Francesco Placidi and Ludwig Ladislaus. On architect and sculptor partnership in the 1740s and 1750s
DOI:
https://doi.org/10.15633/fhc.29205Słowa kluczowe:
architektura barokowa, barok, Francesco Placidi, Kraków, Ludwig Ladislaus, rzeźba barokowaAbstrakt
W środowisku artystycznym Krakowa w latach czterdziestych i pięćdziesiątych XVIII wieku istotną rolę odegrali dwaj artyści, rzymianin Francesco Placidi i pochodzący z Opawy rzeźbiarz Ludwig Ladislaus. Placidi został sprowadzony do Polski przez innego rzymskiego architekta Gaetano Chiaveriego, pod kierunkiem którego prowadził budowę dworskiego kościoła w Dreźnie, a od 1742 roku czynny był w Krakowie. Ladisalus został wpisany do akt miejskich Krakowa w 1741 roku. Obaj mieszkali na terenie tych samych parafii, pierwszej – Wszystkich Świętych, następnie Mariackiej, i obu połączyły zarówno kontakty towarzyskie, jak i zawodowe. W oparciu o analizę źródeł oraz analizę formalno-stylistyczną ustalono, że Placidi zaprojektował, a Ladilaus wykonał wyposażenie wnętrza kościoła parafialnego w Morawicy (ok. 1748–1755), ufundowanego przez Aleksandra Augusta i Marię Zofię Czartoryskich, ołtarz główny w sanktuarium Chrystusa Ukrzyżowanego w Kobylance (ok. 1750) z fundacji Jana Wielopolskiego, a także ołtarz główny w dawnej kolegiacie w Sandomierzu (1756–1757). Drobiazgowa analiza pozwoliła nakreślić genezę rozwiązań architektonicznych określonych przez Placidiego oraz uchwycić wspólne cechy stylistyczne i formalne dzieł rzeźbiarskich Ladislausa. Przykład obu osobowości stanowi jedynie przyczynek do dalszych badań nad wzajemnymi relacjami między projektantami a wykonawcami dzieł architektoniczno-rzeźbiarskich. Szczególnie w kontekście roli zarówno włoskiego architekta narzucającego (lub nie) ogólny i szczegółowy koncept dzieła, jak i rzeźbiarza podporządkowującego się idei projektanta (lub nie), ale i wnoszącego swoje własne rozwiązania formalne i stylistyczne, będące efektem jego indywidualnej drogi artystycznej (w przypadku Ladisalusa – Śląska Austriackiego). Bez wątpienia Placidi, mający rozległe kontakty z arystokracją kościelną i świecką oraz z dworem królewskim, odgrywał w Krakowie wiodącą rolę łącznika między artystami różnych profesji, z którymi utrzymywał nierzadko rodzinne i towarzyskie kontakty.
Bibliografia
Sources:
Archiwum Kamedułów na Bielanach w Krakowie, no call sign, Kontrakt z Tomaszem Góreckim, 1 III 1759.
Archiwum Kamedułów na Bielanach w Krakowie, Gajewski Jacek, Wystrój kościoła oo. Kamedułów na Bielanach pod Krakowem w świetle źródeł archiwalnych, typescript.
Archiwum Karmelitów Bosych w Czernej, call sign 324, Liber acceptarum et expensarum ab anno 1734 usque ad annum 1765 mense Maii inclusus.
Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie, Akta metrykalne parafii Wszystkich Świętych w Krakowie, call sign KM-11-4, Księga chrztów 1715–1752.
Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie, Akta metrykalne parafii Wszystkich Świętych w Krakowie, call sign KM-11-25, Copulatorum 1742–1760 Februar 1761–1766 24/6.
Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie, Akta wizytacji biskupich, call sign 30, Status ecclesiarum seu acta visitationis decanatuum Novi Montis et Bythomiensis in Polonia sub auspiciis Fel. Regimine Cel. Principis R.D. Andrea Stanislai Kostka comitis in Załuskie Załuski, episcopi Cracoviensis, ducis Severiae, equitis Aquilae Albae, anno quo intra (1747 et 1748) conscripta.
Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie, Akta wizytacji biskupich, call sign 49, Acta statuum ecclesiarum, beneficorum eorumque rectorum, inventariorum tam ecclesiasticorum, quam oeconomicorum, plebanalium tum decretorum reformationum a Cel. Principe R.D. Cajetano Ignatio Sołtyk, 1766, 1769, 1773.
Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie, Akta wizytacji biskupich, call sign 55, Protokuł Wizyty Generalney z Dekanatow Skalskiego i Nowogurskiego, 1783.
Archiwum Narodowe w Krakowie, Akta miasta Krakowa, call sign 1429, Cathalogus civium cracoviensis secondi ordinis… 1726–1750.
Archiwum Parafii Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Krakowie, call sign 374, Metrica baptizatorum in Ecclesia Parochiali B.M.V. in Circulo Crac. […] 1738–1758.
Archiwum Parafialne w Morawicy, no call sign, Liber memorabilium.
Archiwum Parafialne w Tenczynku, call sign I.8, Dekret Księdza Kardynała Lipskiego Biskupa Krakowskiego wydany w r. 1742 w sprawie użycia sreber kaplicy w zamku Tęczyńskim na budowę kościoła w Morawicy.
Archiwum OO. Paulinów na Skałce w Krakowie, call sign 271, Akta i rachunki o restauracji i instalacji dachów, ołtarzów, posadzek, itp. 1662–1788.
Archiwum Prowincji OO. Bernardynów w Krakowie, call sign S-przy-1, Archivum conventus Przyroviensis ad S. Annam.
Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, Krasny Piotr, Bernard Meretyn a problem rokoka w architekturze polskiej, doctoral dissertation, Kraków 1994.
Archiv Masarykovy university v Brně: Olšovský Jaromír, Barokni sochařstvi v Rakouskem Slezsku (1650–1800), doctoral dissertation, Brno 2006.
Biblioteka Diecezjalna w Sandomierzu, Archiwum Kapituły Kolegiackiej i Katedralnej w Sandomierzu, call sign 954, Fabrica Ecclesiae I.
Biblioteka Narodowa, manuscript 3235 III, Korespondencja Józefa Andrzeja Załuskiego z roku 1735, vol. 4.
Universitätsarchiv der Freien Universität Berlin, Caraffa Costanza, “Un nuovo Tempio molto piu ampio per i cattolici”. Gaetano Chiaveri architetto romano della Chiesa Cattolica di corte a Dresda, vol. 1, doctoral dissertation, Berlin 2003.
Literature
Bernatowicz A., Malarze w Warszawie czasów Stanisława Augusta. Status — aspiracje — tworczość, Warszawa 2016.
Betlej A., Nieznany projekt nagrobka Jana Aleksandra Lipskiego, “Studia Waweliana” 5 (1996), pp. 191–192.
Betlej A., Kilka uwag na temat przekształcenia kaplicy Lipskich przy katedrze krakowskiej w XVIII wieku, in: Artifex Doctus. Studia ofiarowane profesorowi Jerzemu Gadomskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, Kraków 2007, pp. 301–311.
Blažíček O., Architekt a sochař (K otazce vzajemneho uztahu), “Umění” 22 (1974) issue 3, pp. 210–212.
Bohdziewicz P., Francesco Placidi: architekt Włoch XVIII-go stulecia w Polsce i związki jego sztuki z barokiem wileńskim w świetle nowych danych archiwalnych i metody analitycznej, “Prace i Materiały Sprawozdawcze Sekcji Historii Sztuki Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie” 3 (1938–1939), pp. 219–256.
Brzezina K., Dekoracja rzeźbiarska Jana Jerzego Lehnera w kościele Paulinow na Skałce w Krakowie, “Studia Claromontana” 17 (1997), pp. 625–633.
Brzezina K., Rzeźba i mała architektura sakralna księstw opawskiego i karniowskiego w XVIII wieku, Kraków 2004.
Brzezina K., Na skrzyżowaniu dróg artystycznych, czyli o osiemnastowiecznym wyposażeniu rzeźbiarskim kościołów Opatowa, in: Barok i barokizacja, ed. by K. Brzezina, J. Wolańska, Kraków 2007, pp. 181–187.
Caraffa C., Gaetano Chiaveri (1689–1770) architetto Romano della Hofkirche di Dresda, Milano 2006.
Chmiel A., Domy krakowskie: ulica św. Jana, part 1: Liczby or. Nieparzyste (1–19), Kraków 1924.
Chrzanowski T., Kornecki M., Sztuka ziemi krakowskiej, Kraków 1982.
