus Urzędovien[si], Zawichosten[si] et Opatowien[si] si primaeva sua pot[est]ae et eredit[at]e ad ipsu[m] Archidiaconu[m] Zawichosten[sem] p[ro] t[em]por[e] spectare et p[er]inere dignoscit. Decanat[um] sive Sup[ra] nominati ordinem et numerum infra 1617.
Sygn. AVCap 44 Acta Visitationum decanatuum: Urzędowiensis, Zawichostensis et Opatoviensis ad Archidiaconatum Zawichostensem pertinentium autboritate R.D. Jacobi Zadzik episcopi Cracoviensis anno Domini 1637 peracta.
Sygn. AVCap 58 Visitatio interna et externa archidiaconatu[s] Zawichosten[sis] tres Urzędovien[sem], Zawichosten[sem], Opatovien[sem] decanatus in se continentis per Perillustrem et Ad[mo]dum R[evere]ndum Nicolaum a Złotniki Złotnicki Leopolien[sem] Can[oni]cum Archidiaconum et Officialem Sandomir[iensem] et Malice et Obrazow Subcamerarium R.[otae] S[a]crae M[agni]f[ica]tis S[e]cr[etar]ium et vigore commissionis inferius contentae Visitatorem Commissarium in anno 1718vo mensibus 9bri et 10bri inchoata ac in anno sequenti 1719no feliciter Continuata.
Sygn. AVCap. 66 Visitatio externa archidiaconatus Zavichostensis, decanatum: Urzędovien[sis], Zawichosten[sis], et Opatovien[sis] anno Domini millesimo sextengesimo octogesimo nono in octobre, novembre, decembre expedita in qua iura ecclesiarum, proventus parochorum una cum descriptionibus ecclesiarum et aedificiorum, noviter et ante extructorum, connotata demonstratur, per Perillustrem at Ad[mod]um R[evere]ndum Christophorum, canonicum et officialem Sandomiriensem, praepositum Stobnicen[sem], SRM. secretarium expedita per me vero Albertum Carolum Mrowczynski publicum Sacra Authoritate Apostolica consistorii Sandomiriensis notarium, visitatoris commissarii secretarium fideliter conscripta.
Sygn. AEp. 15 Volumen Vactorum, privilegiorum, erectionum et dotationum tempore felicis regiminis R.D. Petri Tomicki episcopi Cracoviensi et Regni Poloniae Vicecancellarii et aliorum antiquorum… ingrossantium 1396–1537.
Sygn. AEp. 41 Acta actorum, causarum spiritualium, civilium R.D. Martini Szyszkowski episcopi Cracoviensis ducis Severiae ab 19 IV 1617–30 XII 1619.
Sygn. AEp. 114 Acta actorum curiae episcopalis Cracoviensis annorum 1784–1785 stante infirmitate Celsissimi proncipis Domini Cajetani Ignatii Sołtyk, episcopi Cracoviensis, administratore cum plena iurisdictione dioecesis Cracoviensis Celsissimo Illustrissimo et Reverendissimo Domino Michaele Georgio Ciołek principe Poniatowski, episcopo Plocensi, duce Pultoviensi, coadiutore Cracoviensi, duce Severiae, abbate commendatario Cervensi, decano Varsaviensi, ordinum Aquilae Albaeet Sancti Stanislai equite, a mense aprili 1785, archiepiscopo Gnesnensi, legato nato, primate Regini Poloniae, administratore cum plena jurisdictione Cracoviensi, abbate commendario Cervenensi et Tynecensi, ordinum regni equite conscripta.
Sygn. AOff. 127 Acta actorum, causarum coram R.D. Alberto Lipnicki canonico et officiali ac vicario generali Cracoviensi a 11 X 1645–30 XII 1647.
Archiwum Archidiecezji w Lublinie (AAL):
AAL Rep. 60. A 105 Akta wizyty generalney w trzech dekanatach: chodzelskim, urzędowskim y kazimierskim z woli y rozkazu Jaśnie Oświeconego Imci x. Kajetana Ignacego Sołtyka, biskupa krakowskiego, xiążęcia siewierskiego przez x. Franciszka Dunina Kozickiego, kolegiaty pileckiey dziekana od dnia 15 maja w Roku Pańskim 1781 poczętey, a w roku 1782 dniach ostatnich miesiąca stycznia odprawioney i dokończoney spisane.
