Polska recepcja wiersza Excelsior H. Longfellowa w XIX w.
DOI:
https://doi.org/10.15633/tes.09401Słowa kluczowe:
literatura amerykańska, parafraza, przekład, recepcja, wiek XIXAbstrakt
The paper discusses Polish translations of H.W. Longfellow’s poem Excelsior. They were written by Maria Ilnicka, Adam Asnyk, Konstanty Gaszyński and Adam Pajgert. I examine Polish modernist paraphrases of this poem (e.g. Jan Kasprowicz’s text). At least 5 Polish translations of Longfellow’s poem were published more or less at the same time (mid-19th century), therefore one can speculate on the reasons for such surprising popularity of Longfellow in Poland. A brief outline of Longfellow’s reception in Poland is also presented, together with Polish Romantic poets’ fascination with his artistic achievement.
Bibliografia
I. Źródła
Czesław [Jankowski C.], Excelsior!, „Tygodnik Ilustrowany”, 1 (1892), s. 1; przedruk [w:] Rymów nieco, Kraków 1892, s. 7.
[Del… J.], Z Ameryki. New York, „Wiek”, 50 (29.01.1876), s. 2.
Drobne listki, „Bluszcz”, 16 (1880), nr 2, s. 16.
„Ewangelina” powieść akadyjska przez Henryka Wadsworth Longfellow przełożona na język polski pr[zez] A. Ch[rząszczewskiego] [rec.], „Czas”, 4 (1851), nr 168, s. 1.
„Ewangeline” A Poem of Acadie, by H.W. Longfellow, „Przegląd Poznań¬ski”, 11 (1850), poszyt 1.
Ewangeline: A Tale of Acadie, by H.W. Longfellow. Seventh edition. Bo¬ston 1850 [rec.], „Przegląd Poznański”, 11 (1850), poszyt 1 (drugie półrocze), s. 69.
(f), „Duma o Hiawacie” Henryka W. Longfellow, przekład F. Jezierskiego, „Biblioteka Warszawska”, 1 (1862), s. 169–177.
Gordon J., Przechadzki po Ameryce, Berlin 1866, s. 191.
Henryk Longfellow, „Gazeta Polska”, 69 (1882), s. 3.
Henryk Wiliam [!] Longfellow, „Dwutygodnik dla Kobiet”, 2 (1882), nr 19, s. 225.
Ilnicka M., Henry Wadsworth Longfellow, „Bluszcz”, 17 (1882), nr 20, s. 156.
Jezierski F., Obrazy ze współczesnej literatury angielskiej, „Biblioteka Warszawska”, 3 (1875), s. 24.
Jezierski F., Przegląd literatury zagranicznej. Współczesna literatura angielska (Longfellow, Arnold, Smith), „Biblioteka Warszawska”, 1 (1856), s. 266–273.
Kasprowicz J., Excelsior!, „Warta”, 978 (1889), s. 6716.
Kasprowicz J., Excelsior!, „Wolne Słowo Polskie”, 28 (1888), s. 1.
Korespondencja Heleny Modrzejewskiej, A. Kędziora, M. Lubaszewska (oprac.), „Pamiętnik Literacki”, 103 (2012), nr 4, s. 189–228.
Korespondencja Kuriera Wileńskiego. Paryż, 1 czerwca, „Kurier Wileń¬ski – Vilenskij Vestnik”, 42 (1860), s. 413.
Korespondencja. Lwów, w sierpniu, „Wieniec: Pismo Ilustrowane Cza¬sowe” 1(2) (1872), nr 68, s. 624–625.
Kronika bibliograficzna, „Przegląd Polityczny Powszechny”, 24 (1858), s. 4.
Kronika. Henry Longfellow, „Reforma”, 72 (1882), s. 2.
Lach-Szyrma K., Śpiew Hyawaty (The Song of Hiawatha) Henryka Longfellow, „Czas: Dodatek Miesięczny”, 1(1) (1856), nr 2, s. 415–434.
List Modrzejewskiej, „Tydzień Literacki, Artystyczny, Naukowy i Spo¬łeczny”, 5 (1878), nr 31, s. 506.
Listy Sygurda Wiśniowskiego do Józefa Ignacego Kraszewskiego (1877–1881), K. Szymańska (oprac.), „Pamiętnik Literacki”, 100 (2009), nr 4, s. 141–166.
Literatura obca. „Ewangelina” poema Longfellowa, „Dziennik Literacki”, 1 (1856), nr 1, s. 6.
Longfellow H.W., Duma o Hiawacie, tłum. F. Jezierski, Warszawa 1860.
