Żale serdeczne Oblubienice bojującej… Walentego Bartoszewskiego jako przykład barokowego zbioru wielkopostnych lamentów
DOI:
https://doi.org/10.15633/tes.10304Słowa kluczowe:
lament, pasja, literatura barokowa, rozważania pasyjneAbstrakt
The article is an analysis and interpretation of the collection of poems Żale serdeczne Oblubienice bojującej… by the Vilnius Jesuit Walenty Bartoszewski in genological terms. The starting point is the assumption that Baroque lyrical collections of passion poetry concentrate the most important passion themes and motifs of Baroque literature. The author examined the structure of the volume, pointed out the most important motifs used in the collection and their intertextual references. Attention was also paid to the function of the work in relation to the broadly defined culture of passion in the 17th century.
Bibliografia
Źródła
Bartoszewski W., Utwory poetyckie, M. Kardasz (wyd.), Warszawa 2019, Biblioteka Pisarzy Staropolskich, t. 50.
Biblia w przekładzie księdza Jakuba Wujka z 1599 r., J. Frankowski (red.), Warszawa 1999.
Brygida Wielka, Objawienia i inne dzieła, J. Hojnowski, S. Kafel, T. Wietecha (tłum.), Kraków 2004, Antologia Mistyków Franciszkańskich. Nowa Seria, t. 2.
Chrestomatia staropolska. Teksty do roku 1543, W. Wydra, W.R. Rzepka (oprac.), W. Kuraszkiewicz (red.), Wrocław 1995.
Cykl Piłata: Ewangelia Nikodema, [w:] Ewangelie apokryficzne, cz. 2: Św. Józef i św. Jan Chrzciciel, Męka i Zmartwychwstanie Jezusa, Wniebowzięcie Maryi, M. Starowieyski, W. Appel (red.), Kraków 2017, Apokryfy Nowego Testamentu, t. 1: Pisma Apokryficzne.
Grabowiecki S., Rymy duchowne, K. Mrowcewicz (wyd.), Warszawa 1996, Biblioteka Pisarzy Staropolskich, t. 5.
Kazania pasyjne, J.S. Gruchała, K. Panuś (oprac.), Kraków 2014, Kazania w Kulturze Polskiej. Edycje Kolekcji Tematycznych, t. 3.
Kochanowski J., Treny, J. Pelc (oprac.), Wrocław 2009, Biblioteka Narodowa, Seria I, nr 1.
Laterna M., Harfa duchowna to jest dziesięć rozdziałów modlitw katolickich, Kraków 1611.
Mieleszko M., Emblematy, R. Grześkowiak, J. Niedźwiedź (oprac.), Warszawa 2010.
Mijakowski J., Kokosz panom krakowianom w kazaniu za kolędę dana, R. Mazurkiewicz (oprac.), Warszawa 2008, Biblioteka Dawnej Literatury Popularnej i Okolicznościowej, t. 3.
Przetocki H., Lamenty abo żale serdeczne i głosy żałobne dusz chrześcijańskich nad niewinną śmiercią Jezusa ukrzyżowanego, Kraków 1647.
Pseudo-Augustinus Aurelius, Meditationes 7 (PL 40, 906).
Rozmyślanie przemyskie. Transliteracja, transkrypcja, podstawa łacińska, niemiecki przekład. Transliteration, Transkription, lateinische Vorlagen, deutsche Übersetzung, t. 2, F. Keller, W. Twardzik (wyd.), Freiburg 2000, Monumenta Linguae Slavicae Dialecti Veteris, t. 42.
Rożniatowski A., Pamiątka krwawej ofiary Pana Zbawiciela naszego Jezusa Chrystusa, J.S. Gruchała (wyd.), Warszawa 2003, Biblioteka Pisarzy Staropolskich, t. 27.
Siedlecki J., Śpiewnik kościelny, W. Kałamarz, A. Ziółkowski (red.), Kraków 2015.
Literatura
Axer J., Smok i słowiczki: wokół wersów 9–14 „Trenu I” Jana Kochanowskiego, „Pamiętnik Literacki”, 70 (1979), nr 1, s. 187–191.
Bańbuła M., Bartkowski B., Gorzkie żale [w:] Encyklopedia katolicka, t. 5, J. Bieńkowski (red.), Lublin 1989, kol. 1309–1311.
