Duchowieństwo diecezji kamienieckiej w przededniu powstania listopadowego
DOI:
https://doi.org/10.15633/tes.02305Słowa kluczowe:
diecezja kamieniecka, duchowieństwo katolickie w Rosji, Kresy Wschodnie, gubernia podolska, polska inteligencja na KresachAbstrakt
The Catholic clergy in Podolia and landowners belonged to elites of the province. The social and cultural position of the Catholic clergy was not threatened even by the czar’s clerks and the Orthodox clergy until the November Uprising. The situation was changed by the policy of the Petersburg court after suppressing of the Uprising. They tried to destroy Catholic and Polish character of Eastern guberniyas which were attached to Russia as a result of the partitions of the Republic of Poland. Podolia was inhabited by 256 clergymen of Catholic all rites in 1830. In churches and chapels belonging to the diocese lived 162 priests (63,6%), and in cloisters 94 (36,4%). 137 priests belonged to the Kamienets diocese out of all priests who were connected with Latin churches and chapels, and 17 belonged to the presbytery of the uniate Lithuanian diocese. Most of priests who belonged to the Kamienets diocese were involved to the ministry (74 provosts, pastors, and long term administrators – 54%; 50 vicars – 36,5%). They mostly came from Podolias, from noble families. Most of them got general education and were prepared to priesthood there. They lived 55 years on average.
Bibliografia
ŹRÓDŁA
Źródła rękopiśmienne
Państwowe Archiwum Obwodu Chmielnickiego w Chmielnickim (PAOCh):
sygn. f. 685, op. 2, sp. 2. Wizytacje parafii i klasztorów z 1825 r.
sygn.f. 685, op. 2, sp. 3. Wizytacje parafii i klasztorów z 1826 r.
sygn.f. 685, op. 2, sp. 4. Wizytacje parafii i klasztorów z 1827 r.
sygn.f. 685, op. 4, sp. 7. Wizytacja dekanatu bracławskiego z lat 1799–1823.
sygn.f. 685, op. 4, sp. 23. Wizytacje parafii i klasztorów z lat 1823–1824.
sygn. f. 685, op. 4, sp. 30. Wizytacje parafii i klasztorów z lat 1829–1830.
sygn. f. 685, op. 4, sp. 31. Wizytacje parafii z lat 1829–1830.
Państwowe Archiwum Obwodu Żytomierskiego w Żytomierzu (PAOŻ):
sygn. f. 178, op. 51, sp. 3. Opisanie kościołów [diecezji latyczowskiej] 1797.
Źródła drukowane
Directorium ad recitandas horas canonicas pro sacerdotibus in Guberno Podoliensi pro anno Domini MDCCCLVII…, [Vilnae 1866].
Directorium officii Divini ac missarum diaecesis Camenecensis Podoliae in annum Christi MDCCCXIII, MDCCCXVII–MDCCCXIX…, Berdicov [1812, 1816–1818].
Directorium officii Divini diaecesis Camenecensis in Podolia ac ecclesiarum in Bessarabia in annum Christi bisextilem MDCCCXXIV…, Luceoriae [1823].
Directorium officii Divini diaecesis Camenecensis in Podolia ac ecclesiarum in Bessarabia in annum Christi MDCCCXV–MDCCCXIX…, Luceoriae [1824–1828].
Directorium officii Divini diaecesis Camenecensis in Podolia ac ecclesiarum in Bessarabia in annum Christi communem MDCCCXXX– MDCCCXXXI…, Luceoriae [1829–1830].
Directorium officii Divini diaecesis Camenecensis Podoliae ac ecclesiarum in Bessarabia in annum Christi MDCCCXXIII…, Luceoriae [1822].
Directorium officii Divini dioecesis Camenecensis Podoliae ac ecclesiarum in Bessarabia in annum Christi MDCCCXXXIII, CDCCCXXXVI…, [Vilnae 1832, 1835].
Directorium officii Divini dioecesis Camenecensis Podoliae ac ecclesiarum in Bessarabia in annum Christi 1837–1842, 1846…, [Vilnae 1836–1841, 1845].
Directorium officii Divini dioecesis Camenecensis Podoliae ac ecclesiarum in Bessarabia in annum Christi 1845…, [Camenec 1844].
Directorium officii Divini dioecesis Camenecensis Podoliae ac ecclesiarum in Bessarabia in annum Domini 1847–1851…, Vilnae 1846–1850.
Directorium officii Divini dioecesis Camenecensis Podoliae in annum Domini 1852…, Kioviae 1851.
Directorium officii Divini dioecesis Camenecensis Podoliae in annum Domini 1853–1856…, Vilnae 1852–1856.
Directorium officii Divini in dioecesi Camenecensi in annum Domini 1865…, Vilnae 1864.
Directorium officii Divini recitando sacrique peragendi in dioecesi Camenecensi in annum Domini 1860–1864…, [Vilnae 1859–1863].
Directorium officii Divini recitando sacrique peragendi pro dioecesis Camenecensis-Podoliae in annum Domini 1857–1859…, Vilnae 1856–1858.
Marczyński W., Statystyczne, topograficzne i historyczne opisanie gubernii podolskiey z rycinami i mappami, t. 1–3, Wilno 1820–1823.