Dettloff A., Rzeźba krakowska drugiej połowy XVIII wieku. Twórcy, nurty i tendencje, Kraków 2013.
Dettloff A., Osiemnastowieczne wyposażenie rzeźbiarskie kościoła kanoników regularnych laterańskich w Mstowie, in: Mstów. Miasto — klasztor — parafia na przestrzeni wieków, ed. by K. Łatak, Łomianki 2013, pp. 267–288.
Dworzak A., Fabrica Ecclesiae Sandomiriensis. Dzieje modernizacji wnętrza kolegiaty sandomierskiej w XVIII wieku w świetle źródeł archiwalnych, Kraków 2016.
Dworzak A., Uwagi na temat osiemnastowiecznego wyposażenia kolegiaty w Skalbmierzu, “Modus. Prace z historii sztuki” 22 (2022), pp. 4–71.
Ferrari O., Papaldo S., Le sculture del Seicento a Roma, Roma 1999.
Gajewski J., Kościół i klasztor kamedułów na Bielanach pod Krakowem w świetle materiałów archiwalnych, “Biuletyn Historii Sztuki” 38 (1976) no. 4, pp. 374–377.
Gajewski J., Z Wiednia do Pragi (?), przez Łubnice do Puław. Działalność Jana Eliasza Hoffmanna i jego warsztatu w Lubelskiem oraz nurt hoffmannowski w rzeźbie poźnobarokowej między Wisłą a Bugiem, in: Dzieje Lubelszczyzny, vol. 6: Między Wschodem a Zachodem, ed. by J. Kłoczowski, part 3: Kultura artystyczna, ed. by T. Chrzanowski, Lublin 1992, pp. 173–245.
Indra B., Život a dilo opavskeho barokniho sochaře Johanna Georga Lehnera. (Přispěvek k dilu Umělecke pamatky Moravy a Slezska), “Časopis Slezského zemského muzea. Série B: Vědy Historické” 41 (1992) no. 1, pp. 32–51.
Katalog zabytków sztuki w Polsce, vol. 1: Województwo krakowskie, ed. by J. Szablowski, Warszawa 1953.
Katalog zabytków sztuki w Polsce, vol. 3: Województwo kieleckie, ed. by J. Z. Łoziński, B. Wolff, issue 11: Powiat sandomierski, ed. by J. Z. Łoziński, T. Przypkowski, Warszawa 1962.
Kluz P., Analogia ad legendum. Funkcja znaczeniowa, użytkowa i kompozycyjna dwóch ambon w kościele oo. Dominikanów w Lublinie, “Folia Historica Cracoviensia” 22 (2016), pp. 141–155.
Kornecki M., Sztuka sakralna. Natura i kultura w krajobrazie Jury, Kraków 1993.
Korespondencja Józefa Andrzeja Załuskiego 1724–1736, ed. by B. S. Kupść, K. Muszyńska, Wrocław 1967.
Koziara-Ochęduszko N., Mistrzostwo rysunku. Andrzej Radwański (1711–1762), Kraków 2022.
Kowalczyk J., Rola Rzymu w poźnobarokowej architekturze polskiej, “Rocznik Historii Sztuki” 20 (1994), pp. 215–308.
Kracik J., Konsekracje kościołów i ołtarzy w diecezji krakowskiej w XVII–XVIII wieku, “Nasza Przeszłość” 61 (1984), pp. 111–147.
Krasnowolski B., Między Wschodem a Zachodem. Studia nad historią i sztuką pogranicza polsko-łemkowskiego, Toruń 2010.
Kurzej M., Anna Dettloff, Rzeźba krakowska drugiej połowy wieku XVIII. Twórcy, nurty, tendencje, Wydawnictwo AFM, Kraków 2013, 384 pp., 442 figs, “Modus. Prace z historii sztuki” 15 (2015), pp. 285–290.
Kwaśnik M., Morawica. Bogactwo wieków, Kraków 2010.
Leo A., Kościół parafialny w Kobylance pod Gorlicami, “Roczniki Humanistyczne” 15 (1967) issue 4, pp. 107–118.
Lepiarczyk J., Wiadomości źródłowe do dziejów budowy i urządzenia barokowego kościoła na Skałce w Krakowie, “Rocznik Krakowski” 35 (1961), pp. 41–56.
Lepiarczyk J., Architekt Francesco Placidi około 1710–1782, “Rocznik Krakowski” 37 (1965), pp. 65–126.
