„Objaśnienie o sukience…” Historia i symbolika habitu karmelitańskiego w polskich klasztorach żeńskich
DOI:
https://doi.org/10.15633/fhc.2080Słowa kluczowe:
symbolika habitu, saya, Karmelitanki Bose, recepcja ubioru kobiecegoAbstrakt
Strój karmelitanek dawnej obserwancji, ukształtowany w oparciu o konstytucje z 1482 roku, łączył formy zapożyczone ze strojów karmelitów (tuniki) oraz wzorce płynące z polskiej mody kobiecej (nakrycie głowy używane przez mężatki i wdowy – czepiec, rańtuch, podwika). Podstawą do analizy stroju karmelitanek bosych są bogate teksty źródłowe i ikonograficzne. Habit wykazywał recepcję form ubiorów kobiecych o proweniencji hiszpańskiej (suknia zwana saya oraz toca – nakrycie głowy), modyfikowanych zgodnie z duchem ubóstwa i surowości. W ubiorach kandydatek oraz w symbolach wprowadzonych do ceremonii obłóczyn widoczne są pierwiastki rodzime. Symbolika habitu łączy się z duchowością karmelitańską, której głównym rysem jest kult maryjny, pasyjność, duch ekspiacji. Niesie także znaczenia płynące z tradycji monastycznej: nupcjalne i chrzcielne będąc symbolem nowości życia. Habit to także tunica sacra oraz zbroja Miles Christianus.Bibliografia
Aragonés E., La moda medieval navarra. Siglos XII, XIII y XIV, “Cuadernos de Etnología y Etnografía deNavarra” 74 (1999), p. 521–562.
Borkowska M., Karmelitanki Dawnej Obserwancji w Polsce. Dzieje zapomnianego zakonu, “Nasza Przeszłość” 73 (1991), p. 91–116.
Borkowska M., Zakony żeńskie w Polsce w epoce nowożytnej, Lublin 2010.
Boucher F., Historia mody. Dzieje ubiorów od czasów prehistorycznych do końca XX wieku, Warszawa 2004.
Carnicero Cáceres A., Guía de indumentaria medieval femenina. Mujeres en los Reinos Hispanos (1170–1230), Madrid 2010.
Catena C., Le Carmelitane, “Storia e spiritualitá. Textus et studia historica carmelitana” 33 (1969).
Ćwiczenia klasztorne abo praktyka uczynków abo aktów żywota zakonnego, Kraków 1645, Archiwum Karmelitanek Bosych “na Wesołej” w Krakowie, sygn. 281.
De antiquis Ecclesiae Ritibus libri ex variis insigniorum Ecclesiarum Pontificalibus, Sacramentariis, Missalibus, Breviariis, Ritualibus, seu Manualibus, Ordinariis seu Consuetudinariis, cum manuscriptis tum editis; ex diversis Consiliorum Decretis, Episcoporum Statuis, aliisque probatis Auctoribus permultis, vol. 2, ed. E. Marténe, Antwerpia 1736.
Dronke P., Nine Medieval Latin plays, Cambridge 1994.
Durakiewicz J., Wandalowie, strażnicy bursztynowego szlaku, Lublin 2004.
García Cuadrado A., Las Cantigas. El códice de Florencia, Murcia 1993.
Gil Cz., Życie codzienne karmelitanek bosych w Polsce w XVII–XIX wieku, Kraków 1997.
Gutkowska-Rychlewska M., Historia ubioru, Wrocław–Warszawa–Kraków 1968.
Instrukcje różnych urzędów zakonnych, Archiwum Karmelitanek Bosych “na Wesołej” w Krakowie, sygn. 152.
Izydor z Sewilli, Etymologiarum sive originum Libri XX, De ornamentiscapitis feminarum, vol. 2, London 1966.
Janicka-Krzywda U., Zwyczaje, tradycje, obrzędy, Kraków 2013.
Karwicka T., Ubiory ludowe w Polsce, Wrocław 1995.
