Granat mistyczny. Historia i znaczenie Madonny z Bolesławca nad Prosną
DOI:
https://doi.org/10.15633/acr.5605Słowa kluczowe:
Bolesławiec nad Prosną, granat, Katarzyna Aleksandryjska, Maryja, ołtarz czterech dziewic, rzeźba średniowieczna, Viereraltar, virgines capitalesAbstrakt
W 1903 roku krakowski malarz Jan Bukowski odkrył na strychu w kościele w Bolesławcu nad Prosną średniowieczną figurę Matki Boskiej z Dzieciątkiem i owocem granatu. Kilkanaście lat później miejscowy ksiądz Marian Rogoziński odnalazł kolejne cztery mniejsze figury świętych niewiast, które wraz ze znalezioną wcześniej rzeźbą Matki Boskiej tworzyły tak zwany ołtarz czterech dziewic. W niniejszym artykule staram się zrekonstruować historię tego ołtarza i należących do niego figur, a następnie sformułować teologiczną i filozoficzną interpretację jego bogatej symboliki. Staram się w ten sposób przywrócić pamięć o tych figurach, które choć znajdują się dziś w Muzeum Archidiecezji Częstochowskiej, wciąż mogą odgrywać znaczącą rolę dla lokalnej społeczności.
Bibliografia
Archiwum Archidiecezjalne w Łodzi, sygn. 43, Akta personalne ks. Andrzeja Witulskiego, A. Witulski, Moje curriculum vitae.
Bett I., Posąg Matki Boskiej z kościoła w Bolesławcu, „Sprawozdania Komisji do Badania Historii Sztuki w Polsce” 8 (1912) z. 3–4, kol. CCCXXVIII–CCCXXXIII.
Białłowicz-Krygierowa Z., Studia nad snycerstwem XIV wieku w Polsce, cz. 1: Początki śląskiej tradycji ołtarza szafowego, Warszawa–Poznań 1981.
Białłowicz-Krygierowa Z., Studia nad snycerstwem XIV wieku w Polsce. Katalog, cz. 1: Początki śląskiej tradycji ołtarza szafowego, Poznań 1981.
Bończa Bukowski P., W kręgu sztuki Jana Bukowskiego. Horyzonty badawcze, w: Sztuka Jana Bukowskiego, red. P. de Bończa Bukowski, A. Jurczyszyn, Kraków 2022, s. 12–128.
Buchenfeld-Kamińska I., Ścienne malarstwo sakralne Jana Bukowskiego w Krakowie, w: Sztuka sakralna Krakowa w wieku XIX, cz. 3, red. J. Wolańska, W. Bałus, Kraków 2010, s. 207–304.
Ciszewska-Hohensee H., Wolff B., Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 2: Województwo łódzkie, z. 12: Powiat wieluński, Warszawa 1953.
Ciszewska-Hohensee H., Zabytki sztuki powiatu częstochowskiego i kłobuckiego. Sprawozdanie z inwentaryzacji, „Zaranie Śląskie” 21 (1958) nr 3, s. 31–42.
Dominas K., Between myth and literature. The symbolism of the pomegranate in ancient mythology, „Studia Filologiczne Uniwersytetu Jana Kochanowskiego” 33 (2020), s. 109–117.
Duffy E., Holy Maydens, Holy Wyfes: the Cult of Women Saints in Fifteenth- and Sixteenth-century England, „Studies in Church History” 27 (1990), s. 175–196, https://doi.org/10.1017/s0424208400012079.
Erazm z Rotterdamu, Podręcznik żołnierza Chrystusowego nauk zbawiennych pełny, przeł. J. Domański, Warszawa 1965.
Estreicher K., Nie od razu Kraków zbudowano, Warszawa 1957.
Estreicher K., Tryptyk św. Trójcy w katedrze na Wawelu, „Rocznik Krakowski” 27 (1936), s. 45–128.
Forstner D., Świat symboliki chrześcijańskiej, przeł. W. Zakrzewska, P. Pachciarek, R. Turzyński, Warszawa 1990.
Fototeka Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego, sygn. IHS UJ P 000582, Figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem.
Gecser O., Holy Helpers and the Transformation of Saintly Patronage at the End of the Middle Ages, „Annual of Medieval Studies at CEU” 22 (2016), s. 174–201.
Gloger Z., Pieśni ludu, Kraków 1892.
Grzegorz Wielki, Księga reguły pasterskiej, przeł. E. Szwarcenberg-Czerny, Kraków 2003.
Horzela D., Twórczość rzeźbiarska warsztatu Tryptyku Świętej Trójcy w Katedrze na Wawelu, „Studia Waweliana” 11–12 (2002–2003), s. 85–105.
Hymny homeryckie, przeł. W. Appel, Toruń 2001.
