Pięciu braci męczenników. Pierwsi polscy eremici i ich kult
DOI:
https://doi.org/10.15633/fhc.2071Słowa kluczowe:
pięciu braci męczenników, eremici, kult, męczeństwo, inskrypcja, biskup Jan LubrańskiAbstrakt
Bracia Benedykt i Jan, uczniowie Romualda, na prośbę Ottona III przybyli do Polski, by nawracać pogan. Wkrótce do włoskich pustelników dołączyli polscy bracia Izaak i Mateusz, którzy pomagali im w nauce języka słowiańskiego. Eremici oraz sługa Krystyn ponieśli śmierć w 1003 roku z rąk napastników, którzy chcieli ukraść pieniądze, przekazane przez księcia Bolesława na wyprawę do Rzymu po zgodę papieża na prowadzenie działalności misyjnej. Choć eremici zginęli w napadzie rabunkowym, w dodatku z rąk chrześcijan, papież wkrótce uznał ich za męczenników i zezwolił na kult. Ich żywot jest stosunkowo dobrze udokumentowany – najwcześniejszy i najbardziej wiarygodny żywot pięciu braci, autorstwa Brunona z Kwerfurtu, spisany został już kilka lat po ich śmierci, lecz pozostawał nieznany do 1883 roku. Drugim wczesnym przekazem jest żywot św. Romualda autorstwa Piotra Damianiego, z 1041 roku. Z męczennikami wiązano jeszcze jedno zagadkowe dzieło – tablicę nagrobną, odnalezioną w 1959 roku przy zewnętrznej ścianie północnej absydy romańskiej katedry w Gnieźnie, uważaną przez większość badaczy za najstarszy zabytek epigrafiki na ziemiach polskich. Identyfikacja wspomnianych inskrypcji braci wojowników z jedenastowiecznym męczennikami budzi jednak wiele wątpliwości. Artykuł omawia zarówno te kwestie, jak i związane z rozwojem kultu braci męczenników.Bibliografia
Archiwum Prowincji Polskiej Bernardynów w Krakowie, sygn. S-ka 1, D. Elewski, Chronologia konwentu kazimierskiego.
Baroniusz M., Vitae, gesta et miracula sanctorum quinque fratrum Polonorum eremitarum casimieriensium, Cracoviae 1610.
Brochwicz Z., Badania wczesnośredniowiecznych zapraw budowlanych integralną częścią badań archeologicznych, „Materiały Zachodniopomorskie” 21 (1975), s. 95–244.
Chodyła Z., Czasy nowożytne (1504–1793), [w:] Dzieje Kazimierza Biskupiego, t. 1, red. Z. Chodyła, Kazimierz Biskupi–Konin 2001
Ciechanowski K., Epigrafia romańska i wczesnogotycka w Polsce, Wrocław 1965.
Die Chronik der Böhmen des Cosmas von Prag, Hrsg. B. Bretholz, Berlin 1955, s. 89–90 (Monumenta Germaniae Historica. Scriptores Rerum Germanicarum. Nova Series, 2).
Dusza T., Pięciu Braci – kwestie kontrowersyjne, „Nasza Przeszłość” 68 (1987), s. 30–39.
Górska-Gołaska K., Kult Pięciu Braci Męczenników w Kazimierzu Biskupim i rozwój towarzyszącej im legendy, „Roczniki Historyczne” 61 (1995), s. 111–120.
Janiak T., Problematyka wczesnych faz kościoła katedralnego w Gnieźnie, [w:] Początki architektury monumentalnej w Polsce, red. T. Janiak, D. Stryniak, Gniezno 2004.
Jaroszewicz F., Matka Świętych Polska albo żywoty świętych, błogosławionych, wielebnych, świątobliwych, pobożnych Polaków i Polek, Kraków 1767.
Jurkowlaniec G., Kult obrazów a kult świętych w nowożytnym Krakowie, „Barok” 11 (2004) nr 2, s. 69–87.
Joannis Dlugossii Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae, I, Varsaviae 1964.
Maciej z Miechowa, Chronica Polonorum, libri 2, Cracoviae 1521.
Michałowski R., Translacja Pięciu Braci Polskich do Gniezna. Przyczynek do dziejów kultu relikwii w Polsce wczesnośredniowiecznej, [w:] Peregrinationes. Pielgrzymki w kulturze dawnej Europy, red. H. Manikowska, H. Zaremska, Warszawa 1995.
Mikołajczyk G., Początki Gniezna, t. 3, Warszawa–Poznań 1973.
Mikołajczyk G., Bolz B., Gnieźnieńska inskrypcja nagrobna z początku XI stulecia, „Symbolae Philologorum Posnaniensium” 4 (1979), s. 139–166.
Mitkowski J., Pięciu Braci Męczenników, [w:] Hagiografia polska. Słownik bio-bibliograficzny, t. 2, red. R. Gustaw, Poznań 1971.
Nizio K., Nieznany przekaz historii Pięciu Braci Męczenników w rękopisie BK 1624, „Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej” 23 (1993), s. 163–180.
Pleszczyński A., Bolesław Chrobry konfratrem eremitów św. Romualda w Międzyrzeczu, „Kwartalnik Historyczny” 103 (1996) z. 1, s. 3–22.
Płóciennik T., Kilka uwag na temat inskrypcji gnieźnieńskiej „OSSA TRIUM…”, [w:] Architektura romańska w Polsce. Nowe odkrycia i interpretacje, red. T. Janiak, Gniezno 2009.
Pruszcz P.H., Forteca Duchowna Królestwa Polskiego, Kraków 1662.
Szczygielski S., Aquila Polono Benedictina, Cracoviae 1663.
Świechowski Z., Architektura romańska w Polsce, Warszawa 2000.
Witkowska A., Tradycje kultu Pięciu Braci Męczenników, [w:] A. Witkowska, Sancti, miracula, peregrinationes, Lublin 2009.
Witkowski R., Żywot Pięciu Braci Męczenników jako źródło do dziejów monastycyzmu. Na marginesie książki Giuseppe Vedovato, [w:] Męczennicy z Międzyrzecza 1003–2003, red. R. Tomczak, Paradyż 2003.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i identyfikator DOI oryginalnie opublikowanego utworu).
