Apostołowie średniowiecznych Inflant (do początku XIII w.)
DOI:
https://doi.org/10.15633/fhc.2210Słowa kluczowe:
Inflanty, krucjaty bałtyckie, biskup misyjny, chrystianizacja, konwersja, DźwinaAbstrakt
Inflanty obejmujące tereny obecnej Łotwy i Estonii zostały włączone w krąg chrześcijańskiej cywilizacji łacińskiej jako jedne z ostatnich obszarów północnej Europy. Ich bezpośrednie sąsiedztwo z ruskimi księstwami, wyznającymi chrześcijaństwo w obrządku wschodnim nie przyczyniło się do ich wcześniejszej konwersji. Dopiero rozpoczęte w drugiej połowie XII w. misje, organizowane niezależnie od siebie przez Kościół duński w postaci przedsięwzięcia francuskiego cystersa Fulco, wyświęconego na biskupa Estończyków (ok. 1171–1180), jak również oddolnej – przynajmniej w początkowej fazie – inicjatywy augustiańskiego mnicha Meinharda z klasztoru w Segeberg w Holszytnie (1211-1219), pierwszego biskupa Üxküll, i cystersa Teodoryka, działającego w okolicach Treiden (ok. 1186-1202), pierwszego opata klasztoru w Dünamünde (1205-1211) i późniejszego biskupa Estonii (1211–1219) oraz ich następców – cystersa Bertholda (1197–1198), drugiego biskupa Üxküll oraz przede wszystkim Alberta, kanonika kapituły bremeńskiej, założyciela miasta Rygi i pierwszego biskupa Rygi (1199–1229) zakończyły się podbojem i formalną chrystianizacją Inflant. Bez wątpienia wszystkich ich można nazwać apostołami barbarzyńskiej Europy, chociaż w przypadku Fulco brak jest jednoznacznego potwierdzenia, że jego wyprawa faktycznie doszła do skutku. W przypadku pozostałych mamy do czynienia początkowo z misją pokojową, gdyż starano się nawracać mocą przykładu i czynienia przysług miejscowej ludności w zamian za co zobowiązywano obdarowywanych do przyjęcia chrztu. Gdy taktyka ta przez ponad dekadę nie odniosła większych efektów, przystąpiono do organizowania zbrojnych krucjat, dzięki czemu do końca XIII w. całość Inflant została formalnie schrystianizowana.
Bibliografia
Arnoldi chronica Slavorum, Hg. G. H. Pertz, (Scriptores Rerum Germanicarum in usum scholarum, 16), lib V, 30, Hannover 1868, pp. 212–217.
Ex Annalibus Waldemarianis [in:] Monumenta Germaniae Historica Scriptores, Bd. 29, ed. G. Waitz, Leipzig 1925, pp. 176–181.
Heinrici Chronicon Livoniae, ed. L. Arbusow, A. Bauer, Hannover 1955, (Scriptores Rerum Germanicarum in usum scholarum ex Monumentis Germaniae Historicis separatim editi, 31). Liv-, Esth- und Curlandisches Urkundenbuch nebst Regesten, 1. Abteilung, Bd. 1 (1093–1300), Hg. F. G. von Bunge, Reval 1853.
Magistri Adami Bremensis Gesta Hammaburgensis ecclesiae Pontificum, [in:] Quellen des 9. und 11. Jahrhunderts zur Geschichte der Hamburgischen Kirche und des Reiches, Hg. R. Buchner, Berlin 1961, (Ausgewahlte Quellen zur Deutschen Geschichte des Mittelalters, 11), pp. 137–499.
Papsturkunden des Nordens, Nord- und Mittel-Deutschlands. Zweiter Bericht der Wedekindschen Preisstiftung fur Deutsche Geschichte, Hg. A. Brackmann, „Nachrichten von der koniglichen Gesellschaft der Wissenschaften zu Gottingen, Philologisch-Historische Klasse“, (1904), pp. 94–138.
Repertorium diplomaticum Regni danici mediavalis: Fortegnelse over Danmarks breve fra middelalderen, Hg. K. Erslev, Bd. 1 (1085–1350), Kobenhavn 1894.
Vita Anskarii, [in:] Quellen des 9. und 11. Jahrhunderts zur Geschichte der Hamburgischen Kirche und des Reiches, Bearb. W. Trillmich, Berlin 1961, (Ausgewahlte Quellen zur Deutschen Geschichte des Mittelalters, 11), pp. 17–133.
F. Amelungher, Die Pilgerschaften zweier Herzoge von Mecklenburg, [in:] F. Amelungher, Baltische Culturstudien aus den vier Jahrhunderten (1184–1561), Bd. 1, Dorpat 1884, pp. 89–122.
E. Anderson, Early Danish Missionaries in the Baltic Countries, [in:] Gli inizi del cristianesimo in Livonia-Lettonia. Atti del colloquio internazionale di storia ecclesiastica in occasione dell’VIII centenario della chiesa in Livonia (1186–1986), Roma, 24–25 Giugno 1986, Citta del Vaticano 1989, pp. 245–275.