Bartkowski B., Improperia [w:] Encyklopedia katolicka, t. 7, S. Wielgus (red.), Lublin 1997, kol. 100–101.
Brzenczek A., Jędrych K., Gorzkie żale jako gatunek [w:] Bogactwo polszczyzny w świetle jej historii, t. 2, K. Kleszczowa, A. Rejter (red.), Katowice 2008, s. 131–143.
Drążek C., Rozwój kultu Serca Jezusowego w Polsce [w:] Bóg bliski. Historia i teologia kultu Najświętszego Serca Jezusa, C. Drążek, L. Grzebień (red.), Kraków 1983, s. 94–102.
Gorzkie żale. Jubileusz 300-lecia nabożeństwa (1707–2007), W. Kałamarz (oprac.), Kraków 2007.
Graciotti S., „Lament świętokrzyski” a średniowieczna tradycja „Planctus Beatae Mariae Virginis” [w:] Od „Lamentu świętokrzyskiego” do „Adona”. Włoskie studia o literaturze staropolskiej, G. Brogi-Bercoff, T. Michałowska (red.), Warszawa 1995, s. 31–67.
Grzebień L., Bartoszewski, Bartoszewicz, Jan SJ [w:] Encyklopedia katolicka, t. 2, F. Gryglewicz (red.), Lublin 1976, s. 87.
Jarczykowa M., Przy pogrzebach rzeczy i rytmy. Funeralia Radziwiłłowskie z XVII wieku, Katowice 2012.
Kamper-Warejko J., Pieśni pasyjne i wielkanocne w kancjonale Piotra Artomiusza (Toruń 1601), Toruń 2006.
Kopeć J.J., Męka Pańska w religijnej kulturze polskiego średniowiecza. Studium nad pasyjnymi motywami i tekstami liturgicznymi, Warszawa 1975.
Korolko M., Wstęp [w:] Polskie pieśni pasyjne. Średniowiecze i wiek XVI, t. 1: Teksty i komentarze, J. Nowak-Dłużewski (red.), M. Korolko (oprac.), Warszawa 1977, s. 19–41.
Kozaryn D., Plankty w „Rozmyślaniach dominikańskich” (Wybrane zagadnienia stylistyczno-językowe), „Slavia Occidentalis”, 52 (1995), s. 41–46.
Kraszewski J.I., Wilno od początków jego do roku 1750, t. 1, Wilno 1838.
Łukarska B., Wizualizacja w barokowych rozważaniach pasyjnych. Rekonesans badawczy, „Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. Filologia Polska. Historia i Teoria Literatury”, 14 (2014), s. 127–140.
Majkowski J., Misiurek J., Drużbicki Kasper SJ [w:] Encyklopedia katolicka, t. 4, F. Gryglewicz (red.), Lublin 1989, kol. 240–241.
Malińska A., „Gorzkie żale” i inne nabożeństwa pasyjne w XVIII wieku [w:] Codzienność i niecodzienność oświeconych, t. 1: Przyjemności, pasje i upodobania, B. Mazurkowa, M. Marcinkowska, S. Dąbrowski (red.), Katowice 2013, s. 89‒98.
Małaczyński F. OSB, Rozwój obrzędów związanych z Grobem Pańskim, „Folia Historica Cracoviensia”, 6 (1999), s. 249–254.
Mazurkiewicz R., Polskie średniowieczne pieśni maryjne. Studia filologiczne, Kraków 2002.
Michałowska T., Średniowiecze, Warszawa 1997.
Misiurek J., Nauka polskich teologów katolickich XVII i XVIII wieku o kulcie Serca Jezusowego, „Studia Theologica Varsaviensia”, 12 (1974), nr 1, s. 61–78.
Misiurek J., Rana miłości [w:] Encyklopedia katolicka, t. 16, E. Gigilewicz (red.), Lublin 2012, kol. 1202–1203.
Nowicka-Jeżowa A., Sarmaci i śmierć. O staropolskiej poezji żałobnej, Warszawa 1992.
Nowicka-Jeżowa A., Siedemnastowieczna poezja funeralna w kręgu tradycji renesansowej. Przekształcenia i przewartościowania [w:] Przełom wieków XVI i XVII w literaturze i kulturze polskiej, B. Otwinowska, J. Pelc (red.), Wrocław 1984, s. 193–210.
