Szesnasto- i siedemnastowieczne piśmiennictwo polskie o św. Jadwidze Królowej. Kształt i bezdroża
DOI:
https://doi.org/10.15633/fhc.30211Słowa kluczowe:
Jagiellonowie, królowa Jadwiga, literatura hagiograficzna, piśmiennictwo renesansoweAbstrakt
Wieki XVI i XVII w dziejach Europy i Polski były trudnymi czasami, naznaczonymi wielorakimi przemianami. Uwidoczniły się one także w historiografii, która wpływała na kształt opowieści o minionych czasach. Artykuł analizuje wypowiedzi różnych polskich historyków na temat XIV-wiecznej królowej Polski – Jadwigi, córki Ludwika Węgierskiego, fundatorki Uniwersytetu Krakowskiego, jak też świętej. Pomimo upływu wieków żyła ona w pamięci profesorów Uniwersytetu, środowisku związanym z katedrą wawelską (gdzie została pogrzebana) i jej kapitułą. Nie pomijali jej wspomnienia historycy opisujący dzieje Polski. Wszyscy wspomniani kronikarze i historycy podkreślali ważną rolę polityczną i religijną królowej, wskazując jej szczególne cnoty. Postać Jadwigi stała się dla twórców wspomnianych wieków symbolem idealnego, dalekowzrocznego władcy, pobożności i mądrości, co miało także wpływ na kształtowanie się świadomości historycznej i kulturowej Polski tamtego okresu.
Bibliografia
Źródła
Annalium ecclesiasticorum post […] Caesarem Baronium […] authore […] Abrahamo Bzovio […] Opus nunc primum in lucem editum, t. 15: Rerum in orbe christiano ab anno Domini 1378 usque ad annum Domini 1431 gestarum narrationem complectens, Coloniae Agrippinae 1622, sumptibus A. Boetzeri.
Catalogvs Dvcvm atq[ue] Regvm Polonorum Authore Theodoro Zawacki Rogala, Equite Polono, Cracoviæ 1609, Apud Viduam Iac[obi] Sibeneycher.
Christ: Varsevicii C.C. Caesarum, regum et principum, unius et eiusdem, partim generis et nominis, partim etiam imperii ac dominationis, vitarum parallelarum libri duo, Cracoviae 1603, in Officina Iacobi Sibeneycher.
Chronica, sive historiae Polonicae compendiosa, ac per certa librorum capita ad facilem memoriam recens facta descriptio authore magnifico viro Ioanne Herburto de Fulstin, Regni Polonici Senatore, Basileae 1571, ex officina Oporiniana.
Clemens Victoria Potentiss: et Sereniss: Vladislai IV. Poloniae et Sueciae Regis, Magni Ducis Lithuaniae, etc. etc. Victoris, ac Triumphatoris Moschorum fortunatiss. Ad aedem S. Annae, et aram D. Joannis Canty, in solenni gratiarum actione, pro felicissimis acerrimi belli successibus, et celeriter receptum Seueriae Ducatum, auctoritate et mandato publico, Magnifici D. Christophori Naymanowicz, Medicinae Doct: ac Profess: Ordin. et almae Vniuersitatis Cracouien: Rectoris vigilantiss. A M. Ioanne Cinerski Rachtamovio Collega Min. Ordin. Eloqu. Profess: debito cultu et submissa cum animi veneratione, celebrata, Cracoviae 1634, in officina Francisci Caesarij.
Decjusz J. L., De vetustatibus Polonorum. Liber I; De Iagellonum familia. Liber II, w: [Mathiae de Mechovia], Chronica Polonorum, Kraków 1986, s. 1–53.
Die Aufzeichnungen des Dominikaners Martin Gruneweg (1562–ca. 1618) über seine Familie in Danzig, seine Handelsreisen in Osteuropa und sein Klosterleben in Polen, Bd. 2: Edition des Manuskripts fol. 726–1453, Hrsg. A. Bues, Wiesbaden 2008 (Quellen und Studien 19, 2).
Dzieje Korony Polskiej i Wielkiego Księstwa Litewskiego od roku 1380 do 1535. Przez Bernarda z Rachtamowic Wapowskiego, ze świeżo odkrytego spółczesnego rękopismu, z języka łacińskiego na ojczysty przetłómaczył, przypisami objaśnił, poczet rzeczy i osób dodał Mikołaj Malinowski, t. 1, Wilno 1847.
