The memorable service and monastic humility – the history of Stanisław Konarski’s heart

Authors

  • Ryszard Mączyński Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

DOI:

https://doi.org/10.15633/fhc.2082

Keywords:

Stanisław Konarski, heart, burial, epitaph, commemoration, Piarists, Krakow

Abstract

The article concentrates on an interesting 130-year-old artefact located in the Krakow church of Piarists – the decoration of the place where Stanisław Konarski’s (1700–1773) heart was buried. Konarski was a monk of the Pious Schools in the 18th century, as well as publisher of a collection of national laws Volumina legum, a bold commentator calling for strengthening royal power and abolishing liberum veto, reformer of the educational system and founder of the renowned, modern Collegium Nobilium. The circumstances of the discovery and relocation of the relic in 1882 from Warsaw to Krakow and the ceremony of its introduction to the monastic Church of the Transfiguration of Jesus on February 13 are also outlined. Three significant research issues are also discussed.
The first one is the problem of the authenticity of the artefact, which was discovered more than a hundred years after Konarski’s death in the possession of a Warsaw optician Jakub Pik. It was then that the question started occupying the minds of researchers, including the rector of the Krakow college Adam Słotwiński. The question is made more relevant by the lack of any direct evidence from 1773 about the removal of Stanisław Konarski’s heart from his body after his death. The information gathered so far allow us to assume, with probability bordering on certainty, that it is authentic and the only surviving part of this famous monk’s body.
Another question, totally absent from past reflections on the subject, is the reason why the heart was removed. This particular aspect turns our attention at a strikingly popular early-modern Polish tradition – first in royal families, later also among magnates and nobility – of burying hearts separately, usually by entombing them in a church founded by the deceased. It was found that a considerable number of hearts removed from bodies had been inhumed in Piarist churches (Rzeszów, Warsaw or Łowicz). This tradition, however, did not normally apply to monks. The case of Stanisław Konarski’s heart proves that in the juxtaposition of great merit and monastic vows of humility the merit prevailed.
A third question, which contemporaneous researchers could not answer, is the original destination of the box with Konarski’s heart. A confrontation of scant mentions with the situation of Warsaw Piarists in the first half of the 19th century allows us to retrace its route. In 1773 it was placed in the monastic school chapel at Collegium Nobilium, then in 1811 it was relocated to the Piarist church in Długa street; in 1834 the order was deprived of the church, so Konarski’s heart was brought to their college in Jezuicka street. It was held there until 1866, and after the dissolution of the order it was in the possession of Jakub Pik.
Pik carefully stored the relic and donated it to the Piarist church in Krakow, where in 1882 it was placed in an alcove in the presbytery. The decoration of the place was designed by Tadeusz Łepkowski, the then restorer. Stanisław Konarski’s bust was sculpted by Tadeusz Błotnicki from Krakow. Facial features were reproduced on the basis of an image from the times of Stanisław August – a sculpture by André Le Brun, displayed in a gallery of people of particular merit to the Republic of Poland opened in the Knights’ Hall at the Royal Castle in Warsaw in 1786.

References

Źródła

Albertrandi J. C., Opisanie medalu Stanisława Konarskiego z wykładem historyczno-krytycznym czynów i dzieł tego męża, „Dziennik Wileński” 6 (1817), s. 633.

Archiwum Polskiej Prowincji Zakonu Pijarów w Krakowie (dalej: APPZP), rkps sygn. AP V-1/1 (dawna sygn. S-1): Matricula Provinciae Polonae Scholarum Piarum 1742–1867.

APPZP, rkps sygn. Col. Cracov. 92: Dokumenty odnalezienia i pochowania w Krakowie serca ks. Stanisława Konarskiego.

APPZP, rkps sygn. Col. Cracov. 93: Uroczystość pochowania serca śp. ks. Stanisława Konarskiego w kościele pijarów krakowskich.

APPZP, rkps sygn. Col. Cracov. 207: Krótka historia założenia kolegium krakowskiego i inwentarz kościoła Przemienienia Pańskiego.

APPZP, rkps sygn. Col. Lov. 3: Liber suffragiorum Loviciensis 1657–1781.

APPZP, rkps sygn. RAC 10: Dokumenty dotyczące pijarów warszawskich, dok. 4.

[Bielski S.], Vita et scripta quorundam e Congregatione Cler[icorum] Reg[ularium] Scholarum Piarum in Provincia Polona professorum, qui operibus editis patriae et ecclesiae proficuis nomen suum memorabile fecerunt, Varsaviae 1812.

Jakubowski W., Życie Stanisława Konarskiego, S[cholarum] P[iarum], krótko zebrane…, [w:] S. Konarski, Wiersze wszystkie z łacińskich na polskie przełożone, Warszawa 1778, s. nlb.