L. Arbusow, Grundris der Geschichte Liv-, Est- und Kurlands, Riga 1918. Aus der Geschichte Alt-Livlands. Festschrift fur Heinz von zur Muhlen zum 90. Geburtstag, Hrsg. B. Jahnig, K. Militzer, Munster 2004, (Schriften der Baltischen Historischen Kommission, 12).
F. Benninghoven, Der Orden der Schwertbruder. Fratres Militiae Christi de Livonia, Koln 1965, (Ostmitteleuropa in Vergangenheit und Gegenwart, 9).
F. Benninghoven, Zur Rolle des Schwertbruderordens und des Deutschen Ordens im politischen Gefuge Altlivlands, „Zeitschrift fur Ostforschung“, (41), 1992 H. 2, pp. 161–185.
M. Biskup, Uformowanie się duchownych władztw terytorialnych w średniowiecznych Inflantach i ich granice państwowe, [in:] Inflanty w średniowieczu. Władztwa zakonu krzyżackiego i biskupów, red. M. Biskup, Toruń 2002, pp. 9–16.
B. Bombi, Novella plantatio fidei. Missione e crociata nel Nord Europa tra la fine del XII e i primi decenii del XIII secolo, Roma 2007, (nuovi studi storici, 74).
H. von Bruiningk, Die Frage der Verehrung der ersten livlandischen Bischofe als Heilige, „Sitzungsberichte der Gesellschaft fur Geschichte und Alterthumskunde der Ostseeprovinzen Russlands“ 1902, pp. 3–36.
F. G. von Bunge, Livland, die Wiege der deutschen Weihbischofe, Leipzig 1875.
E. Christiansen, Krucjaty połnocne, przekł. J. Szczepański, Poznań 2009.
E. Cieślak, Z zagadnień historii prawa morskiego na Bałtyku i Morzu Północnym w żegludze morskiej w okresie poźnej jesieni i zimy według postanowień Związku Hanzeatyckiego z XIV i XV wieku, „Przegląd Zachodni” 7 (1951), nr 1–2, pp. 89–101.
M. Dygo, Mission und Kreuzzug in den Anfangen der Christianisierung Livlands, [in:] Kryžiaus karų epocha Baltijos regiono tautų istorinėje sąmonėje: mokslinių straipsnių rinkinys, sudarė R. R. Trimonienė, R. Jurgaitis, Šiauliai 2007, pp. 66–84.
I. Fonnesberg-Schmidt, Papieże i krucjaty bałtyckie 1147–1254, przekł. B. Solecki, Warszawa 2009.
M. Gąssowska, Pierwotne uposażenie i gospodarka opactwa cystersów z Mons Sancti Nicolai w Inflantach w XIII w., [in:] Klasztor w gospodarce średniowiecznej i nowożytnej, red. M. Derwich, Wrocław 2013, (Opera ad historiam monasticam spectantia, Series I, Colloquia 9), pp. 347–360.
G. Gnegel-Waitschies, Bischof Albert von Riga. Ein Bremer Domherr als Kirchenfurst im Osten (1199–1229), Hamburg 1958.
R. Guleke, Alt Livland. Mittelalterliche Baudenkmaler Liv-, Est-, Kurlands und Osels, Leipzig 1896.
M. Hellmann, Altlivland und das Reich, [in:] Felder und Vorfelder russischer Geschichte. Studien zur Ehren von Peter Schreibert, Hrsg. I. Auerbach, A. Hillgruber, G. Schramm, Bd. 1, Freiburg 1985, pp. 61–75.
M. Hellmann, Die Anfange christlicher Mission in den baltischen Landern, [in:] Studien uber die Anfange der Mission in Livland, Hg. M. Hellmann, Sigmaringen 1989, (Vortrage und Forschungen, Sonderband 37), pp. 7–36.
M. Hellmann, Bischof Meinhard und die Eigenart der kirchlichen Organisation in den baltischen Landern, [in:] Gli inizi del cristianesimo in Livonia-Lettonia. Atti del colloquio internazionale di storia ecclesiastica in occasione dell’VIII centenario della chiesa in Livonia (1186–1986), Roma, 24–25 Giugno 1986, Citta del Vaticano 1989, pp. 9–30.
B. U. Hucker, Der Zisterzienserabt Bertold, Bischof von Livland, und der erste Livlandkreuzzug, [in:] Studien uber die Anfange der Mission in Livland, Hg. M. Hellmann, Sigmaringen 1989, (Vortrage und Forschungen, Sonderband 37), pp. 39–64.
C. S. Jensen, Urban Life and the Crusades, [in:] Crusade and Conversion on the Baltic Frontier (1150–1500), ed. by A. V. Murray, Aldershot 2001, pp. 75–94.
P. Johansen, Kurlands Bewohner zu Anfang der historischen Zeit, [in:] Baltische Lande, Hg. A. Brackmann, C. Engel, Bd. 1, Ostbaltische Fruhzeit, Leipzig 1939, pp. 263–306.
P. Johansen, Nordische Mission, Revals Grundung und die Schwedensiedlung in Estland, Stockholm 1951, (Kungliga Vitterhets Historie och Antikvitets Akademiens Handlingar, 74).
