Religijność przyszłych stańczyków w okresie młodości a ich późniejsze wyobrażenia religijne
DOI:
https://doi.org/10.15633/fhc.4198Słowa kluczowe:
historia XIX w., religijność, Stanisław Koźmian, Ludwik Wodzicki, Stanisław TarnowskiAbstrakt
W artykule omówione zostały poglądy religijne Stanisława Koźmiana, Ludwika Wodzickiego oraz Stanisława Tarnowskiego, a także kształt ich pobożności przed powstaniem styczniowym. Religijność ich młodzieńczych lat skonfrontowana i porównana została z ich późniejszymi zapatrywaniami religijnymi, co pozwoliło ukazać zmianę ich poglądów na przestrzeni lat.
Pracę rozpoczyna omówienie formacji duchowej bohaterów tego artykułu, na którą olbrzymi wpływ miało środowisko rodzinne, w którym zostali wychowani – środowisko patriotycznej szlachty i arystokracji, szczerze oddanej katolicyzmowi (z osobistego i narodowego powodu). Mimo przywiązania do religii oraz wypełniania praktyk religijnych (zwłaszcza w przypadku Stanisława Tarnowskiego i Ludwika Wodzickiego) przyszli stańczycy nie byli jednak bezkrytycznie nastawieni do Kościoła katolickiego. Wprost przeciwnie – podobnie jak większość generacji, do której należeli – niejednokrotnie negatywnie wypowiadali się na temat kondycji moralnej kleru, a także byli przeciwnikami świeckiej władzy papieża, co stawiało ich w opozycji do ultramontańsko nastawionych członków ich rodzin oraz niektórych członków Hotelu Lambert – organizacji z którą byli ideowo-politycznie związani.
Po powstaniu styczniowym następowała stopniowa ewolucja ich poglądów w kierunku niemal całkowitego posłuszeństwa Kościołowi instytucjonalnemu. Niemniej jeszcze przez kilkanaście lat ich zapatrywania religijne naznaczone były pewnym liberalizmem, a spojrzenie na postępowanie Kościoła katolickiego było niejednokrotnie krytyczne, co skutkowało oskarżeniami o moderantyzm kierowanymi w ich stronę przez ultramontańskie środowisko „Przeglądu Lwowskiego”.
Bibliografia
Aubert Roger i in., Historia Kościoła. 1848 do czasów współczesnych, t. 5, Warszawa 1985.
Bazylow Ludwik, Wieczorkiewicz Paweł, Historia Rosji, Wrocław 2010.
Bernacki Włodzimierz, O wolności w czasach niewoli. Myśl polityczna polskich elit intelektualnych i politycznych XIX i XX wieku, Kraków 2020.
Buderewicz-Beratan Aleksandra, Stanisław Egbert Koźmian. Tłumacz Szekspira, Kraków 2009.
Budzyńska Natalia, Ja nie mam duszy. Sprawa Barbary Ubryk, uwięzionej zakonnicy, której historią żyła cała Polska, Kraków 2020.
Chamera-Nowak Agnieszka, Biblioteka, której nie ma… Andrzej Edward Koźmian i jego książki, Warszawa 2015.
Daszyk Krzysztof Karol, Józef Szujski jako twórca politycznego credo krakowskich stańczyków, [w:] Józef Szujski 1835–1883. Materiały z posiedzenia naukowego w dniu 25 listopada 2013 roku, Kraków 2015.
Dutka Wojciech, Zapomniany stańczyk. Rzecz o Stanisławie Koźmianie (1836–1922), Toruń 2015.
Encyklopedia Krakowa, pod red. Antoniego Henryka Stachowskiego, Warszawa– Kraków 2000.
Feldman Wilhelm, Stronnictwa i programy polityczne w Galicji, Kraków 1907.
Gancewski Mateusz Piotr, Hotel Lambert a świecka władza papieża (przed powstaniem styczniowym), „Rocznik Przemyski”, t. 56, z. 1 (25), 2020.
Gancewski Mateusz Piotr, Polskie życie narodowe w kraju w latach 1857–1861 w ocenie „Wiadomości Polskich” (część I), „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne”, z. 142/1, 2015.
Gancewski Mateusz Piotr, Polskie życie narodowe w kraju w latach 1857–1861 w ocenie „Wiadomości Polskich” (część II), „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne”, z. 142/3, 2015.
Gancewski Mateusz Piotr, U źródeł obozu stańczykowskiego. Młodzi konserwatyści krakowscy, przyszli stańczycy, w politycznej „szkole” Hotelu Lambert (książka w trakcie prac redakcyjnych).
Gawlik Maciej, Kształtowanie się postawy religijnej Stanisława Tarnowskiego, [w:] Stanisław Tarnowski 1837–1917. Materiały z Posiedzenia Naukowego PAU w dniu 14 listopada 1997 r., Kraków 1999.
Hayto Ligia, Stawski Leonard , [w:] PSB, t. 43, Warszawa-Kraków 2004.
Hoesick Ferdynand, Stanisław Tarnowski. Rys życia i prac, t. 1, Warszawa-Kraków 1906.