Longfellow H.W., Ewangelina. Powieść akadyjska, przełożona na język polski przez A. Ch[rząszczewskiego], Poznań 1851.
Longfellow H.W., Ewangelina. Powieść z dziejów anglo-amerykańskich, tłum. F. Jezierski, „Biblioteka Warszawska”, 4 (1856), s. 539–569.
Longfellow H.W., Ewangelina. Powieść z dziejów anglo-amerykańskich, tłum. F. Jezierski, Warszawa 1857.
Longfellow H.W., Excelsior [w:] The Poetical works in two volumes, t. 1, Leipzig 1856, s. 115–116.
Longfellow H.W., Sen niewolnika (z Longfellow), tłum. M. Ilnicka, „Za¬bawy Przyjemne i Pożyteczne, czyli Zbiór Powieści, Poezji, Komedii i Podróży dla Młodego Wieku”, 2 (1856), nr 2, s. 159–161.
Longfellow H.W., Sen niewolnika [w:] A. Pajgert, Poezje, t. 2, Lwów 1876, s. 36–37.
Longfellow H.W., Złota legenda, tłum. F. Jezierski, „Biblioteka War¬szawska”, 1 (1857), s. 17–116.
Longfellow H.W., Złota legenda, tłum. F. Jezierski, Warszawa 1857.
Morzkowska A., Excelsior [w:] Upominek: Książka zbiorowa na cześć Elizy Orzeszkowej (1866–1891), Kraków–Petersburg 1893, s. 439.
Ojczyzna w pieśniach poetów polskich: głosy poetów o Polsce, W. Bełza (oprac.), Lwów [1906].
Ostrowski K., Wiesław: sielanka krakowska [przerobił z Kazimierza Brodzińskiego Krystyn Ostrowski], Kraków 1860.
Pani Helena Modrzejewska, „Gazeta Toruńska”, 12 (1877), nr 111, s. 4.
Poezje Adama Pajgerta, „Gazeta Lwowska”, 66 (1876), nr 102, s. 5.
Poezje Adama Pajgerta. Lwów u Zawadzkiego, 2 tomy, „Tydzień Literac¬ki, Artystyczny, Naukowy i Społeczny”, 3 (1876), nr 22, s. 396–397.
Poezje. Z Longfellowa. I. Wędrowne ptastwo [!], II. Strzała i pieśń, III. Śpiewacy, tłum. M. Ilnicka, „Biblioteka Warszawska”, 1 (1858), s. 408‒410.
Poliński R., Excelsior!, „Ziarno”, 2 (1883), nr 4, s. 40.
Rastawiec B. [Zawadyński T.], Zwykłe dzieje: powieść wczorajsza, „Dziennik Literacki”, (1867).
S.D. [Duchińska S.], Henry Wadsworth Longfellow, „Kronika Rodzinna”, 10 (1882), nr 15, s. 450.
S.D. [Duchińska S.], Henryk Watsworth Longfellow, „Tygodnik Mód i Powieści”, 13 (1879), s. 145.
S.D. [Duchińska S.], Pieśń strzała. Z Longfellowa, „Tygodnik Mód i Powieści”, 13 (1874), s. 1.
Sewer [Maciejowski I.], Obrazy z Anglii, „Tydzień Literacki, Artystyczny, Naukowy i Społeczny”, 1(1) (1874), nr 1, s. 4–7; nr 2, s. 24–25; nr 3, s. 40–41; nr 4, s. 56–58; nr 5, s. 71–73; nr 6, s. 88–89; nr 7, s. 103–104; nr 8, s. 120–121; nr 9, s. 139–141; nr 10, s. 155–157; nr 11, s. 172–173; nr 12, s. 188–189; nr 13, s. 204–205; nr 14–15, s. 220–221; 2(1) (1875), nr 1, s. 244–245; nr 2, s. 260–261.
Sewer [Maciejowski I.], Z powodu odczytów Spasowicza, „Tydzień Lite¬racki, Artystyczny, Naukowy i Społeczny”, 5(6) (1878), nr 33, s. 523.
Sheldon W.L., Ruch etyczny, tłum. J.K. Potocki, W.M. Kozłowski, War¬szawa 1900.
[Siemieński L.], Pogadanki o książkach i ludziach, „Czas”, 7 (1864), nr 208, s. 2.
Smiles S., Obowiązek, „Bluszcz”, 16(17) (1881), nr 3, s. 17–18; nr 4, s. 25–27; nr 5, s. 35–37; nr 8, s. 58–60; nr 10, s. 74–75; nr 11, s. 81–82; nr 12, s. 92–93; nr 13, s. 100–101; nr 14, s. 108–109; nr 16, s. 121–122; nr 19, s. 148–149; nr 21, s. 165; nr 23, s. 178–179; nr 26, s. 205–206; nr 27, s. 213–214; nr 46, s. 361–362; nr 47, s. 369–370; nr 49, s. 388–389; nr 50, s. 396–397.