Historia Domus Varsaviensis Scholarum Piarum, oprac. L. Chmaj, Wrocław 1959.

[Krajewski D. M. T.], Pochwała Stanisława Hieronima Konarskiego, Warszawa 1783.

Listy Joachima Lelewela. Oddział pierwszy: Listy do rodzeństwa pisane, t. 1, oprac. P. Lelewel, Poznań 1878.

Protokół pomieszczenia serca Stanisława Konarskiego w kolegium ks.ks. pijarów w Krakowie, „Tygodnik Ilustrowany” 13 (1882) nr 319, s. 79.

Relacja o depozycji serca Jaśnie Oświeconego Księcia Jegomości Teodora Lubomirskiego, wojewody krakowskiego, […] przy solennych egzekwiach w kościele warszawskim xx. Scholarum Piarum, [Warszawa 1745].

Relacja z pogrzebu serca […] Jaśnie Wielmożnego Jegomości Pana Jana Tarła, wojewody sandomierskiego, w kościele warszawskim xx. Scholarum Piarum, [Warszawa 1750].

Uroczystość pochowania serca księdza Stanisława Konarskiego, „Sztandar Polski” 3 (1882) nr 24, s. 189.

Uroczystość pochowania serca śp. x. Stanisława Konarskiego pijara w kościele xx. pijarów krakowskich w dniu 13 lutego 1882 roku, Kraków 1882.

„Wiadomości Warszawskie” 9 (1773) nr 62 (z 4 VIII, suplement), s. nlb.

Wiązkiewicz P., Skarb nowy dotąd niewiadomych łask i nieznanych dobrodziejstw Najświętszego Serca Jezusowego w roku 1705 dnia 30 maja z wielkimi i osobliwymi odpustami przez […] Klemensa XI nadanymi […] w kościele warszawskim xx. Scholarum Piarum … wiernym otworzony, Warszawa 1734.

Zachariasiewicz G., Kazanie […] miane na pogrzebie x. Stanisława Konarskiego, Scholarum Piarum, dnia 5 sierpnia roku 1773, [Warszawa 1773].

Opracowania

Badach A., Pogrzeby serc na ziemiach wschodnich Rzeczypospolitej w XVIII wieku. Wprowadzenie do zagadnienia i postulaty badawcze, [w:] Sztuka ziem wschodnich Rzeczypospolitej XVI–XVIII wieku, red. J. Lileyko, Lublin 2000, s. 639n.

Badach A., Rzeźba. Katalog zbiorów. Zamek Królewski w Warszawie. Fundacja Zbiorów im. Ciechanowieckich. Fundacja Teresy Sahakian, Warszawa 2011.

Bogdziewicz H., O ks. Stanisławie Konarskim i innych pijarach w poezji, Kraków 2000.

Buba J., Odważył się być mądrym, oprac. L. Mazan, „Przekrój” 39 (1983) nr 1973, s. 14.

Buba J., Początki czci publicznej Serca Bożego, [w:] Pijarzy w kulturze dawnej Polski. Ludzie i zagadnienia, Kraków 1982, s. 48n.

Chachulski T., Stanisław Konarski, Warszawa 2000.

Chromecki T., Krótki rys dziejów zgromadzenia Szkół Pobożnych, czyli oo. pijarów, Kraków 1880.

Culto a Corazón de Jesús, [w:] Diccionario enciclopedico escolapio, t. 5: Escolapios en Polonia y Lituania, coord. L. M. Bandrés Rey, Salamanca 1985, s. 78n.

Czuma M., Mazan L. (współpraca Rożek M.), Poczet serc polskich, Kraków 2005.

Czyż A. S., O pochówkach serc Michała Korybuta Wiśniowieckiego i Klary Izabelli de Mailly-Lascaris Pacowej oraz nekropoli Paców w Pożajściu, „Biuletyn Historii Sztuki” 75 (2013) nr 4, s. 671n.

Derwojed J., Błotnicki Tadeusz, [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Rzeźbiarze, malarze, graficy, t. 1, Wrocław 1971, s. 186n.

Drążek C., Rozwój kultu Serca Jezusa w Polsce, [w:] Bóg bliski. Historia i teologia kultu Najświętszego Serca Jezusa, Kraków 1983, s. 11n.

Gajewski J., Sztuka w prymasowskim Łowiczu, [w:] Łowicz, dzieje miasta, red. R. Kołodziejczyk, Warszawa 1986, s. 556n.

