Święta Eulalia z Meridy i rozwój jej kultu w świetle średniowiecznych utworów poetyckich

Autor

  • Joann Małocha Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie

DOI:

https://doi.org/10.15633/fhc.1738

Słowa kluczowe:

św. Eulalia z Meridy, Wenancjusz Fortunat, Aldhelm, Beda Czcigodny, Kantylena o św. Eulalii, kult męczenników

Abstrakt

Artykuł poświęcony został hiszpańskiej męczennicy z okresu prześladowań Dioklecjana – Eulalii z Meridy, a ściślej zachowanym do dnia dzisiejszego średniowiecznym utworom poetyckim, które postać tę przywołują. Ów zbiór pięciu tekstów źródłowych – tworzony przez fragmenty poematów Wenancjusza Fortunatusa, Aldhelma i Bedy Czcigodnego oraz Kantylenę o św. Eulalii – poddany została analizie pod kątem wykazania rozwoju kultu świętej zarówno w wymiarze terytorialnym, jak i czasowym. Zwrócono przy tym uwagę na wspólne wątki hagiograficzne i ogólnoreligijne obecne w rozważanych źródłach. Dla ułatwienia każdy z tekstów opatrzono także polskim tłumaczeniem. Całość analizy poprzedzona została zarysem dostępnych współcześnie informacji na temat dziejów św. Eulalii.

Bibliografia

Źródła

Acta Sanctorum. Novembris, t. 2, ed. H. Delehaye, P. Peeters, M. Coens, Bruxellis 1931.

Aldhelmus, Tractatus sive ejus operum pars secunda. De laudibus virginitatis sive de virginitate Sanctorum, [w:] Octavi Saeculi ecclesiastici Scriptores. Opera omnia, t. 1, Patrologiae cursus completus sive bibliotheca universalis, integra, uniformis, commoda, oeconomica omnium ss. Patrum, Doctorum Scriptorumque ecclesiasticorum, qui ab aevo apostolico ad usque Innocentii III (anno 1216) pro Latinis et concilii Florentini (ann. 1439) pro Graecis floruerunt. Series Latina), accurante J. P. Migne, t. 89, Parisiis 1863, kol. 146.

Aldhelmus, Poemata sive ejus operum pars tertia. De laudibus virginum, [w:] Octavi Saeculi ecclesiastici Scriptores. Opera omnia, t. 1, PL, t. 89, Parisiis 1863, kol. 273.

Beda Venerabilis, Historia ecclesiastica, [w:] Venerabilis Bedae Anglo-Saxonis presbyteri opera omnia, t. 6, PL, t. 95, Parisis 1863.

Venantius Honorius Clementius Fortunatus, De virginitate (liber VIII, carmen III), [w:] Venanti Honori Clementiani Fortunati presbyteri Italici opera poetica, Berlin–Weimar 1881 [przedruk 1961] (Monumenta Germaniae Historica inde ab anno Christi 500 usque ad annum 1500. Auctores Antiquissimi, 4, 1).

Opracowania

[Bralewski S.] S. B., Maksymin Daja, [w:] Słownik cesarzy rzymskich, red. J. Prostko-

-Prostyński, Poznań 2001, s. 228–229.

Adamski J., Historia literatury francuskiej. Zarys, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1989.

Admonitio in „Martyrium S. Euphemiae virginis”, [w:] Acta Martyrum. Theodorici Ruinart opera ac studio collecta, selecta atque illustrata accedunt praeterea in hac editione Acta SS. Firmi et Rustici, ed. T. Ruinart, Ratisbonae 1859, s. 513–516.

Alkire T., Rosen C., Romance Languages. A Historical Introduction, Cambridge 2010.

Allard P., Dix leçons sur le martyre, Paris 1905.

Attwater D., The penguin dictionary of Saints, Harmondsworth 1982.

Barnett F. J., Virginity’ in the old french Sequence of Saint Eulalia, „French Studies” 13 (1959), s. 252–256.

Baudot J., Chaussin P., Vies des Saints et des Bienheureux selon l’ordre du calendrier avec l’histoire des fêtes, t. 2, Février, Paris 1936.