E. Jorgensen, Eskil, [in:] Dansk Biografisk Leksikon, Bd. 6, Kjobenhavn 1935, pp. 436–441.
T. Kala, The Incorporation of the Northern Baltic Lands into the Western Christian World, [in:] Crusade and Conversion on the Baltic Frontier (1150–1500), ed. by A. V. Murray, Aldershot 2001, pp. 3–20.
F. von Keusler, Die Tributpflichtigkeit der Landschaft Tolowa an die Pleskau, „Mitteilungen aus der livlandischen Geschichte“ 14 (1890), pp. 81–110.
F. von Keusler, Das livische und lettische Dunagebiet und die Fursten von Polozk, Gerzike und Kokenhusen am Ausgang des 12. und zu Beginn des 13. Jahrhunderts, „Mitteilungen aus der livlandischen Geschichte“, 15 (1893), pp. 1–51.
J. Kostrzak, Narodziny ogolno inflanckich zgromadzeń stanowych od XIII do połowy XV wieku, Warszawa–Poznań–Toruń 1985.
K. Kumlien, Sveriges kristnande i slutskedet – sporsmal om vittnesbord och verklitghet, ”Historisk Tidskrift”, (25) 1962 H. 3, pp. 249–297.
E. O. Kuujo, Die rechtliche und wirtschaftliche Stellung der Pfarrkirchen in Alt-Livland, Helsinki 1953, (Annales Academiae Scientiarum Fennicae, B, 79–2).
H. Laakmann, Estland und Livland in fruhgeschichtlichen Zeit, [in:] Baltische Lande, Hg. A. Brackmann, C. Engel, Bd. 1, Ostbaltische Fruhzeit, Leipzig 1939, pp. 204–262.
T. Lindkvist, Crusades and Crusading Ideology in the Political History of Sweden, 1140–1500, [in:] Crusade and Conversion on the Baltic Frontier (1150–1500), ed. by A. V. Murray, Aldershot 2001, pp. 119–130.
G. Manteuffel, Zarysy z dziejow krain dawnych inflanckich, czyli Inflant właściwych (tak szwedzkich jako i polskich), Estonii z Ozylią, Kurlandii i Ziemi Piltyńskiej [1879], red. i opr. K. Zajas, Krakow 2007.
H. von zur Muhlen, Livland von der Christianisierung bis zum Ende seiner Selbststandigkeit (etwa 1180–1561), [in:] Baltische Lander, Hg. G. von Pistohlkors, Berlin 1994, pp. 25–172 (Deutsche Geschichte im Osten Europas).
T. K. Nielsen, The Missionary Man: Archbishop Anders Sunesen and the Baltic Crusade, 1206–21, [in:] Crusade and Conversion on the Baltic Frontier (1150–1500), ed. by A. V. Murray, Aldershot 2001, pp. 95–117.
J. Nikodem, Chrystianizacja wschodnich pobrzeży Bałtyku, [in:] Chrystianizacja „Młodszej Europy”, red. J. Dobosz, J. Strzelczyk, M. Matla, Poznań 20116, pp. 177–198.
T. Nyberg, Deutsche, danische und schwedische Christianisierungsversuche ostlich der Ostsee im Geiste des 2. und 3. Kreuzzuges, [w.] Die Rolle der Ritterorden in der Christianisierung und Kolonisierung des Ostseegebiets, Hg. H. Z. Nowak, Toruń 1983, (Ordines militares. Colloquia Torunensia Historica, 1), pp. 93–114.
T. Nyberg, The Danish Church and Mission in Estonia, “Nordeuropaforum. Zeitschrift fur Politik, Wirtschaft und Kultur” 1 (1998), pp. 49–72.
L. Poelchau, Die Geschichte des Zisterzienserklosters Dunamunde bei Riga (1205–1305), „Studien und Mitteilungen zur Geschichte des Benediktiner-Ordens und seiner Zweige“ 115, 2004, pp. 65–199.
P. Rebane, Denmark, the Papacy and the Christianization of Estonia, [in:] Gli inizi del cristianesimo in Livonia-Lettonia. Atti del colloquio internazionale di storia ecclesiastica in occasione dell’VIII centenario della chiesa in Livonia (1186–1986), Roma, 24–25 Giugno 1986, Citta del Vaticano 1989, pp. 171–201.
J. Strzelczyk, Z kupcami nad Dźwinę. Meinhard – apostoł Liwow, [in:] J. Strzelczyk, Apostołowie Europy, Poznań 1997, pp. 273–289.
M. von Taube, Russische und litauische Fursten an der Duna zur Zeit der deutschen Eroberung Livlands, „Jahrbucher fur Kultur und Geschichte der Slawen“, NF. 11 (1935) H. 3–4, pp. 373–502.
A. Waśko, Crusades in Finland and the Crusade Ideology in Sweden from the 12th to 14th Centuries, ”Quaestiones Medii Aevi Novae” 18 (2013), pp. 257–280.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i identyfikator DOI oryginalnie opublikowanego utworu).