Forteca Duchowna Krolestwa Polskiego Z Zywotow świętych, tak iuż Kanonizowanych y Beatyfikowanych, iako też świątobliwie żyiących Patronow Polskich; Takze Z Obrazow Chrystusa Pana, y Matki iego Przenaświętszey, w Oyczyznie naszey cudami wielkiemi słynących Przez Piotra Hyacintha Prvszcza, Krotką, prostą, lecz prawdziwą życia ich Historyą z rożnych Authorow zebrawszy, wiernym Katholikom do naśladowania, vtrapioney Oyczyznie na obronę Wystawiona, Do Druku […] Podana, Kraków 1662, w Drvk. Dźiedźicow Stanislawa Lenczewskiego Bertvt.
Guagnini A., Kronika Sarmacji Europejskiej, Ks. 1, cz. 1, 2, 3, przeł. M. Paszkowski, Sandomierz 2018.
Historiæ Rervm Polonicarvm, Libri Qvinqve. Quibus Præter Regionis Sitvm, Qvalitatem Et Terminos; Gentis item Polonicæ originem, linguam, mores, consuetudines, cæteraque quæ eo pertinent, ea quæ a Primis Regni incunabulis, obseruato legitimo Ducum, Principum & Regum ordine, huc vsque in Regno isto gesta sunt, dilucide & fuse describuntur. Avctore Salomone Nevgebavero de Codano Borusso, Francofvrti 1611.
Icones et vitae principvm ac regvm Poloniae omnium adornatae atque collectae a Salomone Nevgebavero de Cadano, Francofvrti ad Moenvm 1620, in bibliopolio Iacobi de Zetter, typis Hartm. Paltheny.
Kronika Polska Marcina Bielskiego Nowo Przez Ioach. Bielskiego syna iego wydana, Kraków 1597, w Drukarni Jakuba Siebeneychera.
Maciej Miechowita, Kronika Polaków, przeł. ks. M. K. Cichoń, Kraków 2023.
Marcina Kromera biskupa warmienskiego O sprawach, dziejach y wszystkich inszych potocznosciach koronnych polskich ksiąg XXX, Kraków 1611, w drukarni Mikołaia Loba.
Martyrologium Romanum. Editio princeps (1584), a cura di M. Sodi, R. Fusco, R. Godding SI, Città del Vaticano 2005 (Monumenta Liturgica Concilii Tridentini, 6).
Martyrologivm Kosciola Rzymskiego to iest Poczet abo dziennik męczennikow y innych wszelakich swiętych […] na każdy dzień […] według nowego kalendarza rospisany. Teraz świeżo na polskie przełożony. Przydane są y Zywoty swiętych iako są opisane w rzymskim brewiarzu, na polski […] ięzyk przełożone, Kraków 1591, w drukarni Andrzeia Piotrkowczyka.
Miechovia sive Promptuarium antiquitatum Monasterii Miechoviensis […] Studio & opera Samuellis Nakielski […], Cracoviae 1634, in Officina Francisci Caesarii.
Paprocki B., Herby rycerstwa polskiego przez Bartosza Paprockiego zebrane i wydane r. p. 1584, wyd. K. J. Turowski, Warszawa 1988.
Stanislai Sarnicii Annales, sive de origine et rebvs gestis Polonorvm et Litvanorvm, libri octo. Habes hic priorem partem horum Chronicorum, hactenus omissam & neglectam ab alijs authoribus: quae incipit ab Asarmoth conditore Sarmaticorum populorum, & continuatur ad Lechum ipsum, rerum ordine secundum temporum seriem seruato. Et tandem a Lecho ad nostra tempora, quid in istis terris actum sit fideliter exponitur. Caetera, quae in hoc libro continentur, ipsius libri argumentum eidem praefixum indicabit, [Cracoviae 1587, druk. Aleksego Rodeckiego].
Starowolski S., Setnik pisarzów polskich albo Pochwały i żywoty stu najznakomitszych pisarzów polskich, przeł. J. Starnawski, Kraków 1970.