Łodyńska-Kosińska M., Ludwig Władysław, in: Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających: malarze, rzeźbiarze, graficy, vol. 5, ed. by J. Derwojed, Warszawa 1993, p. 150.
Makarewicz S., Bazylika katedralna w Sandomierzu, Sandomierz 1976.
Makarewicz S., Artyści i rzemieślnicy sandomierskiej kolegiaty, “Studia Sandomierskie” 2 (1981), pp. 239–264.
Manfredi T., “Si puo vedere col paragone”. Carlo Rainaldi, Carlo Fontana, Gian Lorenzo Bernini a la facciata di S. Andrea della Valle, in: Architetture di Carlo Rainaldi nel quarto centenario della nascita, ed. by S. Benedetti, Roma 2012, pp. 279–295.
Montagau J., Roman baroque sculpture. The industry of art, London 1992.
Palmowski W., Krawiec B., VIII wieków wiary, 270 lat świątyni. Morawica na progu trzeciego tysiąclecia, Morawica 2019.
Piotrowski A. T., Dziennik malarski Andrzeja Radwańskiego, “Krzysztofory. Zeszyty Naukowe Muzeum Historycznego Miasta Krakowa” 16 (1989), pp. 109–123.
Przybyszewski B., Katalog kanoników Krakowskiej Kapituły Katedralnej w XVIII wieku, Kraków 2009.
Schenková M., Olšovský J., Barokni maliřstvi a sochařstvi v zapadni časti českeho Slezska, Opava 2001.
Sito J., Warsztat rzeźbiarski Tomasza Huttera. Zagadnienia rozwoju i promieniowania, in: Sztuka Kresow Wschodnich, ed. by J. K. Ostrowski, Kraków 1994, pp. 105–131.
Skrabski J., Modernizacje małopolskich kościołów w okresie późnego baroku: między tradycją a innowacją, in: Studia nad sztuką renesansu i baroku, vol. 11: Tradycja i innowacja w sztuce nowożytnej, ed. by I. Rolska, K. Gombin, Lublin 2012, pp. 413–433.
Stankiewicz A., Metamorfozy koloru i stałość inspiracji. Uwagi o wystroju i wyposażeniu Sanktuarium Chrystusa Ukrzyżowanego w Kobylance, “Saeculum Christianum” 28 (2021), pp. 46–60.
Stępień U., Rzeźby z katedry sandomierskiej w zbiorach Muzeum Diecezjalnego, in: Amicissima. Studia Magdalenae Piwocka oblata, ed. by G. Korpal et al., Kraków 2010, pp. 397–399.
Szczepaniak J., Spis prepozytów i plebanów diecezji krakowskiej (XVIII w.), Kraków 2008.
Szczepaniak J., Nekrologium. Księża diecezji krakowskiej zmarli w latach 1749–1810, Kraków 2010.
Świętochowski R., Dwaj rzeźbiarze dominikańscy, “Rocznik Krakowski” 50 (1980), pp. 93–107.
Tozzi S., Incisioni barocche di feste e avvenimenti. Giorni d’allegreza, Roma 2002.
Zabytki sztuki w Polsce. Małopolska, ed. by S. Brzezicki, J. Wolańska, Warszawa 2016.
Online sources
Kluz P., Igołomia. Ołtarz główny, in: Sakralne Dziedzictwo Małopolski, https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/oltarz-glowny-68 (Accessed on: 20 September 2023).
Kluz P., Niepołomice. Chrzcielnica w architektonicznej obudowie, in: Sakralne Dziedzictwo Małopolski, https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/chrzcielnica-w-architektonicznej-obudowie (Accessed on: 5 May 2023).
Skrabski J., Tenczynek. Ołtarz boczny Matki Bożej Śnieżnej, in: Sakralne Dziedzictwo Małopolski, https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/oltarzboczny-matki-bozej-snieznej (Accessed on: 12 May 2023).
Skrabski J., Tenczynek. Ołtarz boczny św. Katarzyny, in: Sakralne Dziedzictwo Małopolski, https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/oltarzboczny-sw-katarzyny-1 (Accessed on: 12 May 2023).
Skrabski J., Pluszów. Ołtarz boczny, in: Sakralne Dziedzictwo Małopolski, https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/oltarz-boczny-65 (Accessed on: 29 January 2024).
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i identyfikator DOI oryginalnie opublikowanego utworu).