Bauer Z., Leszkiewicz A., Wielka księga świętych, t. 1, Kraków 2003.

Beda Wielebny albo Czcigodny (Beda Venerabilis), [w:] Słownik wczesnochrześcijańskiego piśmiennictwa, pod red. J. M. Szymusiaka, M. Starowieyskiego, Poznań 1971, s. 74–113.

Berger R., Brasseur A., Les Séquence de Sainte Eulalie, Genève 2004.

Blanton V., Signs of Devotion. The cult of St Aethelthryth in medieval England (695–1615), University Park (PA) 2007.

Bober A., Studia i teksty patrystyczne, Kraków 1967.

Bossuat R., Monfrin J., Manuel bibliographique de la littérature française du Moyen Âge, Melun 1951.

Bravo B., Krytyka tekstu, [w:] Vademecum historyka starożytnej Grecji i Rzymu. Źródłoznawstwo starożytności klasycznej, t. 1–2, pod red. E. Wipszyckiej, Warszawa 2001, s. 512–541.

Brown P., The Cult of the Saints. Its Rise and Function in Latin Christianity, Chicago 1980.

Bunsen Ch. J. B., Christianity and mankind. Their beginnings and prospects, vol. 2, London 1854.

Cammilleri R., Wielka księga Świętych Patronów, tłum. M. Radomska, Kielce 2002.

Charkiewicz J., Święte niewiasty. Mały leksykon hagiograficzny, Hajnówka 2001.

Chartier Y., L’auteur de la Cantilène de sainte Eulalie, [w:] Chant and its Peripheries. Essays in Honour of Terence Bailey, ed. B. Gillingham, P. Merkely, Ottawa 1998, s. 159–178.

Cirlot J. E., Słownik symboli, Kraków 2000.

Czuj J., Patrologia, Poznań 1953.

Drączkowski F., Patrologia, Pelplin–Lublin 1998.

Dybowski R., Między literaturą a życiem, Warszawa 1936.

Eriga S., La versification de la „Sainte Eulalie”, „Neophilologus” 9 (1926), s. 1–8.

Fàbrega-Grau A., Eulalie de Barcelone (Sainte), [w:] Dictionnaire d’Histoire et de Geographie ecclesiastiques, t. 15, éd. A. Baudrillart, Paris 1963, kol. 1381–1382.

Fàbrega-Grau A., Santa Eulalia de Barcelona: revision de un problema historico, Rome 1958.

Farmer D. H., The Oxford Dictionnary of Saints, New York 1992.

Faugère A., Le „Rithmus teutonicus” et La „Cantilène de sainte Eulalie”, [w:] La Cantilène de sainte Eulalie. Actes du colloquie de Valenciennes, Valenciennes 1989, s. 97–100.

Fernández Catón J. M., Manifestaciones ascéticas en la iglesia hispano-romana del siglo IV, León 1962.

Ferretto G., Note storico-bibliografiche di archeologia cristiana, Città del Vaticano 1942.

Festugiére A. J., Sainte Thécle, Saints Côme et Damien, Saints Cyr et Jean, Saint George, Paris 1971.

Forstner D., Świat symboliki chrześcijańskiej, Warszawa 1990.

Fros H., Martyrologium, czyli wspomnienia świętych przypadające na poszczególne dni roku, Warszawa 1984.

Fros H., Sowa F., Księga imion i świętych, t. 2, Kraków 1997.

Fros H., Sowa F., Twoje imię. Przewodnik onomastyczno-hagiograficzny, Kraków 1975.

Fros H., Wspomnienie świętych na każdy dzień roku. Martyrologium, Kraków 1992.

Garci-Villada Z., El problema de las dos santas Eulalias, „Razón y Fe” 68 (1920), s. 166–186.

Garciá-Villada Z., Historia ecclesiástica de España, t. 1, part 1, Madrid 1929.

Ghellinck J. de, Littérature latine au Moyen Âge, t. 1: Depuis les origines jusqu’á la fin de la Renaissance carolingienne, Paris 1939.

Giry F., Vies des Saints d’après les Bollandistes, Surius, Ribadereira, t. 12, Paris 1867.