Klasztory karmelitanek bosych w Polsce, na Litwie i na Rusi, Ich początek, rozwój i tułactwo w czasie rozruchów wojennych w XVII wieku. Rzecz osnuta na kronikach klasztornych. Lwów–Warszawa, t. 2, red. R. Kalinowski, Kraków 1901.
Kollekta funduszu kościoła i klasztoru… wielebnych panien karmelitanek dawnej obserwancji pod tytułem św. Agnieszki panny i męczenniczki, w mieście JKMości we Lwowie na Halickim przedmieściu zostających, rkps, Biblioteka PAN w Krakowie.
Kotula F., Rańtuchy. Elementy kultury ludowej w wyposażeniu kościołów, “Nasza Przeszłość” 10 (1959), p. 377–390.
Księga Głosów, 1707, Archiwum Karmelitanek Bosych “na Wesołej” w Krakowie, sygn. 257.
Marténe E., De antiquis Ecclesiae Ritibus libri ex variis insigniorum Ecclesiarum…, t. 2, Antverpia 1736.
Michałowska M., Leksykon włókiennictwa, Warszawa 2006.
Możdżyńska-Nawotka M., O modach i strojach, Wrocław 2002.
Panek B., Dzieje bractwa szkaplerza świętego przy kościele OO. Karmelitów w Krakowiena Piasku do końca XVII wieku, “Roczniki Teologiczno-Kanoniczne” 10 (1963), p. 39–60.
Reguła y Consitucie zakonniczek karmelitanek bossych zakonu Najświętszey Panny Mariey z Gory Karmelu potwierdzone roku Pańskiego 1248, Kraków 1653, sygn. 135 I.
Saggi L., L’ambiente della bolla Sabatina, “Carmelus” 14 (1967), p. 63–89.
Sieradzka A., Żony modne, Warszawa 1993.
Sieradzka A., Tysiąc lat ubiorów w Polsce, Warszawa 2003.
Sposób obłóczenia nowiciy w habit naszego zakonu, Archiwum Karmelitanek Bosych “na Wesołej” w Krakowie, sygn. 135 I.
Statuti de le Religiose sorelle dell’Ordine de la Beatissima Vergine Matre de Dio del Monte Carmelo, [in:] C. Catena, Monialium Carmelitanarum, “Analecta Ordinis Carmelitarum” 17 (1952), p. 195–326.
Szymański B., Rys historyczny zgromadzeń zakonnych obojej płci wraz z rycerskimi zakonami i orderami państw, t. 2, Warszawa 1848.
Targosz K., Piórem zakonnicy. Kronikarki w Polsce XVII wieku o swoich zakonach i swoich czasach, Kraków 2002.
Tempelman-Mączyńska M., Części stroju kobiecego w okresie rzymskim na obszarze środkowo- i wschodnioeuropejskiego Barbaricum, Kraków 1985.
Teresa od Jezusa, Konstytucje, [in:] Dzieła, t. 2, Kraków 1995.
Teresa od Jezusa, Księga Fundacji, [in:] Dzieła, t. 3, Kraków 1995.
Turska K., Ubiór dworski w Polsce w dobie pierwszych Jagiellonów, Wrocław–Warszawa–Kraków 1987.
Zawada M., Tren królewskiej szaty, Kraków 2000.
Zebranie Zwyczajów od WW.MM Naszych Fundatorek y pierwszych Matek Świątobliwością sławnych konwentu św. Marcina podane, y dotąd chwalebnie zachowane, aby były na potym bez uszczerbku trwające z różnych miejsc papierów i karteczek wiernie na większą chwałę Bożą wiernie spisane roku Pańskiego 1729, Archiwum Karmelitanek Bosych “na Wesołej” w Krakowie, sygn. 268.
Zwyczaje jakie chować powinniśmy, 1724, Archiwum Karmelitanek Bosych “na Wesołej” w Krakowie, sygn. 164.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i identyfikator DOI oryginalnie opublikowanego utworu).
