Wpływ Ludwika Krasińskiego i Marii Ludwiki Czartoryskiej na kształtowanie architektury Ojcowa na przełomie XIX i XX wieku oraz w okresie międzywojennym
DOI:
https://doi.org/10.15633/fhc.28104Słowa kluczowe:
Ludwik Krasiński, Maria Ludwika Czartoryska, Ojców, architektura uzdrowiskowa, dziedzictwo kulturoweAbstrakt
W drugiej połowie XIX wieku w Ojcowie, miejscowości położonej ówcześnie przy południowej granicy Królestwa Polskiego, urządzone zostało uzdrowisko, które z czasem stało się modnym miejscem przyjazdów dla mieszkańców Warszawy i innych miast zaboru rosyjskiego. Największy swój rozkwit miejscowość przeżywała na przełomie XIX i XX wieku, a działalność uzdrowiskowa była kontynuowana także w okresie międzywojennym. Dobra ojcowskie były wówczas w posiadaniu hrabiego Ludwika Krasińskiego i jego córki Marii Ludwiki, od 1901 roku księżnej Czartoryskiej. Maria Ludwika była właścicielką Ojcowa aż do nacjonalizacji majątku w wyniku reformy rolnej z roku 1944.
W artykule podjęto próbę omówienia wkładu Ludwika Krasińskiego i jego córki w dziedzictwo architektoniczne Ojcowa. Z ich inicjatywy powstało wiele budowli, wznoszonych zwłaszcza na potrzeby uzdrowiska (m.in. wille „Jadwiga” i „Urocza”, niezachowany zakład hydropatyczny „Goplana”). Ludwik Krasiński, a potem Maria Ludwika Czartoryska podejmowali ponadto prace przy ruinach zamku ojcowskiego, a także kształtowali charakter parku zdrojowego. W dużej mierze ich zasługą było rozpropagowanie w Ojcowie form tzw. architektury szwajcarskiej, a potem wprowadzenie do niektórych budowli elementów stylu zakopiańskiego. Warto wspomnieć też o zamierzeniach niezrealizowanych, czy też zrealizowanych jedynie częściowo, takich jak: próba odbudowy wieży zamkowej, inicjatywa przeniesienia do Ojcowa zabytkowego, drewnianego kościoła ze Smardzowic (ostatecznie trafił do wsi Mostek w powiecie miechowskim) czy międzywojenny projekt budowy ogromnego osiedla uzdrowiskowego w typie miasta-ogrodu na Złotej Górze.
Bibliografia
Andriolli E. M., Listy do Adama Pługa z przejażdżki po kraju, “Kłosy” 45 (1887) No. 1152, pp. 56–59.
Biernacki A., “Szczery w chęciach – skory w czynie”. Aleksandra Przezdzieckiego starania i marzenia w sprawie Ojcowa, in: Zróżnicowanie i przemiany środowiska przyrodniczo-kulturowego Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, vol. 2: Kultura, ed. by J. Partyka, Ojców 2004, pp. 311–314.
Chrzanowski T., Kornecki M., Sztuka ziemi krakowskiej, Kraków 1982.
Chrzanowski T., Krynica, Warszawa 1980.
Falniowska-Gradowska A., Dzieje zamku ojcowskiego, Ojców 1999.
Kaplica przy zakładzie leczniczym w Ojcowie, “Wędrowiec” 22 (1902), pp. 424–425.
Kowalczyk J., Starożytnicy warszawscy połowy XIX w. i ich rola w popularyzacji zabytków ojczystych, in: Edukacja historyczna społeczeństwa polskiego w XIX wieku. Zbiór studiów, ed. by J. Maternicki, Warszawa 1981, pp. 157–202.
Lenartowicz K., Prof. arch. Józef Gałęzowski – Osiedle Uzdrowiskowe na Złotej Górze w Ojcowie, “Teka Komisji Architektury, Urbanistyki i Studiów Krajobrazowych” 13 (2017) No. 1, pp. 7–14.
Mierzyński Z., Ojców. Uzdrowisko klimatyczne leśno-górskie, Kraków 1895.
Mitkowska A., Uzdrowisko w Ojcowie i jego Park Zdrojowy, “Prądnik. Prace Muzeum im. Prof. W. Szafera” 10 (1995), pp. 105–134.
Mitkowska A., Zespół dawnego uzdrowiska i parku zdrojowego w Ojcowie – skrócone studium historyczno-kompozycyjne, Zakład Architektury Krajobrazu Politechniki Krakowskiej, Kraków 1985, typescript in the Biblioteka Ojcowskiego Parku Narodowego.
Myczkowski Z., Regionalizm architektoniczno-krajobrazowy Doliny Prądnika, “Prądnik. Prace Muzeum im. Prof. W. Szafera” 10 (1995), pp. 135–188.