Biblioteka Jagiellońska w Krakowie – Dział Rękopisów (BJ):
Sygn. 3742 III S . Ranatowicz, Casimiriae civitatis, urbi Cracoviensi confrontatae, orgio. In eaque ecclesiarum erectionis et religiosorum fundationes, nec non series, vitae, res gestae praepositorum Canonicorum Regularium Lateranensium S[ancti] Augustini ad Ecclesiam S[acratis] S[imi] Corporis Christi descriptae a Stephano Ranothowicz eiusdem conventus et Ecclesiae Canonico Regul[ari] professo.
Opracowania
Czajkowski J.A., Opis kościoła parafialnego w Kraśniku i wiadomość historyczna o kanonikach regularnych lateraneńskich, „Pamiętnik Religijno-Moralny. Czasopismo ku zbudowaniu tak duchownych jako i świeckich osób” 1845, nr 8, s. 34–49.
Dola M., Opieka społeczna Kościoła [w:] Historia Kościoła w Polsce, t. 1, cz. 1, B. Kumor, Z. Obertyński (red.), Poznań–Warszawa 1974, s. 433–442.
Dola M., Opieka społeczna Kościoła [w:] Historia Kościoła w Polsce, t. 2, cz. 1, B. Kumor, Z. Obertyński (red.), Poznań–Warszawa 1979, s. 343–345.
Góralski Z., Działalność charytatywna w Polsce przedrozbiorowej, Kraków 1973.
Góralski Z., Szpitale na Lubelszczyźnie w okresie przedrozbiorowym, Warszawa–Łódź 1982.
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 8, Województwo lubelskie, z. 9, Powiat kraśnicki, R. Brykowski, E. Rowińska, Z. Winiarz (red.), Warszawa 1961.
Kracik J., Zasoby Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie, „Analecta Cracoviensia” 1977, t. 9, s. 476–479.
Kumor B., Opieka społeczna Kościoła w świetle ustawodawstwa synodalnego w Polsce (do 1795) [w:] Charitas. Miłosierdzie i opieka społeczna w ideologii, normach postępowania i praktyce społeczności wyznaniowych w Rzeczypospolitej XVI–XVIII wieku, U. Augustyniak, A. Karpiński (red.), Warszawa 1999, s. 11–18.
Litak S., Parafie w Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku, Lublin 2004.
Litak S., Szpitale w Polsce przedrozbiorowej. Rozwój i problematyka [w:] Szpitalnictwo w dawnej Polsce, M. Dąbrowska, J. Kruppè (red.), Warszawa 1998, s. 13–31.
Łatak K., Kongregacja krakowska kanoników regularnych laterańskich na przestrzeni dziejów, Kraków 2002.
Łatak K., Notaty historyczne do dziejów klasztoru w Kraśniku. Wypisy z materiałów Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie, Archiwum Kurii Generalnej Zakonu w Rzymie oraz Archiwum Klasztoru Bożego Ciała w Krakowie, rkps n. 2.
Łętowski L., Katalog biskupów, prałatów i kanoników krakowskich, t. 3, Kraków 1852.
Surdacki M., Opieka społeczna w Polsce do końca XVIII wieku, Lublin 2015.
Surdacki M., Szpital Świętego Ducha i św. Leonarda w Urzędowie w XV– XVIII wieku, „Kwartalnik Historyczny” 2004, r. 112, nr 2, s. 5–35.
Surdacki M., Szpitalnictwo zakonne w średniowiecznej Polsce, „Roczniki Humanistyczne” 2015, t. 63, z. 2, s. 49–98.
Szczepaniak J., Duchowieństwo diecezji krakowskiej w XVIII wieku.
Studium prozopograficzne, Kraków 2010.
Wiśniowski E., Parafie w średniowiecznej Polsce, Lublin 2004.
Zielińska E., Kultura intelektualna kanoników regularnych z klasztoru w Kraśniku w latach 1469–1563, Lublin 2002.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2017 Marek Hałaburda
Praca jest udostępniana na licencji Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 3.0 Unported License.
Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i identyfikator DOI oryginalnie opublikowanego utworu).