Urządzenie jeneralney wizyty dyecezyi wileńskiey z roku 1830 odprawiać się powinney, Wilno 1830.
OPRACOWANIA
Батюшковичъ П.Н., Подолія. Историческое описаніе, Санкт-Петербургъ 1891.
Білик В.А., Врегулювання правового становища Греко-уніатської церкви у Правобережній Україні в кінці ХVІІІ – першій чверті ХІХ ст., „Наукові записки [Національного університету «Острозька академія»]. Серія «Історичне релігієзнавство»” 2010, № 2, c. 11–24.
Bois J.-P., Historia starości. Od Montaigne’a do pierwszych emerytur, tłum. K. Marczewska, Warszawa 1996.
Довбищенко М., Лось В., Унійна Церква на Київщині 1793–1839 рр. (загальний огляд), „Дрогобицький Краєзнавчий Збірник” 2011, № 14–15, c. 211–227.
Giżycki J.M. [Smora], Z przeszłości obydwóch Zgromadzeń w zaborze rosyjskim. Seminarya dyecezalne pod zarządem Księży Misjonarzy. „Roczniki Obydwóch Zgromadzeń św. Wincentego à Paulo” 1917, r. 19, nr 3, s. 226–249.
Harasiewicz M., Annales Ecclesiae Rutheniae, Leopoli 1863.
Кабузан В.М., Украинцы в мире. Динамика численности и расселения. 20-е годы XVIII века–1989 год, Формирование этнических и политических границ украинского этноса, Москва 2006.
Kołbuk W., Polityka ekspansji rosyjskiej Cerkwi prawosławnej na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej w XIX w., „Czasy Nowożytne” 1999, nr 7, s. 57–74.
Kowalczyk J., Kościoły późnobarokowe w diecezji kamienieckiej [w:] Sztuka Kresów Wschodnich, t. 2, J.K. Ostrowski (red.), Kraków 1996.
Kumor B., Granice metropolii i diecezji polskich (966–1939), „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 1970, t. 20, s. 252–374.
Kumor B., Ustrój i organizacja Kościoła polskiego w okresie niewoli narodowej (1772–1918), Kraków 1980.
Likowski E., Dzieje Kościoła Unickiego na Litwie i Rusi w XVIII i XIX wieku, t. 1, Warszawa 1906.
Litak S., Atlas Kościoła łacińskiego w Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVIII w., Lublin 2006.
Лось В.Е., Луцька єпархіяу 1801–1825 рр.: майнові конфлікти уніатського та православного духовенства, „Дрогобицький краєзнавчий збірник” 2013, т. 7, c. 259–269.
Лось В., Уніатська Церква на Правобережній Україні наприкінці XVIII – першій половині XIX ст. Організаційна, структура та культурно-релігійний аспект, Київ 2013.
Маркова О.Є, Київська губернія [в:] Енциклопедія історії України, В.А. Смолій (под. ред.), т. 4, Київ 2007, c. 220.
Mironowicz A., Kościół prawosławny na ziemiach polskich w latach 1795–1918,
„Elpis. Czasopismo Teologiczne Katedry Teologii Prawosławnej Uniwersytetu w Białymstoku” 2005, r. VII (XVIII), z. 11–12 (20,) s. 139–171.
Piechnik L., Seminaria duchowne w (archi)diecezji wileńskiej do 1939 r., „Studia Teologiczne. Białystok – Drohiczyn – Łomża” 1987–1988, t. 5–6, s. 217–231.
Radwan M., Carat wobec Kościoła greckokatolickiego w zaborze rosyjskim 1796–1839, Lublin 2004.
Radwan M., Kościół greckokatolicki w zaborze rosyjskim około 1803 roku, Lublin 2003.
Rolle A.J., Zameczki podolskie na Kresach Multańskich, t. 2, Kamieniec nad Smotryczem, Warszawa 1880.
Рубльов О., „Українці-католики”: феномен польсько-українського порубіжжя (ХІХ–ХХ ст.), „Проблеми історії України: факти, судження, пошуки. Міжвідомчий збірник наукових праць” 2011, № 20, c. 77–95.
Stomma L., Antropologia kultury wsi polskiej XIX w., Gdańsk 2000.
Szczepaniak J., Duchowieństwo diecezji krakowskiej w XVIII w. Studium prozopograficzne, Kraków 2010.
Wasilewski J., Arcybiskupi i administratorowi archidiecezji mohylowskiej, Pińsk 1930.
Wodzianowska I., Zmiana przynależności wyznaniowej parafii unickich w latach 60.–70. XVIII w. na Prawobrzeżnej Ukrainie. Zarys problematyki [w:] Kościół unicki w Rzeczypospolitej, W. Walczak (red.), Białystok 2010, s. 239–259.
Зваричук Е.О., Єпископи Подільської римо-католицької дієцезії (кінець ХVШ–середина ХІХ ст.), Кам’янець-Подільський 2007, c. 29–33.
Żyromski M., Dziewiętnastowieczna rodzina polska, „Roczniki Socjologii Rodziny” 2000, t. 12, s. 173–188.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2017 Jan Szczepaniak
Praca jest udostępniana na licencji Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 3.0 Unported License.
Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i identyfikator DOI oryginalnie opublikowanego utworu).