Granville-Hatcher A., Eulalia, lines 15–17, „Romanic Review” 40 (1949), s. 241–249.

Guéranger P., Sainte Cécile et la societé romaine, Paris 1877.

Györy J., Le système philosophique de Jean Scot Érigéne et la „Cantiléne de sainte Eulalie”, „Egyetemes Philologiai Kózlöny” 60 (1936), s. 29–37.

Hampson T., Medii Aevi Kalendarium or dates, charters, and customs of the Middle Ages, with kalendars from the tenth to the fifteenth century and an alphabetical digest of obsolete names of days: forming a glossary of the dates of the Middle Ages, with tables and other aids for ascertaining dates, vol. 2, London 1841.

Hilty G., La Séquence de Sainte Eulalie et les origines de la langue littéraire française, „Vox Romanica” 27 (1968), s. 4–18.

Histoire de la littérature française. Du Moyen Âge au XVIIIe siècle, éd. P. Brunel, Bordas 1986.

Jaczynowska M., Historia starożytnego Rzymu, Warszawa 1978.

[Jagodziński T.] J., Eulalja, święta, panna i męczen., [w:] Encyklopedija kościelna, t. 5, red. M. Nowodworski, Warszawa 1874.

Ker W. P., Wczesne średniowiecze (zarys historii literatury), Kraków–Gdańsk–Wrocław–Warszawa 1977.

Kerler D. H., Die Patronate der Heiligen. Ein Alphabetisches Nachschlagebuch für Kirchen-, Kultur-, Kunsthistoriker, sowie für den praktischen Gebrauch des Geistlichen von…, Ulm 1905.

Kopaliński W., Słownik mitów i tradycji kultury, Warszawa 1985.

Kopaliński W., Słownik symboli, Warszawa 1990.

Kordel M., W 1200-tną rocznicę śmierci św. Bedy Wielebnego (26.V.735–26.V.1935), „Misterium Christi” 35 (1934) nr 6, s. 103–105.

Learned H. D., The Eulalia MS. at line 15 reads „aduret” not „adunent”, „Speculum” 16 (1941), s. 334–335.

Leclercq H., Eulalie de Mérida et de Barcelone (les Saintes), [w:] Dictionnaire d’archeologie chretienne et de liturgie, t. 5, part 1, éd. F. Cabrol, H. Leclercq, Paris 1922, kol. 705–732.

Longosz S., Niektóre aspekty teologii męczeństwa w literaturze wczesnochrześcijańskiej, „Tarnowskie Studia Teologiczne” 7 (1979), s. 49–73.

Marchot P., Les principaux traits morphologiques du wallon pré-littéraire ou préhistorique (500–800), „Zeitschrift für französische Sprache und Literatur” 41 (1913), s. 233–256.

Marchot P., Sur le dialecte de l’Eulalie, „Zeitschrift für romanische Philologie” 20 (1896), s. 510–514.

Marej A., Evlaliâ Мerisdkaâ (Eulalia Emeritensis), sv., [w:] Katoličeskaâ enciklopediâ, t. 1, Моskvа 2002, kol. 1755.

Męczennicy w świecie późnego antyku, red. B. Iwaszkiewicz-Wronikowska, D. Próchniak, Lublin 2004.

Michalski M., Antologia literatury patrystycznej, t. 1, Warszawa 1975.

Misztal H., Męczeństwo – najwyższa forma miłości – w orzecznictwie Kościoła, [w:] In Christo Redemptore. Księga pamiątkowa ku czci Księdza Profesora Jerzego Misiurka, red. J. Popławski, Lublin 2001, s. 219–237.

Moretus H., Les deux Eulalies, „Revue des questions” 117 (1911), s. 85–111.

Negri A. F., Sotomayor M., Eulalia, santa, martire in Spagna, [w:] Bibliotheca Sanctorum, t. 5, a cura di F. Caraffa, Roma 1964, kol. 208.

Nicholson G. G., Le passage controversé de la „Cantilène de sainte Eulalie”, [w:] Recherches philologiques romanes, Paris 1921, s. 242–245.