Jabłoński Zbigniew i Zdrada Jerzy, Koźmian Stanisław, [w:] PSB, t. XV, Wrocław ̶ Warszawa 1970.
Jakubiak Krzysztof, Nawrot-Borowska Monika, Rodzina polska w XIX wieku jako środowisko wychowawcze i jej funkcja edukacyjna, „Studia Paedagogica Ignatiana”, t. 19/2, 2016.
Jakubiak Krzysztof, XIX-wieczne wzorce polskiej rodziny i wychowania rodzinnego dziecka oraz ich oświeceniowe inspiracje, „Biblioteka Współczesnej Myśli Pedagogicznej”, 2014, t. 3.
Janeczek Marcin, Józef Szujski wobec powstania styczniowego, „Wieki Stare i Nowe”, 1 (6), 2009.
Jaskólski Michał, Kaduceus polski. Myśl polityczna konserwatystów krakowskich 1866– 1934, Kraków 2014.
Kalembka Sławomir, Wielka Emigracja 1831–1863, Toruń 2003.
Kania Jan, Pius IX a walka Polaków z Rosją. Powstanie styczniowe 1863–1863, Kraków 2000.
Kieniewicz Stefan, Kajsiewicz (Kaysiewicz) Hieronim, [w:] PSB, t. 11, Wrocław–Warszawa 1964–1965.
Kosicka-Pajewska Aleksandra, Społeczne znaczenie religii w myśli Tarnowskiego, [w:] Aleksandra Kosicka-Pajewska, Tomasz Sobieraj, Stanisław Tarnowski. Szkice do portretu, Poznań 2019.
Król Marcin, Konserwatyści a niepodległość. Studia nad polską myślą konserwatywną XIX wieku, Warszawa 1985.
Kumor Bolesław, Historia Kościoła, cz. 7, Lublin 1991.
Kuziak Michał, Mickiewicz w Collège de France: wykład, humanistyka, polityka, „Teksty drugie”, nr 3, 2019.
Leśnodorski Bogusław, Kasznica Józef (1834–1887), [w:] PSB, t. 12, Wrocław ̶ Warszawa 1966.
Matusik Przemysław, Religia i naród. Życie i myśl Jana Koźmiana 1814–1877, Poznań 1998.
Michalak Henryk Stanisław, Józef Szujski. światopogląd i działanie, Łódź 1987.
Mycielski Maciej, W „naszym pogrobowym położeniu”. Kajetan Koźmian po powstaniu listopadowym, Toruń 2019.
Nieć Grzegorz, Stanisław Tarnowski jako podróżnik i podróżopisarz, [w:] Stanisław Tarnowski 1837–1917, red. Tadeusz Zych, Tarnobrzeg 2017.
Osadczy Włodzimierz, Święta Ruś. Rozwój i oddziaływanie idei prawosławia w Galicji, Lublin 2007.
Płatek Marta, Z listów Stanisława Tarnowskiego z podróży do Ziemi Świętej, [w:] Stanisław Tarnowski 1837–1917. Materiały z Posiedzenia Naukowego PAU w dniu 14 listopada 1997 r., Kraków 1999.
Przybylski Ryszard, Klasycyzm, czyli prawdziwy koniec Królestwa Polskiego, Gdańsk 1996.
Rogier Ludovicus Jacobus, i in., Historia Kościoła 1715–1848 , t. 4, Warszawa 1987.
Schaller Christian, Pius IX, Warszawa 2009.
Scott Ivan, The Roman question and the powers 1848–1865, The Hague 1969.
Scruton Roger, Co znaczy konserwatyzm, Poznań 2014.
Stegner Tadeusz, Na styku wyznań, narodów, kultur. Ewangelicy i katolicy na ziemiach polskich w XIX wieku i na początku XX wieku, „Rocznik Teologiczny”, R. 40, z. 3, 2018.
Szczurowski Rafał, Ultramontanizm w Galicji w latach 1860–1870, „Nasza Przeszłość”, t. 89, 1998.
Szlachta Bogdan, Ład, Kościół, Naród, Kraków 1996.
Szlachta Bogdan, Polscy konserwatyści wobec ustroju politycznego do 1939 roku, Kraków 2000.
Świątek Adam, Gente Rutheni, natione Poloni. Z dziejów Rusinów narodowości polskiej w Galicji, Kraków 2014.
Walicki Andrzej, Millenaryzm i mesjanizm religijny a romantyczny mesjanizm polski: zarys problematyki, „Pamiętnik Literacki: czasopismo poświęcone historii i krytyce literatury polskiej”, t. 64, nr 2, 1970.
Wereszycki Henryk, Franciszek Józef I, Wrocław 1978.
Wnęk Sławomir, Ludwik Wodzicki ziemianin z Tyczyna, Tyczyn 1997.
Zieliński Zygmunt, Papiestwo i papieże dwóch ostatnich wieków, Warszawa 1983.
Żbikowski Piotr, Kajetan Koźmian I Poeta i obywatel (1797–1814), Wrocław 1972.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2021 Mateusz Piotr Gancewski
Praca jest udostępniana na licencji Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 3.0 Unported License.
Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i identyfikator DOI oryginalnie opublikowanego utworu).
