Fundacje artystyczne dla śląskich karmelitów w okresie nowożytnym – wybrane zagadnienia
DOI:
https://doi.org/10.15633/fhc.2074Słowa kluczowe:
karmelici trzewiczkowi, architektura barokowa na Śląsku, kontrreformacja, Johann Adam de GarnierAbstrakt
Zakon NMP z Góry Karmel pojawił się na Śląsku pod koniec XIV wieku, kiedy to powstał jedyny tutejszy klasztor w Strzegomiu, zlikwidowany jednak w okresie reformacji. Dopiero po zakończeniu wojny trzydziestoletniej udało się go odzyskać oraz założyć trzy nowe placówki: w Głębowicach, Wołowie i Kożuchowie. Kluczową rolę w ich powstaniu odegrał baron Johann Adam de Garnier, pochodzący z Alzacji pułkownik wojsk cesarskich, właściciel dóbr w Głębowicach. Dwa pierwsze ośrodki to okazałe założenia barokowe, o bogato wyposażonych świątyniach. Natomiast ostatni z wymienionych to średniowieczny zamek, przekazany zakonnikom pod koniec XVII wieku i zaadoptowany na klasztor, co stanowi obok należącego do jezuitów Otynia jedyny tego rodzaju przypadek na Śląsku. Artykuł przedstawia dorobek artystyczny śląskich karmelitów w oparciu o dotychczasowy stan badań oraz podkreśla rolę fundatora. Jest również próbą ocenienia wkładu zakonu w rozwój kultury i sztuki barokowej na Śląsku, który ze względu na niewielką liczbę klasztorów, zwłaszcza w porównaniu z sąsiednimi obszarami Rzeczypospolitej, jest skromny. Tekst akcentuje także nieobecność na tym obszarze zreformowanej gałęzi zgromadzenia, czyli karmelitów bosych. Chociaż dorobek zakonu trudno porównać z imponującą spuścizną cystersów czy jezuitów, którzy zdominowali sferę religijną i artystyczną potrydenckiego Kościoła katolickiego na Śląsku, niemniej zasługuje on na zainteresowanie badaczy różnych dziedzin kultury i sztuki.Bibliografia
Andrzejewski T., Kaplica zamkowa w Kożuchowie, [in:] Zabytki Kożuchowa i okolic. Ochrona i renowacja. Materiały z seminarium naukowego Renowacja architektury sakralnej i zabytkowych budowli strategią na zachowanie i promocję dziedzictwa kulturowego w województwie lubuskim, red. A. Górski, Kożuchów 2008, p. 15–18.
Andrzejewski T., Szukiełowicz Z., Zamek w Kożuchowie. Rys historyczny, Kożuchów 2009.
Dola K., Dzieje Kościoła katolickiego na Śląsku, t. 1: Średniowiecze, Opole 1996.
Ergentowski R., Biblioteki karmelickich klasztorów w Głębowicach i Wołowie, “Roczniki Biblioteczne” 14 (1970) z. 1–2, p. 155–169.
Galewski D., Jezuici wobec tradycji średniowiecznej. Barokizacje kościołów w Kłodzku, Świdnicy, Jeleniej Górze i Żaganiu, Kraków 2012 (Ars Vetus et Nova, 36, red. W. Bałus).
Górak A., Johann Franz Hoffmann, Wizja św. Szymona Stocka, 1745. Strzegom kościół parafialny pw. Św. Piotra i św. Pawła, promotional materials for the “Szlak Sakralny Sztuki Barokowej im. Michaela Willmanna”, no date and place of publication.
Hołownia R., Pod egidą kardynała Fryderyka Heskiego. Barokizacja kościoła św. Jakuba w Nysie w 4 ćw. XVII wieku, [in:] Nysa. Sztuka w dawnej stolicy biskupiego księstwa, red. R. Hołownia, M. Kapustka, Wrocław 2008, p. 147, 152–153.
Jeremias Joseph Knechtel (1679–1750), legnicki malarz doby baroku, red. A. Kozieł, E. Kłoda, Legnica 2012, nr B.22, p. 236.
Kalinowski K., Architektura barokowa na Śląsku w drugiej połowie XVII wieku, Wrocław 1974 (Studia z Historii Sztuki, 21, red. W. Jaworska, J. Pietrusiński).
Kalinowski K., Architektura doby baroku na Śląsku, Warszawa 1977.
Kalinowski K., Rzeźba barokowa na Śląsku, Warszawa 1986.
Kogut M., Dawny kult Matki Boskiej Szkaplerznej w Głębowicach, “Saeculum Christianum” 11 (2004) nr 2, p. 45–50.
Lec Z., Placówki jezuickie na Śląsku do kasaty zakonu, [in:] Miejsce i rola kościoła wrocławskiego w dziejach Śląska, red. K. Matwijowski, Wrocław 2001, p. 88.
Linette E., Jan Catenazzi i jego dzieło w Wielkopolsce, Warszawa–Poznań 1973 (Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Wydział Historii i Nauk Społecznych, Prace Komisji Historii Sztuki, t. 9, z. 3).
Mager R., Gründung des Karmelitenklosters zu Gross-Strenz, “Heimatblätter des Kreises Wohlau” 11 (1922), p. 81–84.
Organisty A., Skrabski J., Rola i znaczenie projektów architektonicznych Matthiasa Steinla – przegląd dotychczasowych ustaleń, nowe spostrzeżenia, [in:] Opactwo cystersów w Lubiążu i artyści, red. A. Kozieł, Wrocław 2008, p. 202–203 (Acta Universitatis Wratislaviensis, no. 3012, Historia Sztuki, 26).
Szemborski H., Późnobarokowe wyposażenie rzeźbiarskie w pokarmelickim kościele p.w. św. Eliasza Proroka w Głębowicach koło Wołowa, Wrocław 1988, master degree dissertation typescript, Archiwum Uniwersytetu Wrocławskiego, sygn. W. II, 520.
Wiszewski P., Nowożytne dzieje chrześcijaństwa na Dolnym Śląsku (1526–1810), [in:] Dolny Śląsk. Monografia historyczna, red. W. Wrzesiński, Wrocław 2009, p. 292–293.
Wrabec J., Wpływ architektury Wielkopolskiej na przygraniczne tereny Dolnego Śląska w XVIII stuleciu, “Biuletyn Historii Sztuki” 43 (1991) no. 3–4, p. 242–245.
Wrabec J., Zespół poklasztorny w Głębowicach k. Wołowa (dawniej Trzcinica Wielka). Historia i architektura. Studium do celów konserwatorskich, Wrocław 1991, Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków we Wrocławiu, sygn. 4234/91.
Wrabec J., Barokowe kościoły na Śląsku w XVIII w. Systematyka typologiczna, Wrocław 1986 (Studia z Historii Sztuki, 37, red. W. Juszczak, J. Kowalczyk, T. Mroczko).
Wrabec J., Architektoniczny język Dientzenhoferów czeskich na Śląsku, Wrocław 2004 (Acta Universitatis Wratislaviensis, no. 2700, Historia Sztuki, 19).
Wrabec J., Klasztor na rozdrożu, [in:] Opactwo cystersów w Lubiążu i artyści, red. A. Kozieł, Wrocław 2008, p. 107 (Acta Universitatis Wratislaviensis, no. 3012, Historia Sztuki, 26).
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i identyfikator DOI oryginalnie opublikowanego utworu).