Oesterreicher-Mollwo M., Leksykon symboli „Herdera”, Warszawa 1992.

Orr J., Sur un vers de l’Eulalie, [w:] Essais d’étymologie et de philologie françaises, Paris 1963, s. 165–172.

Ortiz de Urbina I., Eulalia, santa, martire, [w:] Enciclopedia cattolica, vol. 5, a cura di P. Paschini, Città del Vaticano 1950, kol. 806.

Pieszczoch Sz., Wprowadzenie w studium Ojców Kościoła, Poznań–Warszawa–Lublin 1964.

Porteau P., La „Cantilène de sainte Eulalie” serait – elle un poéme strophique?, „Revue de linguistique romane” 9 (1933), s. 152–165.

Porter L. C., The „Cantilène de sainte Eulalie”. Phonology and Graphemics. „Studies in Philology” 47 (1960), s. 587–596.

Ptaśnik J., Kultura wieków średnich. Życie religijne i społeczne, Warszawa 1959.

Rauschen G., Zarys patrologii. Pisma Ojców Kościoła i nauka w nich zawarta, Poznań–Warszawa–Wilno–Lublin 1929.

Réau L., Iconographie de l’art chrétien, t. 3, Iconographie des Saints, part 1, Paris 1958.

Recueil d’anciens textes bas-latins provençaux et français, éd. P. Meyer, Paris 1874, s. 194–195.

Sarnowska-Temeriusz R., Zarys dziejów poetyki (od starożytności do końca XVII w.), Warszawa 1985.

Saxer V., Eulalia di Barcellona, [w:] Dizionario patristico e di antichità Cristiani, vol. 1, a cura di A. Di Berardino, Roma 1983, kol. 1279.

Saxer V., Eulalia di Mérida, [w:] Dizionario patristico e di antichità cristiane, vol. 1, a cura di A. Di Berardino, Roma 1983, kol. 1280.

Schauber V., Schindler H. M., Ilustrowany leksykon świętych, Kielce 2002.

Seeböck Ph., Kleine illustrirte Heiligen-Legende, Einsiedeln 1886.

Simon M., Cywilizacja wczesnego chrześcijaństwa I–IV w., Warszawa 1981.

Słownik wyrazów obcych, Warszawa 1991.

Smith A. J., Life of st. Agnes, Virgin and Martyr, Charleston 2008.

Sotomayor M. y Muro, La Iglesia en la España Romana, [w:] Historia de la Iglesia en España, t. 1, dirigida por R. Garcia-Villoslada, Madrid 1979, s. 180, 280.

Stafford M., Wera D., An illustrated dictionary of ornament, Hampshire 1974.

Starowieyski M., Męczeństwo, [w:] Męczennicy, red. E. Wipszycka, M. Starowieyski, Kraków 1991, s. 84–142.

Swoboda A., Nauka o świętym dziewictwie w pismach św. Augustyna, „Poznańskie Studia Teologiczne” 20 (2006), s. 99–115.

Verrier P., Le vers français. Formes primtives, développement, diffusion, t. 2, Paris 1932, s. 98–118.

Waddell H., Wandering Scholars, Londres–Constable 1927.

Wenancjusz Fortunatus (Venantius Honorius Clementianus Fortunatus), [w:] Słownik wczesnochrześcijańskiego piśmiennictwa, red. J. M. Szymusiak, M. Starowieyski, Poznań 1971, s. 288–289.

Wolf F., Über die Lais, Sequenzen und Leiche. Ein Beitrag zur Geschichte der rythmischen Formen und Singweisen der Volkslieder und der volksmässigen Kirchen – und Kunstlieder im Mittelalter, Leipzig 1841.

Zumothor P., Langue et techniques poétiques á l’époque romane, Paris 1963.

Pobrania

Opublikowane

2016-07-30

Numer

Tom 21 (2015)

Dział

Commentationes et dissertationes

Licencja

Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.

Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:

  • utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
  • obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
  • włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
  • udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)

Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:

  • zostanie podany autor i tytuł utworu,
  • zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i identyfikator DOI oryginalnie opublikowanego utworu).