Jacobus de Voragine, The Golden Legend. Readings on the Saints, transl. W. G. Ryan, Princeton 2012.
Jana Łaskiego Liber beneficiorum archidiecezji gnieźnieńskiej, t. 2, Gniezno 1881.
Katalog zabytków sztuki. Miasto Częstochowa, red. Z. Rozanow, E. Smulikowska, cz. 1: Stare i Nowe Miasto, Częstochówka i przedmieścia, Warszawa 1995.
Kęsik K., I wojna światowa w powiecie wieluńskim w kronikarskiej narracji ks. Andrzeja Witulskiego (1), „Studia Teologiczno-Historyczne Śląska Opolskiego” 42 (2022) nr 1, s. 193–216, https://doi.org/10.25167/sth.3414.
Kęsik K., Kościół katolicki w powiecie wieluńskim w czasie I wojny światowej, Opole 2020.
Klemens Aleksandryjski, Zachęta Greków, przeł. J Sołowianiuk, w: Apologie, red. E. Stanula, Warszawa 1988, s. 99–201.
Kolberg O., Dzieła wszystkie, t. 46: Kaliskie i Sieradzkie, Wrocław–Poznań 1967.
Kopera F., Ze wspomnień konserwatora, „Ochrona Zabytków” 2 (1949) nr 2 (6), s. 84–87.
Kornecki M., Kilka uwag i refleksji o „odkrywaniu” zabytków sztuki średniowiecznej, w: Magistro et Amico amici discipulique. Lechowi Kalinowskiemu w osiemdziesięciolecie urodzin, red. W. Bulsza, L. Sadko, Kraków 2002, s. 131–144.
Lutsch H., Bilderwerk schlesischer Kunstdenkmäler, Breslau 1903.
Łopatkiewicz P., Łopatkiewicz T., Szkicownik Stanisława Wyspiańskiego z naukowo-artystycznej wycieczki w sądeckie, gorlickie i grybowskie z roku 1889, z. 1, Kraków 2018.
Łopatkiewicz T., O zabytkoznawczych rezultatach wycieczki Stanisława Wyspiańskiego i Józefa Mehoffera do Krużlowej Wyżnej w sierpniu roku 1889, „Studia Pigoniana” 2021 nr 4, s. 155–182, https://doi.org/10.12775/SP.2021.009.
Marcinkowski W., Zaucha T., Galeria „Sztuka dawnej Polski XII–XVIII wiek”. Przewodnik, Kraków 2022.
Masen J., Speculum imaginum veritatis occultae […], Coloniae Ubiorum 1681.
Patykiewicz W., Bolesławiec nad Prosną. Z dziejów miasta i parafii, cechu prasalskiego i bractw, maszynopis, Częstochowa 1959.
Pauzaniasz, „Wędrówka po Helladzie”: w świątyni i w micie. Księgi I, II, III i VII, przeł. J. Niemirska-Pliszczyńska, Wrocław 1973.
Pencakowski P., Kilka uwag o pochodzeniu i losach późnogotyckich figur Madonny z Dzieciątkiem w kościele parafialnym pw. Wszystkich Świętych w Iwanowicach oraz św. Katarzyny i św. Małgorzaty w Muzeum Narodowym w Krakowie, w: „Żeby wiedzieć”. Studia dedykowane Helenie Małkiewiczównie, red. W. Walanus, M. Walczak, J. Wolańska, Kraków 2008, s. 153–162.
Pencakowski P., Recepcja dzieł dawnej sztuki i pamiątek przeszłości w diecezji krakowskiej w epoce kontrreformacji, Kraków 2009.
Polskie wierszowane legendy średniowieczne, red. S. Wierczyński, W. Kuraszkiewicz, Wrocław 1962.
Potuckova K., Virgin Martyrs and their Late Medieval Audience, „Annual of Medieval Studies at CEU” 14 (2008), s. 109–120.
Puszet L., Drewniana polichromowana figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem z kościoła parafialnego w Grybowie, „Sprawozdania Komisji do Badania Historii Sztuki w Polsce” 7 (1906), kol. LVIII–LXII.
Puszet L., Drewniany polichromowany posąg Matki Boskiej z kościoła w Krużlowej, „Sprawozdania Komisji do Badania Historii Sztuki w Polsce” 7 (1906), kol. LXII–LXVII.
Pyka H., Dzieje muzeów diecezjalnych w Polsce od czasów powstania do chwili obecnej, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 2006 nr 85, s. 27–42.
Rogoziński M., Stan inwentaryzacji i opieki nad zabytkami sztuki w Polsce dawniej i obecnie, „Głos Kapłański” 1933 nr 1, s. 33–40.
Rogoziński M., Zabytki polskiego średniowiecznego snycerstwa, Poznań 1937.