Goliński Z., Stanisław Konarski (1700–1773), [w:] Pisarze polskiego oświecenia, t. 1, red. T. Kostkiewiczowa, Z. Goliński, Warszawa 1992, s. 13n.

Kamieński K., Opis historyczny Konwiktu Warszawskiego księży pijarów, oprac. R. Mączyński, „Analecta. Studia i Materiały z Dziejów Nauki” 3 (1994) nr 2, s. 7n.

Konarski S., Pik Jakub, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 26, Wrocław 1981, s. 219.

Konopczyński W., Stanisław Konarski, Warszawa 1926.

Lenartowicz T., Złote serce. Wiersz ku czci ks. pijara Stanisława Hieronima Konarskiego, Kraków 1882.

Mączyński R., Konterfekty zwielokrotnione. Rozważania nad wizerunkami pijara Stanisława Konarskiego, Toruń 2014. Mączyński R., Medale zasłużonych pijarów, „Rocznik Warszawski” 20 (1988), s. 190n.

Mączyński R., Konwikt Żoliborski i pijarscy podopieczni w dobie powstania listopadowego, [w:] Z historii polskich pijarów. 350-lecie Polskiej Prowincji Zakonu Pijarów, red. M. Ausz, Kraków 2013, s. 145n.

Mączyński R., Pijarski pałac Collegium Nobilium w Warszawie, Warszawa 1996.

Mączyński R., Warszawskie biblioteki księży pijarów, „Rocznik Historii Sztuki” 23 (1998), s. 130.

Mączyński R., Wina i kara. Powstaniowe i popowstaniowe losy warszawskich pijarów (1830–1866), [w:] Losy klasztorów i zbiorów poklasztornych w okresie represji po upadku powstania listopadowego w 1831 roku, red. M. Derwich [publikacja pokonferencyjna z 12–15.07.2012 w Rytwianach, w druku].

Mączyński R., Zespoły architektoniczne Collegium Regium i Collegium Nobilium warszawskich pijarów 1642–1834, Warszawa 2010.

Mączyński R., Zespoły ołtarzowe warszawskiego kościoła pijarów, „Wiek Oświecenia” 14 (1998), s. 206n.

Mączyński R., Żoliborski konwikt pijarów, „Analecta. Studia i Materiały z Dziejów Nauki” 3 (1994) nr 1, s. 7n.

Mikocka-Rachubowa K., André Le Brun, „pierwszy rzeźbiarz” króla Stanisława Augusta, t. 2, Warszawa 2010.

Nieciecki J., Materiały do pomnika serca Jana Klemensa Branickiego w Białymstoku, [w:] Studia nad sztuką renesansu i baroku, t. 8: Fundator i dzieło w sztuce nowożytnej, cz. 3, red. J. Lileyko, I. Rolska-Boruch, Lublin 2007, s. 169n.

Nowak-Dłużewski J., Stanisław Konarski, Warszawa 1951.

Pitala A., Kolegium pijarów w Krakowie, Kraków 1994.

Rose W. J., Stanislas Konarski. Reformer of Education in XVIIIth century Poland, London 1929.

Słowiński L., Odważni mądrością. O reformatorach edukacji i nauki polskiej w dobie oświecenia, Poznań 1988.

Stępień R., Ks. Stanisław Konarski w opinii niektórych współczesnych mu Polaków, [w:] Studia z dziejów oświaty XVIII–XX wieku, red. M. Chamcówna, Wrocław 1993.

Strzyżewska Z., Konfiskaty warszawskich zbiorów publicznych po powstaniu listopadowym. Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego i Warszawskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk. Materiały i dokumenty z archiwów rosyjskich, Warszawa 2000.

Suchodolski B., Stanisław Konarski, [w:] Z dziejów polskiej myśli filozoficznej i społecznej, t. 2: Wiek XVIII – oświecenie, red. B. Suchodolski, Warszawa 1956, s. 72n.

Świeboda J., Pijarzy w Rzeszowie w XVII–XVIII wieku, Kraków 2012.

Wiadomości literackie, artystyczne i naukowe, „Bluszcz” 17 (1882) t. 28, nr 6, s. 48, nr 8; s. 63.

Wójcicki K. W., Cmentarz Powązkowski pod Warszawą, t. 2, Warszawa 1856.

X. S. Ch. [Chodyński S.], Pogrzeb, [w:] Encyklopedia kościelna, t. 20, red. M. Nowodworski, Warszawa 1894, s. 140.

Żak S., Ksiądz Stanisław Konarski (pisarz – pedagog – polityk), Kielce 2001.

Downloads

Published

2017-06-15

Issue

Section

Commentationes et dissertationes

Similar Articles

11-20 of 268

You may also start an advanced similarity search for this article.