Wileńska kapituła katedralna w XIX wieku: między tradycją a polityką imperium rosyjskiego
DOI:
https://doi.org/10.15633/acr.5604Słowa kluczowe:
diecezja wileńska, kapituła katedralna, okres porozbiorowy, władze carskie, polityka wyznaniowaAbstrakt
Artykuł analizuje rozwój kapituły katedralnej wileńskiej w XIX wieku na podstawie literatury i źródeł archiwalnych. Po rozbiorach Rzeczypospolitej Obojga Narodów jej dzieje kształtowało przenikanie się prawa kanonicznego z prawem Imperium Rosyjskiego. Władze carskie dążyły do kontroli nad kapitułą, ale nie eliminowały całkowicie praw Kościoła katolickiego. Imperator decydował o nominacjach, lecz instalacja pozostała w gestii kapituły. Biskupi powoływali nowe stanowiska kapitulne, nad którymi zachowali kontrolę. Rosja wykorzystywała kapitułę do antykatolickiej polityki, a jej ingerencja nasiliła się w czasie powstania styczniowego.
Bibliografia
Barańska A., Rzymskokatolicka metropolia mohylewska (1798–1917). Struktury i episkopat, „Przegląd Wschodni” 14 (2016) z. 1 (53), s. 47–96.
Beauvois D., Wilno – polska stolica kulturalna zaboru rosyjskiego 1803–1832, Wrocław 2010.
Bieliński J., Uniwersytet Wileński: 1579–1831, t. 1, Kraków 1899–1900.
Bieniarzówna J., Kłągiewicz Andrzej Benedykt, in: Polski słownik biograficzny, t. 13, Wrocław–Warszawa–Kraków 1967, s. 40–42.
Directorium horarum canonicarum et missarum juxta computum veteris calendarii pro dioecesi Samogitiensi in AD MDCCCXXII, Vilnae [1821].
Directorium horarum canonicarum et missarum juxta computum veteris calendarii pro dioecesi Samogitiensi in AD MDCCCXXIV bissextilem, Vilnae [1823].
Directorium horarum canonicarum et missarum pro dioecesi Vilnensi in AD MDCCCLX, Vilnae 1859.
Falkowski C., Dmochowski Kazimierz Roch, in: Polski słownik biograficzny, t. 5, Warszawa–Kraków–Łódź–Poznań–Zakopane 1938, s. 208–210.
Jogėla V., Vilniaus Romos katalikų dvasinė akademija 1833–1842 metais: organizacija ir veikla, Vilnius 1997.
Krahel T., Diecezja wileńska. Studia i szkice, red. T. Kasabuła, A. Szot, Białystok 2014.
Krahel T., Schematyzmy diecezji wileńskiej jako źródło historyczne, Lublin 1979.
Krahel T., Zarys dziejów (archi)diecezji wileńskiej, „Studia Teologiczne Białystok Drohiczyn Łomża” 5–6 (1987–1988), s. 7–72 (przedruk fragmentów w: T. Krahel, Diecezja wileńska. Studia i szkice, red. T. Kasabuła, A. Szot, Białystok 2014, s. 73–134).
Krasinskis A. S., Atsiminimai, parengė A. Prašmantaitė, Vilnius 2013.
Krikščionybės Lietuvoje istorija, sud. V. Ališauskas, Vilnius 2006.
Kułakowski K., Z dziejów kapituły katedralnej wileńskiej, „Wiadomości Kościelne Archidiecezji w Białymstoku” 13 (XV) (1987) nr 2 (64), s. 11–58.
Kumor B., Ustrój i organizacja Kościoła polskiego w okresie niewoli narodowej (1772–1918), Kraków 1980.
Kurczewski J., Biskupstwo wileńskie od jego założenia aż do dni obecnych, zawierające dzieje i prace biskupów i duchowieństwa diecezji wileńskiej oraz wykaz kościołów, klasztorów, szkół i zakładów dobroczynnych i społecznych, Wilno 1912.
Kurczewski J., Kościół zamkowy, czyli katedra wileńska w jej dziejowym, liturgicznym, architektonicznym i ekonomicznym rozwoju: na podstawie aktów kapitulnych i dokumentów historycznych, cz. 1–3, Wilno 1908–1916.
Loret M., Kościół katolicki w początku panowania Aleksandra I (1801–1815), „Biblioteka Warszawska” 1 (1913), s. 493–520.
Merkys V., Tautiniai santykiai Vilniaus vyskupijoje 1798–1918 m., Vilnius 2006.