Spasowicz W., Wincenty Pol jako poeta [w:] Pisma, t. 1, Petersburg 1892.
Varia. Longfellow, „Wiadomości Bibliograficzne Warszawskie”, 5 (1886), nr 2, s. 38.
Wielki poemat mityczno-bohaterski, „Kurier Warszawski”, 274 (1861), s. 1400.
Wiśniowski S., Gurowski w Ameryce, „Gazeta Lwowska”, 69 (1879), nr 246, s. 1–2.
Wiśniowski S., Wizyta u Longfellowa, „Gazeta Lwowska”, 69 (1879), nr 228, s. 1–2; nr 229, s. 1–2; nr 230, s. 1–2; nr 231, s. 1–2; nr 232, s. 1–2; nr 233, s. 1–2.
Wiśniowski S., Z Nowej Anglii, „Bluszcz”, 14(15) (1879), nr 42, s. 333–334; nr 43, s. 340–342; nr 44, s. 348–349; nr 45, s. 357–358.
Z. [Zawadzki B.?], Adam Pajgert, „Kłosy”, 15 (1872), nr 375, s. 151, 154.
Zapiski. Literatura, „Ziarno. Tygodnik Literacki, Artystyczny, Naukowy i Społeczny”, 1 (1882), nr 6, s. 71.
II. Literatura
Adamowicz-Pośpiech A., Seria w przekładzie: polskie warianty prozy Josepha Conrada, Katowice 2013.
Budrewicz-Beratan A., Stanisław Egbert Koźmian – tłumacz Szekspira, Kraków 2009.
Burwick F., Longfellow and German Romanticism, „Comparative Lite¬rature Studies”, 7 (1970), nr 1, s. 12–42.
Colley A.C., Victorians in the Mountains: Sinking the Sublime, London 2010.
Ekielski N., Okolica Mogiły, T. Budrewicz (oprac.), Kraków 2019.
Fischer LeRoy H., Lincoln’s Gadfly, Adam Gurowski, Norman 1964.
Gioia D., Longfellow in the Aftermath of Modernism [w:] The Columbia History of American Poetry, J. Parini (red.), New York 1993, s. 64–96.
Gołębiowski M., Poeta i cierpienie: twórczość Henry’ego Wadswortha Longfellowa wobec biblijnych motywów mądrościowych [w:] Ro-mantycy na krańcach świata: podróże egzotyczne i peregrynacje wewnętrzne, E. Modzelewska, P. Sobol (red.), Kraków 2015, s. 87–99.
Kamińska K., Kwestia kobieca na łamach „Bluszczu” (1865–1885), „Prace Polonistyczne Studies in Polish Literature”, 34 (1978), s. 105–131.
Lyra F., Correspondence of Helena Modrzejewska (Modjeska) to Henry James, „Kwartalnik Neofilologiczny”, 19 (1972), nr 1, s. 89–96; nr 3, s. 317–324; nr 3, s. 325–326.
Lyra F., Epizod z polsko-amerykańskich kontaktów literackich: list Feliksa Jezierskiego do Henry’ego W. Longfellowa, „Kwartalnik Neofilolo¬giczny”, 24 (1977), nr 4, s. 511–515.
Olkusz W., Między pedagogiką a literaturą: o Marii Ilnickiej jako krytyku literatury dla dzieci i młodzieży, Opole 2000.
Rybicki J., Pierwszy rzut oka na stylometryczną mapę literatury polskiej, „Teksty Drugie”, 2 (2014), s. 106–128.
Schauffler D., Abendland: Henry Wadsworth Longfellow i świadomość ekopoetycka, „Er(r)go. Teoria – Literatura – Kultura”, 28 (2014), s. 61–73.
Szczublewski J., Modrzejewska. Życie w odsłonach, Warszawa 2009.
Westaway J., “A banner with a strange device”: Longfellow’s Excelsior, Alpine idealism and the transcendent in European mountaineering [w:] Gravir les Alpes du XIX siècle à nos jours: Pratiques, émotions, imaginaires, P. Clastres, D. Debons, G. Quin (red.), Rennes 2021, s. 29–38.
III. Netografia
https://hollisarchives.lib.harvard.edu/repositories/24/archival_ob¬jects/425897 [dostęp: 12.11.2022].
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Aleksandra Budrewicz
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i identyfikator DOI oryginalnie opublikowanego utworu).