Starowolski S., Żywoty biskupów krakowskich. Piotr Wysz, 32 biskup krakowski, przeł. M. Czerenkiewicz, „Terminus” 12 (2010) z. 2, s. 161–175.
Stryjkowski M., Kronika Polska Litewska, Zmodzka, i wszystkiej Rusi Kijowskiej, Moskiewskiej, Siewierskiej, Wołynskiej, Podolskiej, Podgorskiej, Podlaskiej, etc. I rozmaite przypadki woienne y domowe, Pruskich, Mazowieckich, Pomorskich, i inszych krain Krolestwu Polskiemu y Wielkiemu Xięstwu Litewskiemu przyległych […], Królewiec 1582, drukowano u Georga Osterbergera.
Opracowania
Barycz H., Dzieje nauki polskiej w epoce odrodzenia, Warszawa 1957.
Borkowska U. OSU, Hagiografia polska (wiek XVI–XVIII), w: Dzieje teologii katolickiej w Polsce, t. 2: Od odrodzenia do oświecenia, cz. 1: Teologia humanistyczna, pod red. M. Rechowicza, Lublin 1975, s. 471–503.
Congregatio de Causis Sanctorum, Cracovien. Canonizationis B. Hedvigis Reginae Poloniae (1374–1399). Positio super virtutibus, Romae–Cracoviae 1995.
Długosz T. ks., Królowa Jadwiga, „Studia Theologica Varsaviensia” 3 (1965) nr 1, s. 181–306.
Gottschalk J., St. Hedwig, Herzogin von Schlesien, Köln–Graz 1964 (Forschungen und Quellen zur Kirchen- und Kulturgeschichte Ostdeutschlands, 2).
Gregory B. S., Niezamierzona reformacja. Od rewolucji religijnej do świeckiego społeczeństwa, przeł. A. Dzierzgowska, Warszawa 2020.
Grisar H., Luter, t. 2 przeł. A. Lang, Warszawa 2023.
Jurkowlaniec G., Kult obrazów a kult świętych w nowożytnym Krakowie, „Barok” 11 (2004) nr 2, s. 69–82.
Łempicki S., Wiek złoty i czasy romantyzmu w Polsce, wyd. J. Starnawski, Warszawa 1992.
Nasiłowska A., Historia literatury polskiej, [Warszawa] 2022.
Nowakowski M. E., Ambasador na rozdrożu. Świat wartości w poradnikach dyplomatycznych Pierwszej Rzeczypospolitej oraz ich europejski kontekst, Lublin 2023 (Studia i Materiały z Dziejów Literatury Wczesnonowożytnej, 10).
Pelc J., Literatura renesansu w Polsce, Warszawa 1994.
Przybyszewski B. ks., Błogosławiona Jadwiga Królowa: zdobna w cnoty, Kraków 1996.
Skoczek A., Historiografia, w: Historia literatury polskiej w dziesięciu tomach, t. 2: Renesans, red. A. Skoczek, Bochnia [2002], s. 231–246.
Starnawski J., Odrodzenie. Czasy – ludzie – książki, Łódź 1991.
Starnawski J., Zarys dziejów literatury staropolskiej, Lublin 1993 (Prace Wydziału Historyczno-Filologicznego, 61).
Wilgosiewicz-Skutecka R., Komu było dedykowane dzieło Gwagnina „Sarmatiae Europeae descripto”? – rozwiązanie zagadki znanego polonicum XVI w., „Biblioteka” 2007 nr 11 (20), s. 11–27.
Witkowska A. OSU, Nastalska J., Staropolskie piśmiennictwo hagiograficzne, t. 1: Słownik hagiografów polskich, Lublin 2007.
Wolski M., Bartłomiej Paprocki (ok. 1539–1614) herbu Jastrzębiec i jego krąg rodzinny, Kraków 2023 (Historia, Hereditas, Ecclesia, 22).
Zawadzki R. M., Królowa Jadwiga w tradycji hagiograficznej, „Universitas: twórczość, wiedza, wykształcenie” 1997 nr 17, s. 29–38.
Zdanek M., Uniwersytet Krakowski wobec własnej przeszłości w XV–XVI wieku, Kraków 2017 (Historia et Monumenta Universitatis Jagellonicae, 6).
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i identyfikator DOI oryginalnie opublikowanego utworu).