Rogoziński M., Zabytki snycerstwa gotyckiego w Żdżarach i okolicy, „Kurier Literacko-Naukowy” 1930 nr 2, s. III–IV.
Rojek P., Filozofia znaku. Wprowadzenie do semiotyki liturgii, w: Znaki tajemnicy. Sakramenty w teorii i praktyce Kościoła, red. K. Porosło, R. J. Woźniak, Kraków 2018, s. 139–166.
Rojek P., Semiotyka Eucharystii, „Pressje” 2013 nr 32–33, s. 16–33.
Rojkowie M. i F., Ocalić od zapomnienia. Szkice z dziejów Bolesławca nad Prosną, Kraków 2007.
Schneider H., On the Pomegranate, „The Metropolitan Museum of Art Bulletin” 4 (1945) no. 4, s. 117–120.
Skrócony ogólny katalog Muzeum narodowego w Krakowie, Kraków 1908.
Smoleń W., Konstrukcja gotyckich ołtarzy w Polsce, „Roczniki Humanistyczne” 19 (1971) nr 5, s. 5–17.
Spychała T., Kult maryjny na ziemi wieluńskiej z uwzględnieniem wierzeń ludowych, w: Wizerunki Matki Bożej na ziemi wieluńskiej, red. T. Spychała, Wieluń 2012, s. 95–114.
Sterling M., Przed wystawą polskiej sztuki gotyckiej, „Kurier Poranny” 1935 nr 90, s. 10.
Stępowska K., Trzy zabytki snycerstwa polskiego, „Sprawozdania Komisji do Badania Historii Sztuki w Polsce” 9 (1915), kol. CLXXXIII-CLXXXIX.
Stomma L., Próba analizy strukturalnej czterech legend średniowiecznych, „Etnografia Polska” 16 (1972) z. 1, s. 281–293.
Swieykowski E., Pamiętnik Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie 1854–1904, Kraków 1905.
Śląska rzeźba gotycka. Katalog zbiorów, red. A. Ziomecka, Wrocław 1968.
Walczak M., Michał Walicki (1904–1966), „Rocznik Historii Sztuki” 36 (2011), s. 127–136.
Walicki M., Częstochowa. Muzeum Diecezjalne, „Biuletyn Naukowy wydawany przez Zakład Architektury Polskiej i Historii Sztuki Politechniki Warszawskiej” 1933 nr 4, s. 234–235.
Weed S. E., Venerating the Virgin Martyrs: The Cult of the Virgines Capitales in Art, Literature, and Popular Piety, „Sixteenth Century Journal” 41 (2010) no. 4, s. 1065–1091.
Widera M., Dzieje Kościoła katolickiego w powiecie wieluńskim 1918–1939, Opole 2021.
Wielkopolska plastyka gotycka. Katalog wystawy zorganizowanej przez Koło Historyków Sztuki Studentów Uniwersytetu Poznańskiego w Muzeum Wielkopolskim, red. G. Chmarzyński, Poznań 1936.
Wizerunki Matki Bożej na ziemi wieluńskiej, red. T. Spychała, Wieluń 2012.
Zakład Narodowy im. Ossolińskich, sygn. 14473/II, Z. Szembekówna, Z dziejów Siemianic, maszynopis.
Zeńczak A., Marcinkowski W., Mehofferova madona. Mehoffer-Madonna, w: Gotické madony na lvu. Gotische Löwenmadonnen. Splendor et Virtus Reginae Coeli, eds. I. Hlobil, J. Hrbáčová, Olomuc 2014, s. 122–124.
Związek J., Sanktuaria Matki Bożej w diecezji częstochowskiej, „Częstochowskie Studia Teologiczne” 9–10 (1981–1982), s. 225–237.
Związek J., Z dziejów kultu Matki Boskiej na ziemi wieluńskiej, w: Wizerunki Matki Bożej na ziemi wieluńskiej, red. T. Spychała, Wieluń 2012, s. 29–43.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Paweł Rojek
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autorzy publikujący w czasopiśmie udzielają jego wydawcy zgody o następującej treści:
- Autor zachowuje autorskie prawa majątkowe do utworu, a jednocześnie udziela wydawcy czasopisma zgody na jego pierwszą publikację w wersji drukowanej i wersji online na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe oraz zgody na wykonywanie opracowań, w tym przekładów.
- Autor ma możliwość udzielania zgody niewyłącznej na opublikowanie utworu w wersji, która ukazała się w czasopiśmie (np. zamieszczenia go w repozytorium instytucjonalnym lub opublikowania w książce), wraz z informacją o jego pierwszej publikacji w czasopiśmie.
- Autor może umieścić swój utwór online (np. w repozytorium instytucjonalnym lub na swojej stronie internetowej) jeszcze przed zgłoszeniem utworu do czasopisma.
