Słowo, księga i obraz w dziele ewangelizacji
DOI:
https://doi.org/10.15633/fhc.2206Słowa kluczowe:
Misje chrześcijańskie, „Infrastruktura” misji, Księgi, Obrazy, Winfryd-Bonifacy, Anskar, Thietmar z Merseburga, Ermoldus Nigellus, Paweł Diakon, Beda Venerabilis, Henryk Łotysz, „Teatr uliczny” w RydzeAbstrakt
Niewiele wiadomo o „materialnym” wyposażeniu misjonarzy wyruszających do pogan czy apostatów, autorzy źródeł bowiem koncentrują się na osiągnięciach (ewentualnie niepowodzeniach) misji. Informacje o „infrastrukturze” misji pojawiają się raczej sporadycznie i mają fragmentaryczny charakter. Największa rola w procesie ewangelizacji, przynajmniej na obszarach i w środowiskach oddalonych od ośrodków cywilizacji antycznej, musiała przypaść żywemu słowu, głoszonemu bezpośrednio lub za pośrednictwem tłumaczy. Nie mogło być inaczej w obliczu społeczności nieznających sztuki czytania, tym bardziej pisania. Nieco więcej uwagi mam zamiar poświęcić dwom pozostałym mediom: słowu pisanemu i obrazom. Znaczenie pisma w procesie ewangelizacji było różnorakie, było ono, przynajmniej w elementarnym zakresie (mszał, ewangeliarz?), niezbędnym elementem wyposażenia misjonarza. W pewnych okolicznościach księgi znajdujące się w dyspozycji misjonarza mogły nabierać znaczenia szczególnego, nawet magicznego, najbardziej zrozumiałego dla chrystianizowanych (przykłady: ewangeliarz św. Winfryda-Bonifacego w obliczu śmierci z ręki pogańskiego Fryza, epizod z księgą w opowieści o misji Anskara pióra Rimberta). O wiele rzadziej źródła wspominają o roli wyobrażeń plastycznych (obrazów) w trakcie misji. Po przedstawieniu kilku przykładów z tego zakresu (Będą Venerabilis, Ermoldus Nigellus, Paweł Diakon, Thietmar z Merseburga), autor przypomniał jeszcze interesującą, zanotowaną przez Henryka Łotysza, choć niezupełnie udaną próbę wykorzystania sztuki teatralnej dla pouczenia w wierze aktualnie chrystianizowanych Liwów.
Bibliografia
A. Bauer, R. Rau, Quellen zur Geschichte der sachsischen Kaiserzeit (Ausgewahlte Quellen [as in note 1], vol. 8, Darmstadt 1977.
Bede’s Ecclesiastical History of the English People, ed. by B. Colgrave, R. A. B. Mynors, Oxford 1969, (Latin and English translation).
Briefe des Bonifatius. Willibalds Leben des Bonifatius nebst einigen zeitgenossischen Dokumenten, ed. by R Rau (Ausgewahlte Quellen zur deutschen Geschichte des Mittelalters. Freiherr vom Stein- Gedachtnisausgabe, v. IVb), Darmstadt 1968, p. 210 (Latin), p. 211 (German translation).
Ermoldus Nigellus, In honorem Hludowici christianissimi caesaris augusti, E. Dummler’s edition [in:] Monumenta Germaniae Historica. Poetae, vol. 2, Berolini 1884.
Kronika Thietmara, ed. M. Z. Jedlicki, Poznań 1953.
H. von Lettland, Livlandische Chronik, Hg. A. Bauer (Ausgewahlte Quellen,[as in note 1], vol. 24, Darmstadt 1959.
Paweł Diakon, Historia rzymska. Historia Longobardow, Warszawa 1995.
Rimbert, Vita Anskarii, c. 16, 18, [in:] Quellen des 9. und 11. Jahrhunderts zur Geschichte der hamburgischen Kirche und des Reiches, Hg. W. Trillmich, (Ausgewahlte Quellen, 11), Darmstadt 1978, (Latin and German translation).
Venerabilis Bedae opera historica, ed. C. Plummer, vol. I, Oxford 1896.
A. Angenendt, Kaiserherrschaft und Konigstaufe. Kaiser, Konige und Papste als geistliche Patrone in der abendlandischen Missionsgeschichte (Arbeiten zur Fruhmittelalterforschung. Schriftenreihe des Instituts fur Fruhmittelalterforschung der Universitat Munster, 15), Berlin New York 1984.
J. Białostocki, Myśliciele, kronikarze i artyści o sztuce od starożytności do 1500 r. (Historia doktryn artystycznych. Wybor tekstow, część I, t. 1), Gdańsk .
F. Brunholzl, Geschichte der lateinischen Literatur des Mittelalters, vol. I, Munchen 1975.
A. Dąbrowka, Teatr i sacrum w średniowieczu. Religia – cywilizacja – estetyka, Wrocław 2001.
H. Grewe, Ingelheim, [in:] Reallexikon der Germanischen Altertumskunde, vol. 15, Berlin–New York 2000, pp. 420–423 (with some more important literature of the subject).
W. Lammers, Ein karolingisches Bildprogramm in der Aula Regia von Ingelheim, [in:] Festschrift fur Hermann Heimpel zum 70. Geburtstag am 19. September 1971, vol. 3, Gottingen 1972, pp. 226–289.
W. Lammers, Vestigia mediaevalia. Ausgewahlte Aufsatze zur mittelalterlichen Historiographie, Landes- und Kirchengeschichte (Frankfurter Historische Abhandlungen, 19), Wiesbaden 1979, pp. 219–283.
E. Potkowski, Książka i pismo w średniowieczu: studia z dziejów kultury piśmiennej i komunikacji społecznej, Pułtusk 2006.
E. Potkowski, Książka w kręgu sacrum – przykład Irlandii we wczesnym średniowieczu, „Przegląd Humanistyczny” 40, 1996, nr 1, pp. 53–68.
E. Potkowski, Moc księgi – przykład św. Bonifacego, [in:] Scriptura custos memoriae. Prace historyczne [memorial book dedicated to B. Kurbis], Poznań 2001, pp. 203–216.
S. Rosik, Interpretacja chrześcijańska religii pogańskich Słowian w świetle kronik niemieckich XI–XII w. (Thietmar, Adam z Bremy, Helmold), Wrocław 2000.
D. Schaller, [in:] Lexikon des Mittelalters, vol. 3, brochure 10, Zurich– Munchen 1986, col. 2160–2161.
R. Schneider, Strasentheater im Missionseinsatz. Zu Heinrichs von Lettland Bericht uber ein groses Spiel in Riga 1205, [in:] Studien uber die Anfange der Mission in Livland, ed. by M. Hellmann (Vortrage und Forschungen Hg. vom Konstanzer Arbeitskreis fur mittelalterliche Geschichte, Sonderband 37), Sigmaringen 1989, pp. 107–121.
L. P. Słupecki, Slavonic pagan sanctuaries, Warszawa 1994.
L. P. Słupecki, Słowiańskie posągi bostw, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 1993, 1, pp. 33–69.
J. Strzelczyk, Apostołowie Europy, Warszawa 1997.
W. Tatarkiewicz, Historia estetyki, t. II: Estetyka średniowieczna, Second edition, Wrocław–Warszawa–Kraków 1962.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i identyfikator DOI oryginalnie opublikowanego utworu).