Noworyta-Kuklińska B., Trzynastowieczna tradycja mistyczna w barokowym obrazie „Adoracji ran Chrystusa przez zakonnice reguły św. Benedykta” z klasztoru Panien Benedyktynek w Przemyślu, „Roczniki Humanistyczne”, 69 (2021), nr 4, s. 71–92.
Okoń J., Dramat i teatr szkolny. Sceny jezuickie XVII wieku, Wrocław 1970.
Panuś K., Kontemplacja Chrystusowych ran w pobożności i kaznodziejstwie chrześcijańskim, „Studia Włocławskie”, 19 (2017), s. 307–318.
Pasek M., „Bezoar z łez ludzkich czasu powietrza morowego” Walentego Bartoszewskiego jako przykład „recepty dusznej i cielesnej” na czas zarazy, „Tematy i Konteksty. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego. Seria Filologiczna. Historia Literatury”, 9 (2014), nr 4, s. 112–136.
Pasek M., Strategie obrazowania ciała Chrystusa w wybranych barokowych utworach pasyjnych, „Meluzyna”, 5 (2018), nr 2, s. 37–53.
Paszenda J., Jezuici [w:] Encyklopedia katolicka, t. 7, S. Wielgus (red.), Lublin 1997, kol. 1270.
Piwoński H., Liturgia wielkopiątkowa u bożogrobców, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 43 (1981), s. 269–280.
Rybicki A., „Compassio Mariae” w chrześcijańskim życiu duchowym. Studium na przykładzie polskiej średniowiecznej literatury i sztuki religijnej, Lublin 2009.
Sinka T., Gorzkie Żale. Geneza, teologia, przyszłość, „Ruch Biblijny i Liturgiczny”, 54 (2001), nr 1, s. 51–54.
Słownik literatury staropolskiej, T. Michałowska (red.), Wrocław 2002.
Stępień P., Chaos i ład. „Lament świętokrzyski” w świetle tradycji teologicznej, „Pamiętnik Literacki”, 89 (1998), nr 1, s. 69–94.
Stępień P., Z literatury religijnej polskiego średniowiecza. Studia o czterech tekstach: „Kazanie na dzień św. Katarzyny”, „Legenda o św. Aleksym”, „Lament świętokrzyski”, „Żołtarz Jezusow”, Warszawa 2003.
Strycharz-Bogacz K., Przejawy duchowej pobożności w polskim nurcie pasyjnym, „Annales Lublinenses pro Musica Sacra”, 3 (2013), nr 4, s. 153–167.
Szczukowski I., Między odrzuceniem a zbawieniem. Problematyka ciała w piśmiennictwie religijnym polskiego baroku, Bydgoszcz 2012.
Ślękowa L., Muza domowa. Okolicznościowa poezja rodzinna czasów renesansu i baroku, Wrocław 1991.
Teusz L., Z dziejów motywów pasyjnych – „Dialogus pro Magna Feria Sexta” (1724), „Litteraria Copernicana”, 31 (2019), nr 3, s. 21–34.
Włodarski M., Barokowa poezja epicedialna. Analizy, Kraków 1993.
Wojtyska H.D., Męka Chrystusa w religijności polskiej XVI–XVII wieku [w:] Męka Chrystusa wczoraj i dziś, H.D. Wojtyska, J.J. Kopeć (red.), Lublin 1981, s. 61–79.
Woronczak J., Tropy i sekwencje w literaturze polskiej do połowy XVI wieku, „Pamiętnik Literacki”, 43 (1952), nr 1–2, s. 335–374.
Wyrwas K., Wzorzec gatunkowy skargi i jego realizacje (na przykładzie tekstów literackich oraz skarg do instytucji) [w:] Gatunki mowy i ich ewolucja, t. 1, D. Ostaszewska (red.), Katowice 2000, s. 119–135.
Zabłocki S., Antyczne epicedium i elegia żałobna, Wrocław 1965.
Zabłocki S., Polsko-łacińskie epicedium renesansowe na tle europejskim, Wrocław 1968.
Żwirkowska E., Pasja w dramacie staropolskim XVI–XVII wieku [w:] Dramat i teatr sakralny, I. Sławińska (red.), Lublin 1988, s. 67–106.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i identyfikator DOI oryginalnie opublikowanego utworu).