Mościcki H., Bohusz Franciszek Ksawery Michał, w: Polski słownik biograficzny, t. 2, Kraków 1936, s. 229–230.
Ochmański J., Biskupstwo wileńskie w średniowieczu. Ustrój i uposażenie, Poznań 1972.
Ordo divini officii recitandi sacrique peragendi a clero dioecesis vilnensis pro AD 1867, Vilnae 1866.
Osiński A., Żywoty biskupów wileńskich. Do druku przysposobił H. Skimborowicz, Warszawa 1856.
Pawlikowska-Butterwick W., Jovaiša L., Vilniaus ir Žemaičių katedrų kapitulų statutai. The Statutes of the Chapters of Vilna and Samogitia, Vilnius 2015.
Prašmantaitė A., Wileńska kapituła katedralna – szkice kontekstu prawnego obsady stanowisk kapitulnych w XIX w., in: Między Klio a Themis, Warszawa–Poznań 2016, s. 795–808.
Prašmantaitė A., Vilniaus vyskupijos katedros kapitulos sandaros raidos bruožai XIX a., „Soter” 2016 nr 60 (88), s. 41–55.
Prašmantaitė A., 1863 metų sukilimas ir Katalikų Bažnyčia Lietuvoje, Vilnius 2015.
Prašmantaitė A., Pranciškaus Ksavero Mykolo Bohušo SJ bažnytinės karjeros bruožai, „XVIII amžiaus studijos” 6 (2020): Lietuvos Didžioji Kunigaikštystė. Personalijos. Idėjos. Refleksijos, sud. R. Šmigelskytė-Stukienė, s. 117–135.
Prašmantaitė A., Vilniaus vyskupijos katedros kapitulos laikinieji koadjutoriai XIX a.: genezė, raidos bruožai, personalijos, „Lietuvių Katalikų Mokslo Akademijos Metraštis. Serie 39B: Bažnyčios Istorijos Studijos” 8 (2016) s. 113–143.
Prašmantaitė A., Biskup wileński Adam Stanisław Krasiński w powstaniu styczniowym – między lojalizmem a patriotyzmem, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” 2006 nr 1 (251), s. 89–98.
Przyałgowski W., Żywoty biskupów wileńskich, t. 1–3, Petersburg 1860.
Radwan M., Polityka wyznaniowa caratu na Białorusi w XIX w. Implikacje duszpasterskie, „Nasza Przeszłość” 95 (2001), s. 197–240.
Staliūnas D., Rusinimas: Lietuva ir Baltarusija po 1863 metų, Vilnius 2009.
Staliūnas D., Making Russians. Meaning and Practice of Russification in Lithuania and Belarus after 1863, Amsterdam–New York 2007.
[Ważyński A.], Litwa pod względem prześladowania w niej rzymsko-katolickiego Kościoła szczególniej w dyecezyi wileńskiej od roku 1863 do 1872, Poznań 1872.
Wodzianowska I., Przyczynek do biografii ks. Piotra Żylińskiego (1816–1887), „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 2006 nr 86, s. 371–378.
Wspomnienia biskupa Adama Stanisława Krasińskiego, Kraków 1900.
Żytkowicz L., Rządy Repnina na Litwie w latach 1794–7, Wilno 1938.
Долбилов М., Русский край, чужая вера: Этноконфессиональная политика империии в Литве и Белоруссии при Александре, [Москва] 2010.
Комзолова А., Политика смодержавия в Северо-Западном крае в эпохы Великих реформ, Москва 2005.
Полное собрание законов Российской империи. Первое собрание (1649–12.12.1825) [Sankt Petersburg] 1830.
Полное собрание законов Российской империи. Собрание второе: (12.12.1825–28.02.1881), [Sankt Petersburg] 1830–1884.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Aldona Prašmantaitė
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autorzy publikujący w czasopiśmie udzielają jego wydawcy zgody o następującej treści:
- Autor zachowuje autorskie prawa majątkowe do utworu, a jednocześnie udziela wydawcy czasopisma zgody na jego pierwszą publikację w wersji drukowanej i wersji online na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe oraz zgody na wykonywanie opracowań, w tym przekładów.
- Autor ma możliwość udzielania zgody niewyłącznej na opublikowanie utworu w wersji, która ukazała się w czasopiśmie (np. zamieszczenia go w repozytorium instytucjonalnym lub opublikowania w książce), wraz z informacją o jego pierwszej publikacji w czasopiśmie.
- Autor może umieścić swój utwór online (np. w repozytorium instytucjonalnym lub na swojej stronie internetowej) jeszcze przed zgłoszeniem utworu do czasopisma.