Nowak J., Ojców za Zawiszów, Krasińskich i Czartoryskich 1878–1945, in: Zróżnicowanie i przemiany środowiska przyrodniczo-kulturowego Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, vol. 2: Kultura, ed. by J. Partyka, Ojców 2004, pp. 119–132.
Olszewski A. K., Nowa forma w architekturze polskiej 1900–1925. Teoria i praktyka, Wrocław–Warszawa–Kraków 1967.
Partyka J., Twaróg J. B., Krajoznawstwo w Dolinie Prądnika, in: Monografia Ojcowskiego Parku Narodowego. Dziedzictwo kulturowe, ed. by J. Partyka, Ojców 2016, pp. 435–452.
Partyka J., Uzdrowiskowa przeszłość Ojcowa. Funkcja terapeutyczna naturalnego obszaru na przykładzie Ojcowskiego Parku Narodowego, in: Środowisko a zdrowie psychiczne człowieka, ed. by J. Berlińska, ks. J. Klimek, Kraków 2015, pp. 111–120.
Partyka J., Ziarkowski D., Dziedzictwo uzdrowiska w Ojcowie, in: Monografia Ojcowskiego Parku Narodowego. Dziedzictwo kulturowe, ed. by J. Partyka, Ojców 2016, pp. 305–338.
Partyka J., Żółciak J., Dziedzictwo kulturowe Ojcowskiego Parku Narodowego, in: Ochrona dóbr kultury i historycznego związku człowieka z przyrodą w parkach narodowych, ed. by J. Partyka, Ojców 2003, pp. 353–368.
Polanowska J., Historiografia sztuki polskiej w latach 1832–1863 na ziemiach centralnych i wschodnich dawnej Rzeczypospolitej: F. M. Sobieszczański, J. I. Kraszewski, E. Rastawiecki, A. Przezdziecki, Warszawa 1995.
Pszczółkowski M., Architektura użyteczności publicznej II Rzeczypospolitej 1918–1939, Łódź 2014.
Ross J., Architektura drewniana w polskich uzdrowiskach karpackich (1835–1914), in: Sztuka 2 poł. XIX wieku. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Łódź, Listopad 1971, Warszawa 1973, pp. 151–172.
Ruszczyk G., Drewniane kościoły w Polsce 1918–1939. Tradycja i nowoczesność, Warszawa 2001.
Stanisław Niedzielski i jego zasługi dla Ojcowa, ed. by J. Partyka, Ojców 2006.
Wiśniewski M., Architektura uzdrowisk Beskidu Sądeckiego, in: Modernizmy. Architektura nowoczesności w II Rzeczypospolitej, vol. 1: Kraków i województwo krakowskie, ed. by A. Szczerski, Kraków 2013, pp. 311–338.
Wróblewski K., Nad Prądnikiem. Przewodnik po Ojcowie i jego okolicy, wydanie drugie ilustrowane, Warszawa 1907.
Załuski W., Ojców. Kartka z dziejów Doliny Prądnika, Warszawa 1903.
Ziarkowski D., Drewniany kościół ze Smardzowic i sprawa jego przeniesienia do Ojcowa, “Prądnik. Prace i Materiały Muzeum im. Prof. W. Szafera” 27 (2017), pp. 193–204.
Ziarkowski D., Dzieje kaplicy pw. św. Józefa Rzemieślnika w Ojcowie w świetle zachowanych źródeł, “Prądnik. Prace i Materiały Muzeum im. Prof. W. Szafera” 25 (2015), pp. 191–220.
Ziarkowski D., Kreacja, zmierzch, dziedzictwo uzdrowiska w Ojcowie, in: Turystyka uzdrowiskowa. Stan i perspektywy, ed. by M. Boruszczak, Gdańsk 2009, pp. 136–149.
Ziarkowski D., Ojców as a retreat for Warsaw’s dwellers in the period of the Kingdom of Poland, in: Stadtfluchten – Ucieczki z miasta, ed. by M. Omilanowska, B. Störtkuhl, Warszawa 2011, pp. 101–115 (Das Gemeinsame Kulturerbe – Wspólne Dziedzictwo, 7).
Ziarkowski D., Próby restauracji wieży zamku w Ojcowie w końcu XIX wieku oraz w latach 1912–1914, “Prądnik. Prace i Materiały Muzeum im. Prof. W. Szafera” 25 (2015), pp. 221–240.
Żebrawski T., Słownik wyrazów technicznych tyczących się budownictwa, Kraków 1883.
Żółciak J., Budownictwo uzdrowiskowe na terenie Ojcowskiego Parku Narodowego. Wybrane problemy architektury, in: Zróżnicowanie i przemiany środowiska przyrodniczo-kulturowego Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, vol. 2: Kultura, ed. by J. Partyka, Ojców 2004, pp. 145–162.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i identyfikator DOI oryginalnie opublikowanego utworu).
